Ақпараттық есептеу бөлімінің құрылымы

Кіріспе

 

Қазіргі кезде 3500-ден жоғары әр түрлі программалау тілдері бар  және осылардың ішінен шектелген  саны ғана программалық бөлімді құруға жаппай қолданылады. Программалау тілдерінің саны көп болуына байланысты олардың біршене классификациясы бар. Оның ішінде негізгі 2 түрге: фукционалдық мәніне (қызметі) және қолданылатын программалау технологиясына байланысты бөлінеді. Программалау тілдері фукнционалдық мәніне байланысты 4 үлкен классқа бөлінеді:  
1)программалауға үйретуші;  
2)жалпы мәнді;  
3)проблемалық-бағытталған;  
4)параллель программалаушы.  
Қазіргі жоғары деңгейлі тілдерді осы классикацияға сәйкес қарастырамыз.  
Программалауға үйретуші тілдер қатарына жататын жоғарғы деңгейлі тілдердің негізгілері Logo, Basic және Pascal. Logo тілі 60-шы жылдардың аяғында С.Пейперттің басшылығымен құрылды және ЭЕМ жаңа қолданушыларға, балаларға программалаудың негізін үйретуге бағытталған. Үйретуге арналған жоғары деңгейлі тілдердің ішіндегі кең тарағаны 1965 жылы Д.Кемени мен Т.Курц құрған Basic тілі. Дербес компьютерлерге бірінші қолданылған жоғарғы деңгейлі тіл және операциялық ортасы – Basic тілі. 60-жылдардың ортасынан бастап мамандар арасында құрылымдық программалау мәселесі көтеріле бастады. 1971 жылы Н.Вирт құрылымдық технологияға үйретуші Pascal тілін құрды.  
Жалпы мәнді жоғары деңгейлі тілдер қатарына әр түрлі класс есептерін тиімді программалауға бағытталған тілдер жатады. Бұл классқа жататын тілдердің негізгілері C, Modula, Ada тілдері. Бұл тілдердің негізі 1966 жылы құрылған, ғылыми, пәндік облыстағы есептерді программалауға мүмкіндік беретін PL/1 тілі. PL/1 тілі ЖС ЭЕМ сериялы модельдерде кеңінен қолданылды. Си тілін 1972 жылы Д.Ритчи құрды және Unix операциялық жүйесі осы тілде жазылды. Си тілі ассемблер тілінің де және жоғары деңгейлі тілдің де мүмкіндіктерін қамтамасыз ететін болғандықтан орта деңгейлі тіл деп атайды. Pascal тілінің идеологиясын тарату мақсатымен Н.Вирт 1980 жылы Modula–2 тілін құрды. Бұл программалау тілінің негізі – программа бір-біріне тәуелсіз модульдерден тұрады.  
1978 жылы қазіргі АҚШ-та әскери қаруды басқаруға қолданылатын қосымшаларды программалуға арналған Ada тілі құрылды. Ada тілі құрылымды программалау тілі болып табылады және параллель программалау мүмкіндіктерін қамтамасыз етеді.

 
         Компьютер белгілі бір есептерді шешу үшін адам тарапынан сол есепті қандай жолмен және қалай шығару керектігі туралы тапсырма алуы қажет. Бұл тапсырмалар бір жағынан компьютерге түсінікті болып жазылуы керек болса, екінші жағынан тапсырма беруші кісіге де ыңғайлы болғаны жөн. Осындай компьютерлік тілде жазылған тапсырмалар мен командалар жинағы бағдарлама деп аталады. Ал бағдарламалық текстерді жазу үшін пайдаланылатын символдардың жиынтығы компьютерлік тіл алфавитін құрайды.

Программалар белгілі  бір мәселені, есепті шешуге арналған. Есеп шығару барысында компьютерге  бастапқы мәліметтер енгізіледі, оларды қалай өңделетіндігі көрсетіледі  және нәтиже қандай түрде, қандай құрылғыға  шығарылатыны айтылады.

Паскаль тілінде программа  жеке - жеке жолдардан тұрады. Оларды теру, түзету арнайы мәтіндік редакторлар  атқарылады. Программа алдындағы  азат жол немесе бос орын саны өз қалауымызша алынады. Бір қатарда  бірнеше команда немесе оператор орналаса алады, олар бір - бірімен нүктелі  үтір (;) арқылы ажыратылып жазылады, бірақ  бір жолда бір ғана оператор тұрғаны  дұрыс, ол түзету жеңіл, әрі оқуға  ыңғайлы.

Паскаль тілінде программа  үш бөліктен тұрады: тақырып, сипаттау бөлімі және операторлар бөлімі.

Кез келген программаның алғашқы  жолы PROGRAM сөзінен басталатын оның тақырыбынан  тұрады. Одан кейін программаның ішкі объектілерінің сипаттау бөлімі жазылады. Бұл бөлім программадағы айнымалылар, тұрақтылар тәрізді объектілердің  жалпы қасиеттерін алдын ала  анықтап алуға көмектеседі. Сипаттау бөлімі бірнеші бөліктерден тұрады, бірақ программаның күрделілігіне  байланысты көбінесе ол бір немесе екі ғана бөліктен тұруы мүмкін.

Программаның соңғы және негізгі бөлімі операторлар бөлімі – болып табылады. Орындалатын  іс - әрекеттер, командалар осы бөлімде  орналасады. Ол begin түйінді сөзінен  басталып, бірақ атқарылатын операторлар (командалар) тізбегі жеке - жеке жолдарға жазылып біткен соң end түйінді сөзімен  аяқталады.

Операторлар бөлімінде командалар ретімен орналасады. Олардың кейбірі шартқа байланысты атқарылса, ал кейбір қайталанатын цикл немесе қосымша программа түрінде орындалады. Операторлар бөлімінде орнатылатын негізгі әрекеттерді қарастырайық.

Деректер - сан мәндері мен мәтін түріндегі сөз тіркесін мән ретінде қабылдай алатын тұрақтылар, айнымалылар т.б. осы тәрізді құрылымдар немесе солардың адрестері.

Дерек енгізу - бастапқы деректерді пернетақтадан, дискіден немесе еңгізу - шығару порттарынан еңгізу арқылы жүзеге асады.

Операциялар немесе амалдар - берілген және есептелген мәндердің меншіктеу, соларды өңдеу, салыстыру операцияларын орындайды.

Шартты түрде атқарьшу белгілі бір көрсетілген шарттың орындалуына байланысты, командалар жиыны атқарылады, әйтпесе олар аттап өтіледі немесе басқа командалар жиыны орындалады.

Цикл - белгілі бір шарттар орындалған жағдайда көрсетілген командалар жиынын бірнеше рет қайталанып атқарылады. Қайталау саны бүтін санмен беріледі.

Көмекші программа - алдын ала қандай да бір атаумен атымен атымен аталған командалар тобы. Олар программаның кез келген жерінен оның атауын көрсету арқылы шақырылып атқарыла береді.

Түсініктеме - программа жолдары соңында немесе оның түйінді сөздері арасында қазақша (орысша) түсінік беретін пішінді жақшаға алынып жазылған сөз тіркесітері. Олар программа операторларының орындалуына ешқандай әсер етпейді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Ақпараттық есептеу бөлімінің құрылымы

Мемлекеттік стандарт негізінде типтік оқу, өңдеу оқыту сапасының үнемі өсуін қамтамасыздандыру Мұхтар Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінің алға қойған мақсаттарының бірі болып табылады. «Ақпаратттық жүйелер» кафедрасындағы бұл мамандық 2002 жылы келген. Мамандық информатика және экономикалық кибернетика кафедралары негізінде «Ақпараттық жүйелер» кафедрасы ашылды. Кафедра «Ақпараттық жүйелер» мамандығын дайындайды.

«Ақпараттық жүйелер» мамандықтың құрамы 4 ғылым кандидаты, 3 аға оқытушы, 7 оқытушысы бар жәнеде 52% пайызы ғылыми дәрежесі бар оқытушылар. Сонымен қатар 1 лабаратория меңгерушісі, 1 инженер, 1 лабарант жұмыс істейді. Кафедра үнемі оқыту сапасын қадағалай отырып барлық оқу түріне сабақтарын оқытуды жүргізеді және келесі негізгі функцияларды орындайды. Бітірушілердің қызмет ету саласына мемлекеттік және жеке өнеркәсіптер мен ұйымдар, түрлі аумақтағы құрылатын, ендірілетін және қолданылатын ақпатраттық жүйелер саласында.

Дәріс деңгейін үздіксіз жоғарлату практикалық, семинарлық, лабараториялық және өзіндік сабақтарды активтендіру студенттің творчестволық қабілеттің дамуы, қажетті дағдылар мен әрекеттер үйрену.

Кафедраның оқыту пәндері  комплексті оқулықтар, оқу әдістемелік дайындау, барлық оқу түрлерінің өтілуі бойынша оқу әдістемелік материалдар өндіру, қазіргі заманғы оқыту техникаларын қолдану немесе лабараториялық пайдалану:

1. Шаруашылығына сәйкес бағыттырымен нығайту және кеңейту жұмысын жүргізу.
2. Кафедраның өндірістерімен, кәсіпорындар мен ұйымдар мамандарды дайындауды бірлесіп жұмыс істеудің түрлі формаларын дамыту.
3. Болашақ мамандарды еңбекке орналастыру және дербес болуды жүргізуге және ұйымдастыруға қатысу.
4. ЖОО-ның ғылыми зерттеу жұмыстарына қатысу маңызды творчествалық, қолданбалы және әлеуметтік-экономикалық жағдайлар бойынша ғылыми зерттеуді жүргізу:
5. Студенттермен жұмыс істейтін жастарды кәсіби бағдарламалық жұмыстарды ЖОО кафедраларымен белгілі бір тәртіпте бірлесіп қызмет жасау. Студенттердің ғылыми-зерттеу жұмысын оқу және кәсіптік іс-тәжірибелерін, курстық және дипломдық жобаларын ұйымдастыру және жетекшілік жасау, оларды жүргізу шарттарын  өндірістік және зерттеу қызметтеріндегі шарттарымен жақындастыру: курстық емтихандармен сынақтар жүргізу, олардың қорытындысын талдау, студент білімінің тесттік бағасы мен рейтингтік бақылау жүйесін өндіру мақсатында кафедрадағы жұмыс күшінің орындалуы және оны ұйымдастыру деңгейін жоғарлату мақсатында оқу жылының басында кафедра отырысында қоғамдық жұмыстарды бөледі және ол кафедра меңгерушісімен қатаң түрде өз жауапкершілігімен қадағалап отырады.

Кафедраның жан-жақты қызметін талқылау үшін кафедра мәжілісіне қатысып және оны басқаруға қатысуға:

1. Қойылған тәртіпке білімін өсіру.
2. Материалдарды және морльді кеңейту сондай-ақ жұмыстағы жақсы қөрсеткіштері үшін қызметін жоғарлату.
3. Кафедра меңгерушісінің және қызметттерінің құқықтарымен міндеттері
4. Кафедраның жас қызметшілерін тәрбиелеу, оқыту жүргізу, жалпы адамдық, оларды ұлттық рухани ұнамдылыққа тәрбиелеу

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. Іс-тәжірибе мазмұны

Өрнектерді Паскаль  және Си тілдерінде жазыңыз:

А)17,8·10^-7 + lg²39 +

Паскаль тілінде  жазылуы:

17.8 * exp ((-7) * ln (10)) + exp (2 * ln (ln (10) / ln (39))) + exp (1/8 * ln (abs (13 + 25 * exp (3 * ln (cos (1.5)))))) + exp (4 * ln (3.7));

Cи тілінде  жазылуы:

17.8 * pow (10, (-7)) + pow ((ln (39) / ln (10)), 2) + pow ((abs (13 – 25 * pow ((cos (1.5)), 3))), 1/8) + pow (4, (3.7));

Б)

Паскаль тілінде  жазылуы:

exp ( 1/5 * ln (exp (3 * ln (1 / sin (sqr (x)))) + PI * ln (sqr (x))) / (5 / 6 + ln (exp (4) + 5 * x) / ln (2)) –  exp ((0.77) * ln (sin (15) + 8 / 9));

Cи тілінде  жазылуы:

pow ((pow ((1 / sin (pow (x,2))), 3) + M_PI * ln (pow (x, 2))), 1 / 5) / (5 / 6 + ln (exp (4) + 5 * x) / ln (2)) –  pow ( (sin (15) + 8 / 9), 0.77).

 

1 өлшемді массивтер  және 2 өлшемді массивтерді қолданып  программа құрыңыз:

#include"stdio.h"

#include"conio.h"

#include"time.h"

#include"stdlib.h"

void main()

{

float a[12]; int i;

time_t t;

srand((unsigned) time(&t));

for(i=0;i<12;i++)

{ a[i]=rand()%100-50;

printf("%.0f ",a[i]); }

 

for(i=0;i<12;i++)

if(a[i]<0) printf("\nTeris element = %.0f, rettik nomeri = %d",a[i],i+1);

 

getch(); }

 

 

 

Процедура мен  функцияны пайдаланып программа  құрыңыз.

1-ден 15-ке дейінгі  сандардың квадраттарының қосындысын  және 32-ден 47-ге дейінгі сандардың  квадраттарының қосындысын түрін  есептеңіз.

 

Program A5;

Var PR5 (Var n, k: real; S,J: real);

Begin

S:=0;

n:=1;

J:=0;

k:=32;

while n<=15 do

while k<=47 do

begin

S:=S+sqr(n);

n:=n+1;

J:=J+sqr(k);

k:=k+1;

end;

PR5 (n,S);

PR5 (k,J);

Write (S,J);

End.

       Шешімі: S =1240;      J=25304.

 

Жазбалар типін  қолданып программа құру.

WITH қосып алу операторы

REKORD түріндегі жазылу мен жұмысты жеңілдету үшін қосып алу операторын қолданамыз. Осы оператордың басты міндеті Ол біраз іс-қимылды жинақтап ықшамдайды. Жалпы түрі.

WITH A DO ST

Мұндағ А – REKORD түріндегі айнымалының аты ST –оператордық іс-қимылдар бөлігі немесе жеке оператор. Бағдарлама жазу кезінде жазылуларды қолданғанда бағдарлама тексті ұзарып кетеді

Қосып алу операторы ST операторы орындалу арқылы жүзеге асады. Осы ST операторының ішкі құрамындағы А аралас түріндегі айнымалының белгілі бір мүшелерінің атауларын көрсету арқылы жұмысты жеңілдетеміз. Мыс жоғары да көрсетілген бағдаламаның үзіндісін өз операторын қолдану арқылы көрсетейік.

WITH A DO ST

With c,  туыл. Дерек  do

Begin  Күн:=18;

 Ай:=апрель;

 Жыл:=1976;

Мыс: Студенттік топтың құрамының анкеталық дерегін алу керек. Онда туылған жылы, оқуға түскен жылы, соңғы сессияда алған бағалары мен үздік студенттердің аты жөнін көрсету керек.

Program m28 (,);

   Type студент=record ф.и.о: packed array [1..10] of char;

Мыс26. А1,...,А20

Program m26 (,);

  Type T=array[1..20] of real;

Var A:T;  I:integer; S:real;

Begin S:=0;

   For I:=1 To 20 do

Begin read (A[I]);

   If A[I]>0 Then S:=s+A[I];

End;

Write (s);

End.

Мысалы:.Массивтің ең үлкен максимал мәнін есептеу.

Program m27 (,);

   Const M=1; N=20;

   Var I, J: integer;

X:array [M...N] of real;

Begin For I:=M to n do

Read (X[I]);

   J:=M;

For I:=M+1  TO n  do

If X[I]>x[J]  Then J:=I;

Writeln (x[I];

End.

Б) Program A5;

Var X1, X2, Z: string;

X1 set of    [‘A’,’B’,’C’,’D’];

X2 set of   [’A’,’D’,’F’];

X3 set of [‘C’, ‘D’,  ‘A’,]

Z=X1+X2+X3

Write (F);

End.

 

       

 

 

 

 

 

 

 

3. Жеке тапсырма

Программа құрылымы. Қарапайым программа. Read Write   операторлары

      1. программа тақырыбы;

      2. айнымалылар мен типтер бөлімі;

      3. таңбалар (белгі) бөлімі;

      4. тұрақтылар бөлімі;

      5. процедуралар мен функциялар бөлімі;

      6. программа денесі бөлімі;

 

  Программа тақырыбы  қызметші сөздерден, латын әріптерінен

  тұратын программа  атынан тұрады. Программа тақырыбынан 

  кейін әтірлі нүкте  қойылады. Түсініктемелер жәй жақша  ( * *)

  немесе фигуралық  жақша { }

  Ішінде жазылады.

 

  Мысалы:

 

  PROGRAM SUMMA;

                      {Y=2*X+5*X+8*X қатарының қосындысы}

 

  Айнымалылар мен типтер  бөлімінде  (VAR,  TYPE) иденфикаторлар

  сипатталады. Кез-келген  иденфикатор өзіне тән бір  типпен

  ғана сипатталады.

 

  Мысалы:

      TYPE MAS=ARRAY [1.. 5]  of  CHAR;

      VAR     X: INTEGER; T: CHAR;

           D: ARRAY [1.. 10] of  STRING;

           B, C: REAL; S: SINGLE;

           V: BOOLEAN; A: MAS; Таңбалар бөлімі LABEL қызметші сөзінен басталады, одан кейін

  программада қолданылатын белгілердің тізімі үтір арқылы жазылады,

  тізімнің соңында үтірлі нүкте қойылады. Белгі ретінде бүтін сандар

  пайдаланылады.Белгі программада оператордың алдында жазылып,

  одан қос нүкте арқылы бөлінеді.

   Мысалы:

 

                 LABEL 1, 2, 5, 10, 15, 20, 30, 40, 50;

                 ... ... ... ... ... ... ....

                 10: операторлар;

 

  Тұрақтылар бөлімі ( CONST ) тұрақтылар сипатталады, әрбір

  тұрақтыларды сипаттаған соң, үтірлі нүкте қойылады.

  Тұрақтылар программа орындалу барысында мәндерін өзгертпейді.

 

   Мысалы:

 

                 CONST А=`GOD`;

                 CONST PI=3.14; D=250

 

  Процедуралар ( PROCEDURE ) мен функциялар ( FUNCTION )