Жыныс анықтаудың баланстық теориясы және механизмі

     ЖЫНЫС АНЫҚТАУДЫҢ БАЛАНСТЫҚ 

                          ТЕОРИЯСЫ

  ЖЫНЫС  АНЫҚТАУДЫҢ ХРОМОСОМАЛЫҚ 

                        МЕХАНИЗМІ

  Бриджес Кэлвин (1889 жылы 11-шы

      қантарда    Нью-Йорк штатындағы Шуйлерс-Фолсе қаласында

      дүниеге келіп ,1938 жылы 27-ші желтоқсанда қайтыс болған) –

      Американдық биолог, АҚШ –тың Ұлттық Ғылым Академиясының

      мүшесі .

     Ол Колумбия университетін 1912 жылы тәмамдаған. 1910-1915

     жылдар аралығында сол жерде жұмыс істеді, ал 1915-1938 жылдар

     аралығында Вашингтондағы Карнеги Университетінде өз ісін

     жалғастырды.

     Негізгі ғылыми жұмыстары 1912-1923 жылдар аралығында Томас

     Морган басшылығымен зерттелген тұқым қуалау теориясы

     тақырыбына  және жеке жыныс анықтаудың хромосомалық

     механизмі мен жыныс анықтаудың баланстық теориясы

     тақырыбына арналған. Ол жыныс анықтаудың баланстық теориясын

    жасап шығарған және жәндіктердегі политендік хромосомалардың

     құрылымын зерттеген.

                      Жыныс анықтаудың баланстық теориясы

1922 жылы К. Бриджес дрозофиланың үшеселенген  хромосомалар жиынтығы  барүшплоидты 3Х+3А ұрғашыларын тапты. Кейбір мұндай ұрғашы шыбындар кәдімгідей өсімтал болып шықты.Оларды диплоидты ХУ+2А еркек шыбындармен будандастырғанда ұрпақтарының ішінде жынысаралық белгілердің-интерсекстердің пайда болатыны байқалды.Морфологиялық,цитологиялық және генетикалық

зерттеулер мұндай ұрпақтардың  әр түрлі қатынастағы аутосомалар мен жыныстық хромосомалары бар сегіз түрін айқындаы: 1).3Х:3А, 2).2Х:2А, 3).2Х+У:2А,4).2Х+ :3А,5).2Х+ V:3А,6).ХУ:2А,7).3Х:2А,8).ХУ:3А.

Әр түрлі хромоомалар балансы бар шыбындар:1)қалыпты еркек және ұрғашы ,2)аралық белгілері бар-интерсекстер,3)шамадан тыс дамыған белгілері бар еркек шыбывндар жәнне 4)шамадан тыс белгілері дамыған ұрғашы ұрпақтар берді.Сөйтіп, тұқымның жынысы Х- хромосома мен аутосомалар жиынтығының балансына байланысты анықталатыны белгілі болды.Осы зерттеүлердің нәтижесінде К. Бриджес шыбындардың жынысы екі Х-немесеХУ хромосомаларға байланысты емес,олардың жыныстық хромосомалар мен аутосомаларының сандарының қатынсына байланысты деген қорытындыға келеді.ұрғашы жыныстың  негізгі даму бағыты х-хромосомада орналасқан,ал еркек жыныстылардыкі –аутосомаларда.Бұл мынадан көрінеді :егер      

хромосомалар балансы Х:А=1 болса ұрғашы,Х:2А=0,5 еркек болады. Хромосомалар балансының 1 ден 0,5ке дейінгі қатынасы аралық жыныс,яғни интерсекстерді анықтайды.Үш Х-хромосоманың екі аутосомаға қатынасы 3Х:2А=1,5шамдан тыс ұрғашылар,керсінше аутосомалар бір Х-хромосоманың үлесіне көбейгенде Х+У:3А=,33 шамадан тыс еркек шыбындар пайда болады, бұл формаларды «суперсекстер» деп те атайды.Сөйтіп, К.Бриджес жыныстық теорияны тұжырымдады: жыныстық белгілердің дамуы оған жауапты гендердің байланысына байланысты.

Дрозофила жынысының Х-хромосомасының аутосомалар жиынтығы санына тауелділігі (К.Бриджес,1932)

      Жыныс анықтаудын хромосомалық механизмі(К.Корренс

                                                                                             1907 )

      Мұнда ұрпақтың жынысы, ұрықтану кезіндегі жыныс

      хромосомаларының тіркесу есебінен анықталады. Жыныс

      анықтаудың хромосомалық механизмі   келесі түрлерге болінеді:

                                         ХY, ХО, ZW, ZO.

       Мейоз және митоз процесінің бұзылу жағдайында, жаңа

       гинандоморфты түрлер пайда болады. Гинандоморфты түрлердегі

       хромосома жиынтығы әр түрлі де болады.Мысалы әр түрлі болған

       жағдайда: ХХ/ХХХ, XY/XX, XO/XXY және т.б.

        Гаметогенез кезінде жыныс хромосомаларының алшақтығынан

       олардың қиылысуы да мүмкін, ал ол адамда болатын хромосомдық

        ауытқулардың себебінің бірі болып табылады.

          YО- зиготасы өледі;

          ХХХ, ХХY, ХО зиготалары өмір сүруге бейім; 

          Х-хромосомасының шамадан тыс болуы түрлі ауытқуларды,

          соның ішінде ойлау қабілетін тежейді.