Жүрек. Жүректің анатомиялық құрылысы. Жүрек циклі. Клапанды аппараттың мәні

Жоспар:

I.Кіріспе

II.Негізгі бөлім

1. Жүректің анатомиялық құрылысы.
2. Жүректің өткізгіштік жүйесі.
3. Құлақша қойнауының түйіні.
4. Антриовентикулярлы немесе құлақша-қарынша түйіні.

III.Қорытынды

IV.Пайдаланылған әдебиеттер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Жүрек. Жүректің анатомиялық құрылысы.

Жүрек циклі. Клапанды аппараттың мәні.

     Адам  жүрегі  – қуысты бұлшықетті мүше. Тұтас  вертикаль перде арқылы ол  екі жарты бөлікке бөлінеді: сол  және оң. Горизонталь бағытта  өтетін екінші перде жүректі  төрт қуысқа бөледі: жоғарғы қуыстар-  жүрекшелер, төменгі- қарыншалар. Жаңа  туған нәрестенің жүрегінің массасы  орта есеппен 20 г- ға тең.  Ересек адамның жүрегінің массасы    0,425—0,570 кг. Ересек адамның жүрегінің  ұзындығы 12—15 см- ге жетеді, көлденең  қимасының өлшемі 8—10 см, алдыңғы-  артқы 5-8 см. Жүректің массасы  мен өлшемдері кейбір ауруларда  (жүрек ақауы) және ұзақ уақыт  ауыр дене еңбегімен немесе  спортпен шұғылданатын адамдарда  өзгереді. Жүрек қабырғасы үш  қабаттан тұрады: ішкі, ортаңғы және сыртқы.

Ішкі қабат эндотелийлі (қан және лимфа тамырларын ішінен астарлайтын жалпақ жасушалар қабаты) қабықшадан (эндокард) тұрады, ол жүректің ішкі бетін астарлап жатады. Ортаңғы қабат (миокард) көлденең- жолақты бұлшықеттен тұрады. Жүрекшелер бұлшықеттері қарынша бұлшықеттерінен дәнекер ұлпалар (тіндер) пердесімен бөлінген, осы тіндер тығыз фиброзды талшықтардан құралады - фиброзды сақина. Жүрекшелердің бұлшықетті қабаты қарыншалардың бұлшықетті қабатына қарағанда бірталай нашар жетілген, ол жүректің әр бөлігінің жасайтын қызметтерінің ерекшелігіне байланысты. Жүректің сыртқы беті сірі қабықпен (эпикард) қапталған, ол жүрек маңы қапшығының (сөмкенің)- перикардтың, ішкі жапырағы болып табылады. Сірі қабықтың астында аса ірі жүрек артериялары мен көктамырлары орналасқан, олар жүрек тіндерін қанмен қамтамасыз етеді, және жүректі невртендіретін (иннервация) жүйке  жасушаларының, жүйке талшықтарының көп шоғыры орналасқан. 

Перикард ( жүректің қабы) жүректі қапшық сияқты қоршап тұрады және оның еркін қозғалуын қамтамасыз етеді. Ол қанмен толатын жүректің созылуын шектейді және жүрек қантамырлары үшін тірек болып табылады.

    Жүректе екі  қақпақша (клапан)  бар: атривентрикулярлы және  айшық.

 Атривентрикулярлы клапандар  жүрекшелер мен сәйкес қарыншалар  аралығында орналасады. Жартылай  айшық клапандар аортаны сол  жақ қарыншадан, ал өкпе өзегін (ствол) оң қарыншадан бөліп  тұрады.   

     Жүрек қызметінің  екі фазасын бөліп көрсетуге  болады: систола (жиырылу) және диастола (босаңсу). Жүрек циклінің әртүрлі фазасының ұзақтығы жүректің жиырылу жиілігіне байланысты. Жүректің жиі жиырылуы кезінде әр фазаның қызметі төмендейді, әсіресе диастоланың. Жүрекшелердің диастоласы кезінде атривентрикулярлы клапандар ашық және сәйкес тамырлардан келетін қан олардың қуыстарын ғана толтырып қоймай, қарыншаларды да толтырады.

 Жүрекшелердің систоласы  кезінде қарыншалар толығымен  қанмен толады. Осы кезде қанның  қуыс және өкпе көктамырларына  кері ағысы болмайды. Қарыншалар  систоласының аяғында олардағы  қысым аорта мен өкпе өзегіндегі  қысымдардан үлкен болады. Бұл   айшықты клапандардың ашылуына  себепші болады, ал қан қарыншалардан  сәйкес тамырларға ағады. Қарыншалар  диастоласы кезінде олардағы  қысым кенет төмендеп,  ол қанның  қарыншаларға қарай кері ағуына  жағдай жасайды. Сөйтіп жүрек  клапандарының ашылып- жабылуы жүрек  қуысындағы қысымдардың өзгеруімен  байланысты.

Жүрек бұлшықеті қозғыштыққа, қозуды өткізуге, жиырылуға қабілетті.

Қозғыштық. Жүрек бұлшықетінің қаңқа бұлшықетіне қарағанда қозғыштығы төмен. Жүрек бұлшықетінде қозудың пайда болуы үшін қаңқа бұлшықетімен салыстырғанда күшті тітіркендіргішті қолдану қажет.  Жүрек бұлшықетінің реакциясының шамасы берілетін тітіркендіру күшіне  (электрлік, механикалық, химиялық және т.б.) байланысты болмайтындығы анықталған. Жүрек бұлшықеті  шекті (табалдырықты) және шамасы үлкен тітіркендіруде де максимал жиырылады.   

Өткізгіштік. Қозу толқыны жүрек бұлшықетінің талшықтары және жүректің арнайы тіні  арқылы әртүрлі жылдамдықпен тарайды. Қозу жүрекшелер бұлшықеттерінің талшықтарымен 0,8—1,0 м/с жылдамдықпен, қарыншалар бұлшықеттерінің талшықтарымен 0,8—0,9 м/с жылдамдықпен, ал жүректің арнайы тіні арқылы 2,0—4,2 м/с жылдамдықпен таралады. Жиырылғыштық. Жүрек бұлшықетінің жиырылуының өзіндік ерекшелігі бар. Алдымен жүрекшелер бұлшықеттері жиырылады, содан соң – папиллярлық бұлшықеттер мен қарыншалар бұлшықетінің қабаты жиырылады. Ары қарай жиырылу қарыншалардың ішкі қабатын қамтиды, ол қарыншалар қуыстарынан қанның аорта мен өкпе өзегіне  ағуын қаматамасыз етеді. Жүрек бұлшықетінің физиологиялық ерекшелігі – созыңқы рефрактерлі периоды мен автоматиясы болып табылады.

Жүректің өткізгіштік  жүйесінің қызметтері.

     Ырғақты серпіністердің  спонтанды өндірілуі синусты-  жүрекше түйіншектің көптеген  жасушаларының үйлесімді  қызметінің  нәтижесі болып табылады және  ол осы жасушалардың тығыз  байланысы (нексус) арқылы және  электротонды өзара әсерлесуімен  қамтамасыз етіледі. Синусты-  жүрекше түйіншегінде пайда болған  қозу өткізгіштік жүйе арқылы  жиырылғыш миокардқа беріледі.

Жүректің өткізгіштік  жүйесінің ерекшелігі әр жасушаның  қозуды өздігінен өндіру  қабілеттілігі  болып табылады. Жиілігі минутына  60-80 серпіністерді өндіретін  синусты- жүрекше түйіншегінен өткізгіштік  жүйенің алыстауына қарай оның әртүрлі  бөлігінің автоматияға қабілеттілігінің төмендеуін өрнектейтін автоматия градиенті бар болады.

Әдеттегі  жағдайларда  өткізгіштік  жүйенің барлық төмен  орналасқан бөліктерінің автоматиясы  синусты- жүрекше түйіншегінен келетін  жиі серпіністермен жойылады. Осы  түйіншектің  зақымдануы не істен  шығуы кезінде  жүрекше- қарынша  түйіншегі ырғақты  басқарушы  бола алады. Осы кезде серпіністер  минутына 40-50 рет  пайда болады. Егер осы түйіншек өшетін болса, онда жүрекше- қарынша шоғырының  (Гис шоғыры) талшықтары  ырғақты басқарушы  болып табылады.

Осы кезде жүректің жиырылу  жиілігі минутына 30-40-тан артпайды. Егер осы ырғақты басқарушы да істен шығатын болса, онда қозу үрдісі Пуркинье талшықтарының жасушаларында  спонтанды пайда болуы мүмкін. Осы кезде  жүрек ырғағы өте сирек болады- минутына шамамен 20 рет.

Жүректің өткізгіштік  жүйесінің айрықша ерекшілігі оның жасушаларында жасушааралық контактінің  – нексустардың көп мөлшерде  бар болуы. Осы контактілер  қозудың  бір жасушадан басқа жасушаға өтетін жері болып табылады. Осындай  контактілер  өткізгіштік жүйе мен  жұмыс миокарды жасушаларының арасында да болады. Контактінің бар болуы  арқасында жеке жасушалардан тұратын  миокард тұтас біртұтас  түрінде  жұмыс жасайды. Жасуашааралық контактінің  көп болуы миокардта қозудың  таралуының сенімділігін арттырады.

Синусты- жүрекше түйіншегінде пайда болған қозу жүрекшелер арқылы таралып, жүрекше- қарынша (атриовентрикулярлы) түйіншегіне жетеді. Жылы қанды жануарлардың жүрегінде синусты-  жүрекше мен  жүрекше - қарынша түйіншектері арасында, және де  оң және сол жүрекшелер арасында арнайы өткізгіштік  жолдар болады. Осы өткізгіштік жолдардағы қозудың  таралу жылдамдығы жұмысшы миокард  бойымен қозудың таралу жылдамдығынан  соншалықты артық болмайды. Бұлшықет талшықтарының кішкене қалындығы  және олардың ерекше тәсілмен бірігуі  арқасында жүрекше- қарынша түйіншегінде қозудың таралуының бөгелуі пайда  болады. Осы бөгелу салдарынан қозу жүрекше - қарынша шоғырына  және жүректің өткізгіштік миоциттеріне  (Пуркинье талшығы) тек жүрекшелер бұлшықеттері жиырылып үлгеріп, қанды жүрекшеден қарыншаға ығыстырып үлгергеннен  кейін ғана жетеді.

Ендеше атриовентрикулярлы кідіріс (бөгелу) жүрекшелер мен қарыншалардың  қажетті тізбекті жиырылуын қамтамасыз етеді. Жүрекше – қарынша шоғырында  және диффузиялы орналасқан жүректің өткізгішітік миоциттерінде қозудың  таралу жылдамдығы 4,5-5 м/с-ке жетеді, ол жұмыс миокардымен қозудың таралу жылдамдығынан 5 есе жоғары. Осының арқасында қарыншалар миокарды жасушаларының  жиырылуы бір мезгілде өтеді, яғни синхронды (сурет7.2). Жасушалардың жиырылу синхрондылығы  миокардтың қуатын арттырады және қарыншалардың ығыстырушы қызметінің эффективтілігін артырады. Егер қозу жүрекше- қарынша шоғыры арқылы таралмай, жұмыс миокардының жасушалары арқылы таралса, яғни диффузиялы, онда асинхронды жиырылу периоды біршама  ұзақ болушы еді, миокард жасушаларының жиырылуға бір мезгілде қатыспай, біртіндеп қатысушы еді және қарыншалар өзінің қуатының 50%-ын жоғалтушы еді.

Сөйтіп өткізгіштік  жүйенің  болуы жүректің бірқатар маңызды  физиологиялық ерекшеліктерін қамтамасыз етеді:

1) серпіністердің ырғақты  өндірілуін (әрекет потенциалы);

2) жүрекшелер мен қарыншалардың  қажетті тізбекті жиырылуын (координациясын);

3) қарыншалар миокардының  жасушаларының жиырылу үрдісіне  синхронды қатынасуын (ол систоланың  тиімділігін арттырады).

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер:

 

1. Адам анатомиясы-2 Рақышев А. Алматы, 2004ж.
2. Тәнтану, Адам анатомиясы Жандар К.Е. Алматы, “Білім” баспасы 2004ж.
3. Интернет материалдар.