Саңырауқұлақтар- FUNGI, MYCETES

                         Саңырауқұлақтар-FUNGI, MYCETES                                                       

Төменгі сатыдағы өсімдіктердің ішіндегі ең көп тарағаны.Басқа өсімдіктерден басты айырмашылықтары пластидтері,хлорофилі болмайды.Бұлар дайын органикалық заттармен қоректенуге бейімделген гетеротрофты өсімдіктер.Саңырауқұлақтардың басым көпшілігі құрлықта тез өсіп көбейетіндіктен табиғатта аса көп тараған организм.Саңырауқұлақтар ферменттерге бай келеді.Көпшілік саңырауқұлақтардың вегетатативтік денесі тарамдалып,матасқан гифалардан- жіңішке жіпшелерден  тұрады.Саңырауқұлақтарды зерттейтін ғылым-микология деп аталады. Саңырауқұлақтар төменгі және жоғарғы сатыдағы саңырауқұлақтар деп бөлінеді. Төменгсатыдағы саңырауқұлақтарға;  Оомицеттер(Oomycetes),Зигомицеттер(Zigomycetes), Хитридиомицеттер(Chitridiomycetes) жатады.Төменгі  сатыдағы саңырауқұлақтарда  жасушалары  септелмеген(бөлінбеген). Бір жасушадан тұрады.  Ядролары  шашыраңқы. Бір жасуша барлық  қызметті атқарады. Жоғарғы  сатыдағы  саңырауқұлақтарға; Базидиомицеттер(Basidiomycetes),Аскомицеттер(Ascomycetes),Денторомицеттер(Dentoromycetes)  жатады.Жоғарғы   сатыдағы  саңырауқұлақтада; бір-бір  ядро  орналасады. Клеткасы; септелген,  белгілі  бір ядроларға  бөлінген.                                                          Көбеюі. Саңырауқұлақтар да  вегетативтік,  жыныссыз және  жынысты жолдармен көбейеді. Бұлардың  көбею  органдарының  құрылысы  алуан  түрлі,  осыған негіздей  отырып   оларды  классификациялайды.  Саңырауқұлақтар  мицелийлердің  жеке  бөліктерге  және  клеткаларға   бөлінуі  арқылы  вегетативтік  жолмен  көбейеді.  Барлық  төменгі  сатыдағы  Саңырауқұлақтар   эндогендік   споралар  арқылы  көбейеді.   Олар  гифалардың  ұшынан  өсетін  спорангияларда  түзіледі.  Кейбір  төменгі  сатыдағы  саңырауқұлақтардың  споралары  балдырлардың  зооспораларына ұқсас,  қозғалғыш, оны  да  зооспоора  деп  атайды;  олар  зооспорангияларда  көп  мөлшерде  түзіледі.   Зооспоралар  суда  талшығы  арқылы  еркін  қозғалады.  Саңырауқұлақ   клеткасы:  клетка  қабықшасы,  цитоплазма,  гольджи   аппараты,  ядро,  митохондрий,  рибосома,   лизососма,  эндоплазмалық  тор,  вакуоля  және  қор  заттарынан  тұрады. Клетканың  сыртқы  қабықшасы  аморфты,  ішкісі  біркелкі  микрофибрилі    келеді.  Оның  құрамында 80-90%   белокпен  байланысқан  полисахарид,  липид,  полифосфат  меланин  және басқа  пигменттер  болады.

                           Хитридиомицеттер-Chytridiomycetes                                       

Микроскопиялық,  амебоид  құрылымды  мицелийлері  жоқ  не  ризомицелийлері  ғана  бар     500-дей  саңырауқұлақ  жатады.  Ризомицелийлер   қабықшасы   бар  бір  ядролы   немесе  көп  ядролы,  немесе ядросы  жоқ  дөңгелек   клеткалардан  тарайды.  Көпшілік  жағдайда  бір  талшығы   бар  зоосчпоралар  арқылы  жыныссыз  көбейеді.   Хитридиомицеттердің  көпшілігіне  тән  қасиет   барлық   денесі  бір  ғана зооспорангия  құруға  жұмсалады.  Зооспоралар  өсе  келе  денесінде  бір   зооспорангия  кейбіреуінде  бірнешеуі  дамитын  дараққа   айналады.  Хитридиалықтар- Chytridiales мицелийлер  жоқ  вегетативтік   денесі  өсімдіктер  клеткасының  ішінде  жалаңаш  протоплазмалық  дене  түрінде кездеседі,  клетка  қабықшасы  болмайды.  Мұның  барлық  денесі бір  ғана  зооспорангий  құруға  жұмсалады.  Бұлардың   барлығы   құрлықта,  көпшілігі  теңіз  және  тұщы  суда  тіршілік  ететін  өсімдіктер  мен  жануарлардың   клетка  ішілік  паразиттері.  Олардың  ішінде  ерекше  орынды-  ольпидиум- Olpidium  brassicae    алады.  Ол  капуста  көшеттерінде   кездесіп,  оны қара   түбір  ауруымен  ауыртады.  Бұл  аурумен  ауырғанда   тамыр   мойнының  айналасы   қарайып,  сабағы  жіңішкеріп, көшеті  қурайды.  Қарайған жерлердегі  эпидермистің  немесе  паренхима  клеткаларын  микроскоппен  қарағанда,  паразит    саңырауқұлақтың  жалаңаш  протоплазмадан  тұратын бір ғана  ядролы    вегетативтік   денесін  көруге   болады. Қолайсыз  жағдайларда   қалың  қабықшалы  цисталар  түзеді.  Бұлардың  алғашқы  кезде 2  ядросы  болады,  кейін  олар  бірігіп   зигота  құрайды,  кейбір  жағдайларда    зооспоралар   белгісіз   себептермен,гаметалар  сияқты  бір-бірімен    бірігіп,  екі  талшықты     қозғалғыш   зигота   түзеді,  ол   қалың    қабықшамен    қапталады   да,  өсімдік   шірігеннен    кейін  ғана  өсе    бастайды.   Жынысты   көбеюлері   гологамия, изогамия,  гетерогамия,  кейбіреулерінде-зиготогамия.  Зооспоралары  мен  гаметалары  бір  талшықты.  Саңырауқұлақ  клеткаларында  қор  заты  ретінде  еш  уақытта  крахмал  жиналмайды,  май  тамшылары   мен  гликоген,  ал  біраз      саңырауқұлақтарда  валютин  жиналады.  Кейбір  саңырауқұлақтарда  әр  түрлі  улы  заттардың  жиналуы  да  жиі  кездеседі. Саңырауқұлақтардың  түсі-  клетка  қабығында,  протоплазмада,  вакуоляда  болатын   пигменттерге  байланысты.  Зооспорангилер   түтікше   тәрізді    өсінділер   береді,   олардың   ұштары   қылтиып,   эпидермистен   сыртқа  шығып   тұрады да, бір талшықты  зооспоралардың   шығуына   себін   тигізеді. Дымқылды  жерде  зооспоралар  жылжып,  зақымданбаған  өсімдікке  барады. Онда  клетка  қабықтары  арқылы   эпидермис  клеткаларынан  әрірек  жатқан  тканьдарға  өтіп,олардан  жаңа  зооспорангийлер   дамиды.