Жасуша патофизиологиясы

• Жасуша патофизиологиясы

Дәрістің мақсаты

 

• Жасуша бүлінісінің жалпы этиологиясы мен патогенезі туралы түсінік қалыптастыру

• Жасуша - өзіне тән сезімі, ішінде өтетін үрдістерді белсенді түрде реттеу қабілеті бар, сыртқы орта ықпалдарына бейім-деле алатын, энер-гияны пайдаланып арнайы қызмет атқа-ратын қарапайым тірі жүйе.

Жасуша бүлінуі –жасушаның және жасуша ішілік құрылымдарының тұтастығы  мен функцияларының бұзылыстары.  

Жасуша бүліністерінің этиологиясы

 

Экзогендік

 

Эндогендік

 

√ биологиялық;

√ физикалық;

√ механикалық;

√  химиялық;

√ психикалық

ықпалдар

 

 

туа біткен

 

Жүре пайда

болған

Туа біткен эндогендік себепкер ықпалдар

 

Гендердің ауытқулары

 

Жасуша мембранасында

 

Бір фосфолипидтің

болмауы

 

Тасымалдық ферменттердің

белсенділігі

төмен болуы

 

Кейбір нәруыздар-дың

болмауы

Жүре пайда болған эндогендік себепкер ықпалдар

 

• Жүйкелік-эндокриндік реттелудің бұзылыстары;
• Иммундық бұзылыстар, аллергиялық үрдістер;
• Зат алмасу өнімдерінің (Н+, К+, Са2+) және асқын тотықтардың жиналып қалуы;
• Су мен электролиттер алмасуы бұзылуы;
• Бауыр, бүйрек қызметтерінің бұзылуы;
• Ағза қызметінің тым қатты көтерілуі немесе болмауы т.с.с.

 

Жасуша бүліністерінің патогенезі

 

Энергия жеткіліксі-

здігі

 

Мембрана-ларының бұзылыс-

тары

 

Гендік құрылым-дарының бұзылыс-

тары

 

Су мен электролиттер алмасуы бұзылуы

 

Ағза қызметі реттелуінің бұзылыстары

Энергия тапшылығы

 

 

 

√ гипоксия;

√ ашығу;

√ тотығулық ферменттердің белсенділігі төмендеуі;

√ митохон-дрийлар

бүлінуі

 

 

 

АТФ түзілуі азаюы

 

Жасуша  ішінде энергия тасымалда-нуы бұзылуы

 

Жасушаның энергияны пайдалануы бұзылуы

 

Уыттардың әсерінен АТФаза белсенділігі төмендеуі

 

КФКаза ферментінің белсенділігі төмендеуі

  
Жасуша мембранасының атқаратын қызметтері:  

 

• Жасуша ішін сыртқы ортадан бөлу;
• Жасуша ішін арнайы қызметі бар кішкене бөлшектерге бөлу;
• Сыртқы ортадан өзінің қабылдағыш-тары арқылы ақпараттар қабылдау;
• Ауруға төзімділікті қамтамасыз ету;
• Жасуша аралық түйісуді қамтамасыз ету;
• Ферменттердің қызметін реттеу.

Жасуша мембранасы бүліністерінің патогенезі

 

• Мембрана липидтерінің асқын тотығуы;
• Фосфолипаза, липаза, протеаза фер-менттерінің артық әсерленуі;
• Мембрананың механикалық (осмостық) бүлінуі;
• Иммундық (аллергиялық) бүліністері.

Липидтердің асқын тотығуы

 

√ жарақат;

√ ишемия;

√ стресс;

√ иондағыш сәулелер;

√ қабыну;

√ гипоксия, гипероксия т.б.

 

√ химиялық улы заттар;

√ фосфор;

√ ауыр металдар

 

Супероксиданионрадикал, гидроксил радикалы т.б.

 

Антиоксиданттық ферменттердің белсенділігі төмендеуі

 

Мембрана липидтерінің асқын тотығуы

 

Жасушаның мембранамен байланысты қызметтері бұзылуы

Фосфолипаза, липаза, протеаза ферменттерінің артық әсерленуіне

 

• Бактерия уыттары, жылан және ара улары;
• Ишемия;
• Са2+ иондары жасуша ішіне артық жиналуы;
• Стресс т.б. себепкер болады.

Фосфолипаза, липаза, протеаза ферменттерінің артық әсерленуі

 

Мембранада фосфолипидтер, липидтер, гликопротеидтер ыдыратылуы

 

Босаған май қышқылдары асқын тотығуға ілігуі және мембранаға  тікелей бүліндіргіш  әсер етуі

 

Фосфолипидтерден арахидон

 қышқылы босап шығуы

 

Простагландиндер мен

лейкотриендер құрылуы

 

Лизофосфатидтер құрылуы

 

Мембрананың тұтастығы бұзылуы

• Адамдық борышың,
• Халқыңа еңбек қыл.
• Ақ жолдан айнымай,
• Ар сақта, оны біл.
• Талаптан да, білім мен өнер үйрен,
• Білімсіз, өнерсіз,
• Болады ақыл тұл.
• (Шәкәрім   Құдайберді-ұлы)

Мембрананың механикалық (осмостық) бүлінуіне

 

• Механикалық жарақат, сыртынан қысылып қалуы;
• Су мен электролиттер алмасуы бұзылыстарынан осмостық қысымның өзгерістері әкеледі.

Н2О

 

Н2О

 

Н2О

 

Н2О

Мембрананың иммундық бүліністері

 

• Себептері:

Мембрана беттеріндегі рецепторлармен антиденелердің өзара әрекеттесуі;

Иммундық кешендер құрылуы;

Комплемент бөлшектерінің әсерленуі;

Жендет лимфоциттердің әсерленуі;

Макрофагтардың әсерленуі;

 

С5 – тен С9 – ға дейін комплемент бөлшектері құрылуы, жендет лимфоциттермен перфорин шығарылуы  мембранада тесіктердің пайда болуы.

Лизосомалық ферменттер мен оттегінің бос радикалдарымен мембрананың бүлінуі.

Мембрана қызметтері бүліністерінің көріністері

 

Тосқауылдық қызметі бұзылуы

 

Рецепторлық қызметі бұзылуы

 

Насостық қызметі бұзылуы

 

Каналдық қызметі бұзылуы

Гендік құрылымдарының бүлінуі

 

• Себептері: иондағыш сәулелер, нуклеаза ферментінің қатты әсерленуі, трансфераза ферменттерінің белсенділігі қатты көтерілуі т.б.        

 

ДНК молекуласын ыдыратуы

 

Гендердің мутациясы

 

Дерттік гендердің өршіп кетуі

 

Тіршілікке маңызды гендердің белсенділігі төмендеуі

 

ДНК репарациясы бұзылуы

 

Геномға бөтен текті (вирустық) ақпарат енуі

Жасуша бүліністерінің көріністері

 

• ис

 

Дистрофиялар

 

Дисплазиялар  (метаплазия)

 

Тіршілігін жоғалтуы

 

Некроз, аутолиз

 

Апоптоз

 

Антиапоптоздық ген Bcl-2

 

Апоптозды ширататын гендер (Bad, Bax, Rb, p53)

Бүліндіргіш ықпалдарға жасушаның бейімделу жолдары

 

Энергиямен қамтамасыз етілуіне бағытталған

 

Жұқпаларға, химиялық уыттарға қарсы бағытталған

 

Мембрана бүліністеріне қарсы бағытталған

 

ДНК молекуласы репарациясына бағытталған

 

Хемотаксистік  заттар бөліп шығаруы

Жасуша бүліністері кездеріндегі қорғану – икемделу жолдары:

 

1. Анаэробтық гликолиздің артуы;
2. Бүлінбеген митохондрийларда АТФ түзілуі артуы;
3. АТФ энергиясын тасымалдайтын және пайдалануды арттыратын ферменттердің әсерленуі;
4. Жасуша қызметінің шектелуі;
5. Антиоксиданттық ферменттер түзілуі көбеюі;
6. Мембрана бөлшектерін қалпына келтіретін механизмдердің артуы;
7. Гепатоциттерде микросомалық тотығу күшеюі;
8. Буферлік жүйенің әсерленуі;
9. Уытсыздандыратын ферменттердің түзілуі артуы;
10. Цитокиндер (интерферондар) түзілуі артуы;
11. Жасуша ішілік құрылымдардың гиперплазиясы мен гипертрофиясы.

Жасуша бүліністерінің түрлері:

 

• Жіті және сүлде;
• Біріншілік (тікелей себепкер ықпалдан дамитын) және салдарлық (басқа себептерден пайда болған белсенді биологиялық заттардың әсерлерінен дамитын);
• Толық және үлестік;
• Қайтымды және қайтымсыз;
• Спецификалық және бейспецификалық.

• Жасуша бүліністерінің патогенезі?

• Назарларыңызға рахмет!