Аэротүсіріске тапсырманы есептеу

Қашалған тесіктермен аэросуреттерді монтаждау кезінде бірлескен аэросуретке салады, онда белгіленген орталық нүктелер шеңбершелердің орталығында орналсау үшін немесе орталық нүктелер бойымен бірқалыпты қозғалу мақсатында жасалады. Аэросуреттің екеуін де жүкшелермен бекітіп скальпельмен бейнелі сызық бойынша кеседі. Кескіннің бейнелі сызығы  маңызды контурлармен толытырылған аэросуреттің учаскелерін айналып өтуге мүмкіндік береді. Сызықтық контурларды тура бұрышта кеседі. Монтаж аяқталған кезде екі алғашқы аэросуретті келесі екіншіні үшіншімен монтаждауға кіріседі және т.б. Монтаждағаннан кейін аэросуреттердің барлық орталық бөліктерін картон бетіне немесе тығыз қағаз бетіне жапсырады. 

Фотосызбаның дәлдігі жайында бірлескен аэросуреттердің түйіскен сызықтарында аттас контурлардың айырмашылығы мөлшеріне қарай анықтауға болады. Ол үшін фотосызбаға монтаждау кезінде аэросуреттің кесілген бөлігін салып, оның бетінде кесу сызығына жақын орналасқан контурлы нүктелер қатарын салады. Аэросуреттің кесіндісін алып, фотосызбадағы тесілу оырндарын қарастырып контурлардан тесілген орындардың көлбеулігі мөлшерін анықтайды. Фотосызбаның дәлдігі суреттердің көлбеулігі бұрыштарына, жергілікті жердің рельефі, үшу биіктігінің ауытқу, аэросуреттерді монтаждау қателіктеріне тәуелді.

 

1.4.1 Аэрофотосуреттерді жоспарлы-биіктіктік байламасы (привязка)

 

 

Аэрофотосуреттерді жоспарлы-биіктіктік байламасы (привязка) топографиялық карталарды құрастыруға қажетті координаталар мен белгілердің биіктіктерін анықтауға негізделеді.

Жоспарлы Плановый опознак — жергілікті жерде таңдалған және аэрофотосуретте анықталған контурлық нүкте, ол үшін геодезиялық өлшеулер нәтижесінде X және У жоспарлы координаталары анықталған. Жоспарлы координаталарды анықтау үрдісі аэрофотосуреттердің жоспарлы байлануы деп аталады.

Аэрофосуреттер бойынша картаның биіктік бөлігін құру үшін оларда белгілі биіктіктері бар нүктелері болуы шарт. Бұл нүктелердің биіктіктерін анықтау — биіктіктік және оларды фэрофотосуреттерде тануды аэрофотсуреттердің биіктіктік байлануы деп аталады. Топографиялық карталарды құрастыру әдісіне тәуелді жоспарлы, биіктіктік немесе біріктірілген жоспарлы биіктіктік белгілер қолданылады. Түсірілімнің комбинирленген әдісінде жоспарлы белгілер мензульды түсірілім көмегімен даладағы рельефті түсіру үшін.

Қазіргі уақытта аэрофотосуреттердің тұтас жоспарлы байланымын шығармай, кесілген жоспарлы байланым шығарады, яғни жоспарлы белгілерді әрбір аэрофотосуреттен емес, бірнешеуден кейін, мысалы алты жеті суреттен кейін алады, ал қалған белгілер әрбір аэрофотосурет үшін жоспарлы фотограмметриялық қоюлану жолымен камералды жұмыстар үрдісінде алады.

Белгілердің қоюлығы (жиілігі) және орналасуы құрастырылатын картаның масштабы, аэрофототүсірілім масштабы және қоюландырудың фотограмметриялық әдістеріне тәуелді болып келеді.

Жоспарлы, биіктікті және біріккен жоспарлы-биіктікті белгілер аэрофотосуреттердің бойымен жабылу ортасына қарай әрбір белгі екі маршруттан тұратын аэрофотсуреттердің көп бөлігінде орналасу мақсатында жобалайды.

Егер жергілікті жерде контурлардың аэрофотосуреттерде танылатын қажетті орындары болмаса, онда тірек нүктелерін маркирлеуді (маркирование) жүргізеді. Бұл жағдайда тірек нүктелерін аэрофотосуреттерде тануға жеңіл болу үшін жер бетінде түрлі геометриялық фигуралармен белгілейді. Тірек нүктелерін маркирлеу аэрофототүсірілмге дейін орындалады.

Аэросуреттерді жоспарлы байланудың негізгі әдістері — тура, кері және комбинирленген засечкалар, бағыттардың саны екі шешімді алуды қамтамасыз етуі қажет. Осылай, тура засечканы минимум үш геодезиялық пункттерден, ал кері засечканы минимум төрт геодезиялық пункттерден орындайды. Байлауға полярлы әдісті, триангуляция әдісін де қолдануға болады, қоныстанған аумақта — теодолитті қадамдар қолданылады.

0,5 және 0,1 м кесілген түсірілімде белгілер биіктігін геометриялық нивелирлеу арқылы, 2,5 және 5,0 м кесілген түсірілмде тригонометриялық нивелирлеу арқылы анықтайды.

Белгілерді биіктікті байлауды орындаудаөзендер мен су қоймаларының қималарының белгісін анықтайды.

 

 

 

 

2 Аэротүсіріске тапсырманы есептеу

 

2.1 Жобалау үшін бастапқы берілгендер

 

 

Масштабы 1: mк топографиялық картада бір беттің ауданына келетін

аэротүсіріске есептеу жүргізу;

1: mк – карта масштабы

Фокустық аралық  fк = 350мм;

Ұшқыштың түсіру жылдамдығы V = 400 км/сағ;

1: 100 000масштабтағы топографиялық карта;

1: 25 000масштабтағы сурет.

 

2.2 Жер учаскесіне физико-географиялық  сипаттама

 

 

Жер учаскесіне номенклатурасы У-34-37-В (ясногорск) 1: 100 000 масштабтағы карта бар.

 

Жер бедері

Учаскенің жер бедері негізінен таулы-жоталы болып келеді. Ал солтүстігі жазық. Онда Ольховская, Радость таулары бар.

Жер учаскесінің ең биік нүктесі картаның оңтүстік-шығысында орналасқан нүкте - 355,2 м. Радость тауы. Ең төменгі нүктесі картаның солтүстік-шығысында орналасқан нүкте – 58,1 м. Суна өзенінің солтүстік-батыс жағалауы.

 

Гидрография

Учаскенің батысынан оңтүстік-шығысына қарай Соть өзені ағып жатыр. Ені 250 м, тереңдігі 4,8 м, П- грунт сипаты - құмды. Ағу жылдамдығы батыстан оңтүстік-шығысқа қарай - 0,1 м/с. Соть өзенінің солтүстігінде Щучье, Камышевое көлдері бар.

Соть өзенінің солтүстік жағы салалары: Тихая, Нера, Трусовка және Соленая өзендері. Өзендердің жағасы өтімді саздар, саз тереңдіктері – 0,8 м; 0,5 м; 0,3м.

Соть өзенінің оңтүстігіндегі салалары: Андога, Голубая және тағы да басқа. Ені 30 м, тереңдігі 1,4 м, П- грунты сипаты - құмды.

Соть өзенінің шығысында және солтүстік-шығысында - Ясное, Вольное көлдері орналасқан.

Учаскенің шығысынан солтүстік-шығысқа қарай Суна өзені ағып жатыр. Ені 115 м, тереңдігі 2,5 м, Т- грунт сипаты - құмды. Ағу жылдамдығы батыстан оңтүстік-шығысқа қарай - 0,8 м/с. Суна өзенінің шығыс жағалауында Мелкое, Большое көлдері бар.

Суна өзенінің шығыс жағындағы салалары: Яна, Серая өзендері.

Суна өзенінің батысындағы салалары: Турья, Ига. Ига өзенінің ені 40 м, тереңдігі 2,7 м, П- грунты сипаты - құмды.

 

Өсімдік жамылғысы

Учаскенің оңтүстік-шығысы мен оңтүстік-батысы орманды болып келеді. Оңтүстік-шығысындағы орман аралас-емен мен қарағай. Ағаштардың орташа биіктігі – 17 м, діңгектерінің орташа жуандығы - 0,22 м, ағаштардың бір-бірінен қашықтығы - 5 м.

Солтүстік-батысындағы орман аралас-қарағай мен қайын ормандары. Ағаштардың орташа биіктігі – 15 м, діңгектердің орташа жуандығы – 0,26 м, ағаштардың бір-бірінен қашықтығы - 5 м.

Солтүстік-батысындағы орман аралас-қарағай мен емен ормандары. Ағаштардың орташа биіктігі – 18 м, діңгектердің орташа жуандығы – 0,25 м, ағаштардың бір-бірінен қашықтығы - 5 м.

 

Жол торабы

Елді-мекендер арасында грунтты және дала жолдары,автомобиль-бетонды және автомобиль-асфальтты жолдары да бар.

Шоссе бағыттары: Янск, Анюйск, Ореховск, Ежовск, Марков елді- мекендері арқылы өтеді.

 

Елді-мекендер

Учаскенің солтүстігінде –Янск, Ясногорск елді-мекендері. Осы елді-мекендерде тұрғындардың орташа саны 100000-500000 адам.

Ал учаскенің оңтүстігінде - Каменногорск, Рыжов, Ежовск елді-мекендері. Осы елді-мекендерде тұрғындардың орташа саны 2000 және одан да көп адам.

Учаскенің солтүстік-батысында – Анюйск, Ореховск елді-мекендері. Осы елді-мекендерде тұрғындардың орташа саны 2000-100000 адам.

Учаскенің оңтүстік-шығысында – Марков, Озерск елді-мекендері. Осы елді-мекендерде тұрғындардың орташа саны 2000-100000 адам.

 

Топографа-геодезиялық зерттелуі

Берілген жер учаскеде 64 триангуляция пункттері орналасқан. Олар көбінесе таулардың биіктіктерінде орналасқан.

Бұл триангуляция пункттерінің ең биіктіктері:

• 323,1;
• 334,8 Южная тауы;
• 298,6 Ольховская тауы;

         ал триангуляция пункттерінің  ең аласа биіктіктері:

• 58,1 Суна өзенінің бойында;
• 65,8;
• 66,6;

Әрбір геодезиялық пункт 18,44 км2 ауданды камтиды.

 

 

2.3 Аэротүсіріске тапсырманың негізгі  көрсеткіштерін есептеу

 

 

2.3.1 Аэротүсіріс  учаскесінің орта жазықтығының  биіктік белгісі Аорт.

 

                                   (1)

 

 

 hmax

  

Аорт   Amax

 

 

                 Аmin                                                                                              

 

 

Деңгейлік беті

(Балтық теңізі)

 

Сурет 1 - Жер бедерінің максималды ауытқуын анықтау

 

Учаскедегі жер бедерінің орта жазықтығынан максималды ауытқуын hмакс төмендегі бойынша анықтайды:

 

                                     hмакс = Амакс – Аорт,                         (2)

 

                         hмакс = 355,2 – 206,65 = 148,55 м.

 

2.3.2 Суретке  түсіру биіктіктерін Норт және Набс есептеу

 

Учаскедегі орта жазықтықтың суретке түсіру биіктігі Норт (2-сурет) төмендегі формула бойынша анықталады:

 

                            Норт= fк*m,                                                          (3)

 

мұндағы fк – аэрофототүсіру камераның фокустық қашықтық;

     1: mс – аэротүсіру масштабы.

 

Норт  = 200мм* 25 000= 0,2*25000=5000 м

 

Теңіздің деңгейі суретке түсіру биіктігін Набс төмендегі формула арқылы есептеледі:

Набс= Норт + Аорт,                                                        (4)

 

Набс  = 5000 + 206,65 = 5206,65м                                     

 

 

 

 

 

S - суретке түсіру нүктесі

 f к

 

      аэросурет 

     Hорт    Hабс (позитив)

 

 

 

 

 

                                                                                                  Балтық теңіз деңгейі

 

 

 

Сурет 2 - Суретке түсіру биіктігін анықтау

 

2.3.3 Аэросуреттердің қайта беттесуін анықтау

 

Суреттердің бойлық Рх және Рy көлденең қайта беттесулері (3-сурет) пайызбен төмендегі формула арқылы анықталады:

 

Рx =62+50 hmax/Норт                                       (5)

Ру= 32+50 hmax/Норт,

 

мұндағы Рx – бойлық қайта беттесуі, %;

                Ру – көлденең қайта беттесуі, %;

                Hmax- жер бедерінің орта жазықтықпен максималды ауытқуы;

               Норт – суретке түсіру биіктігі.

 

Рx =62+50 hmax/Норт =62+ 50(148,55/5000)= 63,49%                             

Ру= 32+50 hmax/Норт =32 + 50(148,55/5000)= 33,49%

 

 

 

                                                          Рх 

 

3 сурет – Аэросуреттердің қайта  беттесулері

 

2.3.4 Аэросуреттің  масштабындағы суретке түсіру  базистерін вx , ву және жергілікті жердегі суретке түсіру базистерін вx , ву (4- сурет) есептеу

 

 

 

 

 

 

 

 

 В

S1                       S2

                                       

 

 

 

 

 

 

Сурет 4 - Түсіру базистері

 

Бағытжолдың бойымен орналасқан суретке түсіру орталықтары арасындағы вx деп, ал бағытжолдары арасындағы қашықтықты ву деп белгілейді.

Аэросурет масштабындағы суретке түсіру, базистерінің есептеулерін мына формулалар бойынша жүргізеді:

 

                                   (6)

 

 

 

мұндағы - аэросурет қабырғасының ұзындығы, 180 мм тең.

 

= 65,72 мм;

 

 

 

= 120,87 мм.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сурет 5 - Аэросурет масштабындағы суретке түсіру базисі

 

Жергілікті жердегі суретке түсіру. Базисінің шамаларын төмендегі формула бойынша есептеледі:

 

                                                      Вх=вх*mс ,                                                 (7)

Ву=ву*mс ,

 

мұндағы mс -  аэросурет масштабының бөлімі;

                вх - аэросурет масштабындағы суретке түсірудің бойлық базисі (5-сурет);

                ву – аэросурет масштабындағы суретке түсірудің көлденең базисі.

Вх= 66,87*25000= 1671,75  м,

Ву= 120б87*25000 = 3021,75 м ,

 

2.3.5 Аэротүсіріс  бағытжолының жергілікті жердегі Lµ және масштабы 1: mк топографиялық картадағы hк ені

 

Аэротүсіріс бағытжолының жергілікті жердегі ені төмендегі формула бойынша есептеледі:

жергілікті жердегі                         LM= y*mc                                            (8)