Нарықтық экономикаға

б)  Жоғарғы қабаттағы арамшөптер екпе өсімдіктерді көлеңкелеп, олардың органикалықзаттар құрауын төмендетеді. Арамшөптер топырақ температурасын 1-4С төмендетіп, арпа мен картоп егісінің жарықтануын тиісінше 17,7 және 23,6 % нашарлатады.

в)  Шырмалып өсетін арамшөптер (далалық шырмауық, шырмауық таран) екпе өсімдіктердің қатып қалуына әкеліп соғады. Бұл егінді жинауды қиындатып, өнімнің көп шығынына жол береді.

г)  Арамшөптер кейбір ауыл шаруашылық дақылдарының зиянкестері  мен ауру қоздырғыштарының мекендейтін орны болып табылады. Мысалы, жатаған бидайық линиялық тот ауруы мен сымқұрттың таралуына мүмкіншілік жасайды. Күнбағыс сұнғыласы ащы жусанда паразиттік өмір сүреді.

ғ)  Паразитті арамшөптер екпе өсімдіктерлің фотосинтез өнімдерін  пайдалана отырып, оларды әлсіретеді және өлтіреді.  Мысалы, сұнғыла күнбағыста, дала арамсояуы көкөніс дақылдарында, картоп егістіктерінде паразиттік өмір сүреді. Арамсояумен зақымдалған егістіктердегі жоңышқа шөбінің өнімі 20-30%, қант қызылшасының тамырларының өнімі 14-18% , ал көкөніс дақылдарының өнімі 30-50% төмендейді.

д)  Арамшөптер ауыл шаруашылығының кейбір жұмыстарын жүргізуді қиындатады. Танаптардың атпатамырлы және тамырсабақты арамшөптермен ластануы қосымша  топырақ өңдеуді керек етеді. Топырақ өңдейтін құралдарға түсетін кедергіні 30% дейін арттырады. Дәрілік түйежоңышқа , қызғылт қалуен және тағы басқа арамшөптердің қатайып кеткен сабақтары комбайндардың бөліктерін сындырады. Олардың өнімділігін төмендетіп, жұмыс сапасын нашарлатады.

е)  Кейбір арамшөптердің  жемістері  мен тұқымдары өнімнің сапасын төмендетеді. Ащы жусан астыққа жағымсыз иіс берсе, қара меңдуана араласқан дән улы болады. Ошаған, кәдімгі кәріқыз қойлардың жүніне жабысып ластайды. Ащы жусан сүтке ащы дәм береді.

ж)  Арамшөптердің тамырынан  бөлінген заттар мәдени дақылдардың дамуына кедергі жасайды. Мысалы, ересек итқонақтың тамырынан бөлінген заттар жүгерінің биіктігін кемітіп, массасын төмендетеді. Татар ақсүттігенінің тамырынан бөлінген заттар жаздық бидай тұқымының өнгіштігін азайтады. Жатаған бидайықтың тамырсабақтарында да осындай қасиет болады.

з)  Кейбір арамшөптердің  гүл тозаңдары адамдардың аллергия ауруын қоздырады. Мысалы, ащы жусан  мен жусан жапырақтары , ойраншөптің  тозаңдары безгек ауруын қоздырады.

и)  Арамшөптермен күрес  елеулі шығын шығаруды талап етеді.Оған алынбаған өнімнің құны , агротехникалық және химиялық күрес шараларына жұмсалған қаржы, астықты тазартудың, әсіресе, тұқымды тазартудың бағасы тағы басқалары жатады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Арамшөптердің биологиялық ерекшеліктері

  Көптеген арамшөптер  түрлерінің тіршілік етуіне және  сақталуына олардың тұқым өнімділігінің  жоғарылығы әсер етеді. Мысалы, көкпектің бір өсімдігі 100 мыңға  дейін, гүлтәжі-500 мыңға дейін,  сарыбас қурай 730 мыңға дейін  тұқым шаша алады. Ал дәнді  дақылдар ең жақсы агротехникалық жағдайдың өзінде 2 мыңға тақау дән бере алады.

  Арамшөптердің тұқымдары  бірден қаулап өнбейді. Бұл  олардың  табиғи және мәжбүр  болған тыныштық кезеңдерінің  болуымен байланысты. Мәжбүр болған  тыныштық кезеңі  тұқымдардың  өнуіне керекті факторлардың жеткілісіз болуымен байланысты. Терң тыныштық кезеңдері тұқымның өнуіне керекті жағдайлардың бәрі жеткілікті болғанның өзінде де байқалады. Мысалы, қара сұлының шашақ басының жетілуі жоғарыдан төмен қарай жүреді. Алғашқыда жоғарыдағы, ең соңынан төмендегі масақшалары піседі. Төменгі масақшаларындағы  ірі дәншіктердің терең тыныштық кезеңдері 2,5 айда аяқталса, орташаларынікі 6 айда, ал жоғарыдағы масақшалардағы 2 жылға созылады. Сондықтан қара сұлының жоғарғы дәншіктері түрдің сақталуы үшін өзіндік резерв «сақтандыру қоры» болып табылады. Ұсақ және орташа дәншіктері егінді жинағанға дейін пісіп, төгіледі де, егістікті ластаса, ірілері тұқымдық жадығатты ластайды.

  Кейбір армшөптердің  тұқымдары топырақта бірнеше жыл қатса да өздерінің өнгіштігін сақтайды. Мысалы, қара сұлының , ақ алабұтаның, далалық ярутканың, үлкен бақа жапырақтың тұқымдары өнгіштігін 5-7 жылға дейін сақтаса, кәдімгі жұмыршақтың, дымқыл жұлдызшөптің, дәрілік түйежоңышқаның тұқымдары 30 жылға дейін , далалық шырмауықтікі , бұйра қымыздықтікі 50 жылға дейін сақтайды.

  Арамшөптердің тұқымдары  біраз уақытқа дейін көңде,  сүрлемде және суда да тіршілік  қабілетін сақтайды. Кейбір арамшөптердің  тұқымдары  жануарлардың, құстардың  ішек-қарындары арқылы өтсе де, өздерінің өнгіштік қасиетін сактайды. Сондықтан танаптарға арамшөптердің тұқымдары қар суымен , органикалық тыңайтқыштармен түсуі мүмкін.

  Көптеген арамшөптердің  тұқымдарының сол аймаққа тарауға  мүмкіндік туғызатын белгілері  болады. Мысалы, күрделігүлдідер тұқымдасына жататын  арамшөптерде (қалуендер, бақ-бақ)  ұшпа ұрықтар , кәдімгі кәріқыздың, ошағанның ілгеншектерін айтуға болады. Қара сұлының бұралған иінді қылтанағы ылғалдан жазылады, ал кепкенде бұралып, дәндердің орын алмастыруны себеп болады. Осындай елеусіз орын ауыстырудың өзі дәндердің жарықшақтарға . топырақ кесектерінің астына түсуіне септігін тигізеді.

  Көпжылдық арамшөптер  атпатамырлары, тамырсабақтары және  мұртшалары арқылы вегетативтік  жолмен де көбейеді. Жатаған бидайықпен  күшті ластанған танаптардың  әр шаршы метрінде жаңа өркен бере алатын 26 мыңға жуық, ал әр гектарға шаққанда 250млн бүршік болуы мүмкін.

  Кейбір арамшөптер  өздерінің биологиялық, морфологиялық  ерекшеліктерімен мәдени өсімдіктерге  ұқсас болып келеді. Олардың тұқымдарының  мөлшерлері мен пішіні мәдени өсімдіктерге жақын болады. Бұл оларды бөлуді қиындатады. Сонымен қатар олар мәдени өсімдіктермен бір мезгілде өніп, тұқым береді де, күресті қиындатады. Мұндай арамшөптерді маманданған арамшөптер дейді. Мысалы, сұлы егісіндегі қара сұлы, тары егісіндегі тауық тарысы.

Даристер 10бет