Моноклонды антиденелер. Гибридомды технология. МКАД иммунологияда негізгі қолдану аймағы

М.Оспанов атындағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік  Медицина Университеті 

 

 

 

Факультет: Жалпы медицина.

Кафедра:  Микробиология және  иммунология. 

 

 

  

 

 

  

 

СТУДЕНТТІҢ ӨЗІНДІК  ЖҰМЫСЫ

Тақырыбы:  Моноклонды антиденелер. Гибридомды технология. МКАД иммунологияда негізгі қолдану аймағы. 

 

 

                                                               

  

 

 

                                                                          

 Орындаған: Джаманбаев А. 301 А                                                                      

  

 

 

  

 

 

                                               

      Ақтөбе 2014           

    

 Мазмұны 

Моноклонды антиденелер

Моноклонды антиденелерді алудың мақсаты

Гибридома алу

Пайдаланған әдебиеттер:

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

   

Моноклонды антиденелер  дегеніміз – бір жасушалық  клонға жататын, иммунды жасушаларды  өндіретін антидене. Моноклонды антиденелер  кез – келген затта өндіріле алады. Негізінен ақуыздар мен полисахаритерде. Себебі оларда антиденелер спецификалық байланысқан. Моноклонды антиленелер  сол заттың детекциясына жіне тазаруына  қатысады. Моноклонды антиденелер биохимияда, молекулалық биологияда, медицинадакеңінен қолданылады. Егер МК антиденелерді дәрілік препарат ретінде қолданса, оның аты mab – қа аяқталады. (ағылшын «monoclonal antibody»).          

 Моноклонды антиденелерді  өткен ғасырдың 50 жылдарындағы иммунохимиктр  иммуноглобулин құрылысын зерттегенде  қолдана бастады. Яғни олар лимфоидты  ісік жасушаларының – миеломаның өнімдері. Миелома – ол сүйек кемігінің жасушасынан дамитын ісік. Ол антидене түзетін шектеусіз көбейетін лимфоидты жасушалар клондары болып табылады.                                              Моноклонды антиденелерді  алудың мақсаты – берілген арнайы антиденелерді түзетін шектеусіз  көбеюші жасушалар клонын алу  болды. Бұл мақсатты 1975 жылы Жорж Кёлер  және Сезар Мильштейн қалыпты  лифоциттер мен миелоидты жасушаларды  қоректі орталарда қосып, гибрид алған.

Гибридома алу

Гибридома алу бірнеше  кезеңнен тұрады: миелоидты линиясын алу; көкбауыр жасушаларын организмнен  алу; дақыл алу үшін екі жасушаларды  бір – бірімен қосу; жасушалар  қосылғаннан кейін, клондарды алу. Осы кезеңдерді азоттық сулықта  консервациялап, дайындайды.      

 Селекция арқылы Жорж  Кёлер және Сезар Мильштейн, керекті  арнайылығы бар антиденелер синтездеуге (алғашқы антидене өндіруші жасуша ретінде) және жасанды ортада шексіз өсуге (миелома жасушалары ретінде) қабілетті гибрид жасушаларын бөліп алған. Осылай, гибридтік жасушаларға өзгеше мәңгілік қасиеті пайда болған. Дәл осы жасушалық гибридтер түрін гибридома деп атаған. Индивидуальды гибридтік жасушаны бөліп алып, дақылдандырып клон алуға болады. Бұндай клон in vitro бір антигендік детерминантасына арнайы антиделерді көп мөлшерде өндіреді.    

 Егер гибридома антиденелер синтездесе, оларды моноклонды антиденелер деп атаймыз. ЖОСПАРЫ: 1)Кіріспе. 2)Негізгі бөлім. Моноклонды антиденелелер (МКАД) . Гибридомды технология. МКАД иммунологияда негізгі қолдану аймағы. 3)Қорытынды. Тәжірибелерің көрсетуіне қарай, гибридомалар мен қолданған барлық жасушалар біркелкі антиденелер синтездеуін барлық параметрлер бойыншатбұл антиденелер абсолютті ұқсас, яғни моноклонды антиденелерді тек қана моноклонның өнімі ғана емес, сонымен бірге бұл біркелкі иммуноглобулиндердің таза препараты. Моноклонды антиденелер бір изотипке, бір аллотипке жатады және оларда бірдей өзгермелі аймақтары, құрамы және идиотипі болады. 1984 жылыдың ақпан айында Жорж Кёлер және Сезар Мильштейн «in vitro» моноклонды антиденелер алудың гибридомдық технологиясын ашқаны үшін Нобель сыйлығына ие болған.

Клиникада моноклонды антиденелер  адамның иммундық статусын бағалауында, лимфоциттердің субпопуляцияларын іріктеуінде кең қолданылады. Белгілі бір антигендерге моноклонды антиденелер адамдағы жедел лейкоздың түрін дифференциялауында қолданылады. Ісік метастаздарын анықтауда, жасушалық улармен конъюгацияланған иммунотоксин ретінде қатерлі ісіктердің бірнеше түрінде арнайы емдеуде қолданылады. Қазіргі кезде гендік инженерия жетістіктері жаңа, гуманизацияланған моноклонды антиденелер дайындауға мүмкіндік береді. Олар адамның әртүрлі патологиялық жағдайларында иммунды емде қолданатын жаңа арнайы дәрілік препараттарды дайындауда өте перспективті.Моноклонды антиденлер қазіргі кезде зерттеу, диагностикалау және емдеу мақсаттармен кең пайдалануда және оларды экспериментльды жіне клиникалық медицинада қолдану аймақтары үнемі әлде де кеңейеді.       

 Гибридомаларды алу  әдістің негізінде көкбауырдың сенсибилизденген лимфоциттердің және миеломды жасұшалардың қосылуынан кейін гибридтік жасұшалардың сериялық өсіруі жатыр. Кейіннен керекті ерекшелігі бар антиденелерді секреттейтін клондарды іріктейді. Іріктелген клонды жасұшалардың дақылдары ретінде сақтайды немесе тышқандардың ағзасында асцидтік ісік ретінде сақтайды. Гибридомды технология бір неше кезеңдерден тұрады: дайындық жұмыстар, моноклондарды алу, клондарды сақтау, реклондау, асцидтік ісік алу, антиденелерді тесттілеу, антиденелерді тазалау.

               

       Зерттеушілердің мақсаты – өзгешелігі жоғары антиденелерді алу әдістерін табу. Бір белгілі жағдайда бактериалды полисахаридтермен иммунизация өткізсе – өзгешелігі жоғары антиденелердің жоғарыгомогенді аппаратын алуға болады. Осыдан басқа, плазмацитоманың (антидене жарату жасушадан жаратылған ісік) иммунды жануардың көк бауырының жасұшаларымен қосылуы мүмкін. Осылай гибридтік жасұшалар (гибридомалар) алынады. Гибридомалар ісік жасұшалардан шексіз көбею мүмкіншілігін, ал көк бауырдың жасұшаларынан – белгілі өзгешелігі бар антиденелер синтездеу мүмкіншілігін алған.

Моноклоналды антиденелерді синтездейтін гибридомаларды алу әдісіне келесі методологиялық жұмыстар жол берген:

Миеломалар алу, оларды ағзадан бөлек өсіру;

Жасұшалардың соматикалық гибридизация әдісі.

Вирустерге қарсы тұратын иммуноглобулиндер  поликлоналды гетерогенді антиденелер  болады. Неге десек – олар әр түрлі  клондардың В-лимфоциттерінің қоспасы.

Антигеннің молекуласының  белсенді топтарының (бір неше аминқышқылдар) кешеңіне қарсы иммунды жасұшаларда (гибридомаларда) бір белгілі иммуноглобулин (моноспецификалы антидене) синтезделеді. Иммундық жасұшалардың ісік жасұшалармен гибридизациясы жасанды ісік – гибридома  жаратады. Оны алу техникасы гибридомды технологияға жатады. Гибридомаларды жасұшалардың бір клонымен (моноклоналды антиденелер (МКА)) секреттелетін гомогенді  антиденелер шығарады

Ғылыми зерттеулерде және медициналық практикада антидене қолдану аймағы үнемі кеңеюде. Мұнда белгілі бір антигенмен байланысатын, яғни тар арнайы антиденелер бағаланады. Антиденені қарапайым әдіспен жануарларды егу арқылы алу жолында біртекті антидене препараттары алынбайды, өйткені иммунизацияланған жанурлар қанында әртүрлі арнайылы кең спектрлі антиденелер болады, ал қосымша еккенде иммуноглобулиндердің әртүрлі класына жататын антиденелер синтезделінеді. Бұл жағдайдың шешілуі - қажетті арнайы антидене түзетін жасуша клондарын бөлуі мен дақылдандыруы болып көрінді. Бірақ, антиденетүзуші жасушаның өмір сүру уақыты шектеулі, яғни 10 күнге дейін ғана. Өткен ғасырдың 50 – ші жылдарындағы иммунохимиктер иммуноглобулин құрылысын зерттегенде моноклонды антидене қолдана бастаған. Бұл жағдайдың шешілуі - қажетті арнайы антидене түзетін жасуша клондарын бөлуі мен дақылдандыруы болып көрінді. Бірақ, антиденетүзуші жасушаның өмір сүру уақыты шектеулі, яғни 10 күнге дейін ғана. Өткен ғасырдың 50 – ші жылдарындағы иммунохимиктер иммуноглобулин құрылысын зерттегенде моноклонды антидене қолдана бастаған, яғни олар лимфоиты ісік жасушаларының – миеломаның өнімдері. Миелома – ол сүйек кемегі жасушасынан дамитын ісік. Ол антидене түзетін шектеусіз көбейетін лимфоидты жасушалар клондары болып табылады. Бұл антиденеледің арнайылығын әркез табуы және негізі, кұрастыруы қиын болып келеді. Моноклонды антиденелер алудын мақсаты – берілген арнайы антиденелерді түзетін шектеусіз көбеюші жасушалар клонын алу болды. Бұл мақсатты 1975 жылы Г.Келлер мен Ц.Мильштейн қалыпты лимфоциттер мен миелоидты жасушаларды қоректі орталарда қосып, гибрид алған. Гибридома алу үшін бірнеше кезеңнен тұрады: Миелоидты линиясын алу; Көкбауыр жасушаларын организмнен алу; Дақыл алу үшін екі жасушаларды бір – бірімен қосу; жасушалар қосылғаннан кейін, клондарды алу. Осы кезеңдерді азоттық сұлықта консервациялап, дайындайды. Миелоидты жасушаларды тышқандардан алады. Қазіргі кезде гендік инженерия жетістіктері жаңа, гуманизацияланған моноклонды антиденелер дайындауға мүмкіндік береді. Олар адамның әртүрлі патологиялық жағдайларында иммунды емде қолданатын жаңа арнайы дәрілік препараттарды дайындауында өте перспективті. Оларды тышқандардың моноклонды антиденелерінің V – гендері мен адамдардың иммуноглобулиндерінің керекті изотиптік C – гендерімен қосып, дайындайды; ол гибридттік антиденелердің арнайылығы тышқанның, ал антигендік қасиеті – негізі адамның гендерімен анықталады. Моноклонды антиденелер қазіргі кезде зерттеу, диагностикалау және емдеу мақсаттармен кең пайдалануда және оларды эксперименталды және клиникалық медицинада қолдану аймақтары үнемі әлде де кеңейеді. Моноклоналды антиденелер — антитела , иммунды клеткалардан бөлінетін антиденелер плазматикалық клеткаларға жатады. Моноклонды антиденелер спецификалық байланыскан болса барлық заттарға бөліне береді(көбінесе белоктар мен полисахаридтер). Олар ары қарай осы заттың детекциясына немесе оның тазаруына қолданылуы мүмкін. Моноклонды антиденелер биохимияда, молекулярлық биологияда және медицинада өте кең қолданылады. Оларды дәрі ретінде қолданғанда оның атауы - mab (от английского «monoclonal antibody»). Гибридо́ма — екі түрлі клетканың қосылуынан : Антидене В – лимфоцитті құрай алатын Иммунизирленген жануарлардың (көбінесе тышқаннан) талағынан алынатын және Рак клеткасының миеломасынан пайда болатын гибритті клеткалы линия. Қазіргі кезде моноклонды антиденелерді дүние жүзіндегі фармацевтикалық өндірістерінде шығарады, өйткені олар иммунологиялық зерттеулерде маңызды рөл атқарады. Олады ерекшелі фенотиптік маркерлері бар жасушаларды іріктеуді; әр жасушалар бетіндегі молекулалардың қызметтерін анықтауда; антигендердің күрделі қоспаларын талдауда; әр даму кезеңдегі, сонымен қатар, эмбриогенездегі жасушалардың антигендік құрамын талдауда және тағы басқа зерттеулерде пайдаланады. Клиникада моноклонды антиденелер адамның иммундық статусын бағалауында, лимфоциттердің субпопуляцияларын іріктеуінде кең қолданылады. Белгілі бір антигендерге моноклонды антиденер адамдағы жедел лейкоздың түрін дифференциялауында қолданылады. Ісік метаздарын анықтауда, жасушалық улармен коньюгацияланған иммунотоксин ретінде қатерлі ісіктердің бірнеше түрінде арнайы емдеуде қолданылады. Моноклонды антиденелер қазіргі кезде зерттеу, диагностикалау және емдеу мақсаттармен кең пайдалануда және оларды эксперименталды және клиникалық медицинада қолдану аймақтары үнемі кеңейеді.

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер:

 Шортанбаев Ә.Ә., Қожанова  С.В. “ Жалпы иммунология ”  Алматы, 2008 ж.

 Р.В.Петров “Иммунология”  Москва, 1987 ж.

 Хаитов Р.М. “Иммунология”  Москва, 2006 ж

Вершигора А.Е. “Общая иимунология” Киев, 1990

 Шортанбаев А..А и  др. “Общая иммунология” Алматы, 2009 ж.

 Суреттер алынған интернет  сайттары: www.popmedik.ru; www.zdorovek.org;  

Вирусология, иммунология, генетика, молекулалық биология. Орысша-қазақша сөздік. –Алматы, Ана тілі, 1993.