Меншікке қарсы қылмыстардың түсінігі

д) автокөліктерден және тағы басқалардан ұрлау.

 

          2.2. Тонау мен қарақшылық (179-бап)

          Тонау - бұл бөтен мүлікті ашық ұрлау.

Қарақшылық, яғни бөтен  мүлікті ұрлау мақсатында шабуыл жасауға  ұшыраған дамның өмірі мен  денсаулығына қауіпті күш көрсету  мен немесе тікелей осындай күш  қолданамын деп  қорқытумен ұштасқан шабуыл жасау.

Аса қауіпті қарақшылық шабуылдар банктерге (ақша айырбастау бөлімдеріне, банк филиалдарына, бөлімшелеріне) кассирлерге, инкасатрларға қарулы шабуыл жасаумен жасалады.

Мұндай қылмысты жасау  үшін қылмыскер жан-жақты дайындалады. Бөлек мекеменің және қызметкердің жұмыс уақытын біліп алады. Қызметкерлердің жүретін жолдарын анықтап алады. Өздерін  көлік құралдарын қамтамассыз етеді, қаруландырады.

Ұшу, теміржол билеттерін алдын ала дайындап сатып алып қояды, істерін бітіргеннен кейін қаладан қашып кету үшін және де түр түстерін, киген киімдерін өзгертіп алады.

Қылмыскерлер тобы нақты  және тез қимылдайды, көздейді. Қылмыс кезінде қауіпті жағдайларды  сезгенде қару қолданады.

Пәтерлерге қарақшылық шабуыл жасау кезінде қылмыскер  жалған құжаттарды қолданады.  Өздерін құқық органдарының қызметкеріміз деп, почта, коммуналдық бөлім қызметкерлеріміз деп пәтерлерге алдап кіреді. Одан кейін қатаң қимылдайды; жәбірленушілерді байлап тастайды немесе бәрін бір бөлмеге қамап бекітіп тастайды (ваннаға, бөлмеге) және қорқытады полицияға  хабарласа өлтірітіндерін айтады. Егер жәбірленуші қарсылық  көрсетсе, көмек сұрап айқайласа ұрып соғады, денсаулығына қауіпті зиян келтіреді.

Қарақшылық пен тонау  болғанда қылмыстық іс жәбірленушінің немесе олардың туыстарының, куәгерлердің хабарлауы бойынша немесе жеке арыз бойынша қозғалады.

Тонау мен қарақшылық шабуылды жасау тәсілдері:

а) зорлықсыз күтпеген жерден болған жағдайды қолданып; тұрғын үйлерде, алаңдарда немесе ашық жерлерде шабуыл жасау;

б) зорлық пен қорқытуды қолдану арқылы ашық жерлерде, сондай-ақ есік алдында және подъездерде шабуыл жасау;

в) белгілі бір сылтаумен  немесе зорлықты қолдану арқылы тұрғын алаңдарға  кіріп, азаматтарға шабуыл жасау;

г) мемлекеттік немесе коммерциялық  банк кассирлеріне, сатушыларға, сату мекемелерінде, қаржылық ұйымдарда, байланыс бөлімшелерінде және басқа мемлекеттік немесе жеке ұйымдар мен мекемелерде болатын шабуыл;

д) теміржол, су және басқа  көліктердің қозғалмалы құрамындағы  азаматтарға шабуыл жасау;

          е) такси жүргізушілеріне шабуыл жасау.

         

          2.3.Алаяқтық (177-бап)

          Бұл іс-әрекеттің қоғамға қауіптілігі сонда, оның жасаудың нәтижесінде меншік құқығы бұзылады.

Алаяқтық объектісі  меншік болып табылады. Алаяқтың заты ретінде тек мүлік қана емес, сонымен қатар оған құқық, сондай-ақ мүлікке кейбір өклеттіктер де табылады.

Алаяқтың ерекшелігі осы қылмыстың жасалу тәсілінде  – мұнда алдау және сенімге  қиянат келтіру орын алады.

Мүліктік құқық қатынасының  шарты мен мазмұнын елеулі өзгертіп мән-жайларды айтпау да пәс алдауға жатады.

Мүлікті немесе мүлікке  құқықты алаяқтық жолмен алудың басқа  бір тәсіліне заң сенімде қианат жасауды жатқызады, бұл жағдайда айыпты өзінің меншік иесімен немесе мүліктің заңды иегерімен арадағы  сенімдік қатынасты пайдаланады. Алаяқ пен жәбірленуші арасындағы сенімді қатынасты пайдаланады. Алаяқ пен жәбірленуші арасындағы сенімдік қатынастың негізінде тек құқықтық негіздеме ғана емес, сонымен қатар сенімдік қатынасты тудырған өзге де мән-жайлар, мысалы: жеке таныстық, туысының ұсынысы, қалыптасқан нақты жағдай, т.б болады.

Алаяқтың объективтік  жағының өзіне тән ерекшелігі сонда, жәбірленуші қатерлескендіктен  алаяққа мүлікті немесе мүлікке  құқықты өз еркімен береді.

Мүліктің өтуі сырттай  қарағанда, тараптардың келісімі, мәміле сияқты болып көрінеді. Бірақ мұндай мәміле заң талабын қанағаттандырмайды, себебі ол жәбірленушінің еркіне қарсы жасалған, объективтік жағынан алаяқтық аяқталған деп саналады, егер мүлікке өзінікіндей билік етуге немесе сол мүлікке құқықты іске асыруға айыпты мүмкіндік алған болса.

 Алаяқтықты ұрлықтан  ажыратқан жөн. Ұрлық кезінде  алдау кейін бөтен мүлікті  жасырып алғанда соны жеңілдететін  шарт қана (мысалы: үй-жайға, қызметтік  немесе өндірістік жағдайға кіру  үшін алдау). Алаяқтық жасалғанда  алдау мүлікті субъектіге берудің негізгі себебіне айналады. Және де, ұрлық жасағанда мүлік жәбірленуден жасырын, оның еркінсіз ұрланады. Ал, алаяқтықта мүлік қылмыскерге «еркімен» беріледі.

         2.4. Қорқытып алу

          Қорқытып алушылық, яғни бөтен мүлікті  немесе мүлікке құқықты  беруді немесе бүлдірумен қорқыту арқылы мүліктік сипаттағы басқа да іс-әрекеттер жасауды талап ету, сол сияқты жәбірленушіні немесе оның жақындарын  масқаралайтын мәліметтерді таратумен, не жәбірленушінің немесе оның жақындарының мүдделеріне елеулі зиян келтіруі мүмкін, өзге де  мәліметтерді жариялау.

Қорқытып алушылықты көбінесе  ұйымдасқан қылмыстық  топ жасайды, адамдарды кепілге  де алуы мүмкін. Қылмыскерлер жан-жақты  дайындалады, жәбірленушінің материалдық  жағдайын, байланысын, өмір сүру жағдайын анықтап алады.

Қорқытып алушыларды 2 топқа бөлуге болады:

1. ұйымдасқан қылмыстық топтың мүшелері;
2. коммерциялық және құқық қорғау органдарының қызметкерлері.

Қорқытып алушылардың  жәбірленушілерін де 2 топқа бөлуге болады:

1. заң бұзушы азаматтар, коммерциялық іспен айналысатындар, мемлекеттік қызметкерлер
2. пара алушылар, заңсыз мәмле жасаушылар, заңсыз ақша жасау кезіндегі делдарлар, финанстық пирамидалардың ұйымдастырушылары.

 

           2.5.Сеніп тапсырылған мүлікті иемдену және ысырап ету (176-бап)

 Иеленіп алу дегеніміз-белсенді қызмет жасай отырып субъектінің өзіне сеніп тапсырылған тауарлық материалдық құндылықты алуы,оған заңсыз иелік орнатуы. Иеленіп алғанда айыптыға сеніп тапсырылған мүлік оқшауанып,оған заңсыз өтеді,оны өз меншігіне айналдыру немесе үшінші адамның меншігіне беру мақсаты болады. Меншік иесіндегі мүлік алынып оқшауланған және ол оның өз мүлкіне қосылған кезден бастап иеленіп алу аяқталған қылмыс болып саналады.

Көбінесе қылмыстық  жолмен иеленудің құралына ақша қаражаттары, сондай-ақ шетел валютасы, чек кітапшалары немесе карточкалары, облигациялар, акциялар, сертификаттар жатады.

Бөтен мүлікті иелену немесе жұмсау тәсілдері:

А) Банк саласында:

- ұрлау мақсатында  алынған жасанды құрылтайшылар  және бухгалтерлік құжаттарды, кепіл хаттарды, кепілдік және сақтау құжаттарын қолдану арқылы кредитке иелену;

- жасанды және бағалы  қағаздар арқылы алынған  ақша  қаражаттарын иелену: кредиттік  авизо, есептелуші чектер, мемориалды  ордерлер, векселдер, депозитті сертификаттар;

- бөтен немесе жасанды пластикті кредит карточкаларын пайдалану арқылы ақшаны жымқыру;

- банкті компьютерлік  торларды қолдану және ақша  қаражаттарын аудару және иелену;

Б) Жекешелендіру ісінде:

- жекешелендіретін мекемелердің  болашақта жеке меншікке немесе  акционерлікке аударудағы баланстың құнын түсіру;

- бекітілген тәртіпті  бұзу арқылы жекешелендіруді  жүргізу;

- жасанды немесе заңсыз  жазылған жекешелендіру шектерін, оларды айналымға қайта еңгізуді  пайдалану;

- халық қорына жекешелендіретін  мекеменің интеллектуалдық меншігін немесе басқа материалды емес  активтерді көтерілген баға бойынша қосу;

-  акционерлер құрамына  «өлі жандарды» немесе жекешелендіруге  қатысуға құқық қабілеттігі жоқ  тұлғаларды қосу есебімен акцианың  бақылаушы пакетіне иелену;

 

 

                                     

 

 

 

 

                                         

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                      

 

 

                                                  ҚОРЫТЫНДЫ

  «Меншікке қарсы қылмыстардың түсінігі» атты курстық жұмыстың І -тарауында «Меншікке қарсы қылмыстардың криминалистік түсінігі» деп аталып, онда мынадай мәселелер қаралды: Меншікке қарсы қылмыс-мүліктің меншік немесе өзге иеленушісіне залал келтіре отырып немесе залал келтіру қауіпін тудырумен байланысты қылмыстық кодексте көзделген нысандар арқылы жасалатын қасақаналық немесе абайсыздық іс-әрекеттерді айтамыз.

Меншікке қарсы жасалған кейбір қылмыстарда құрамының объективтік  жағының міндетті түрдегі элементті  қылмыс жасаудың тәсілі (күш қолданып немесе қолданбай, жасырын немесе ашық) болып табылады Меншікке қарсы қылмыстар пайда табу мақсатында және пайда табу мақсатынсыз болып бөлінеді.

Меншікке қарсы қылмыстардың ішіндегі ең көп тарағаны және қоғамға  едәуір қауіптілігі-ұрлау.

Сонымен қатар, пайда  табу мақсатындағы қылмыстарды, олардың  объективтік жақтарына қарай, мүлікті  алу міндетіне байланасты ұрлау деп аталатын қылмыстарға және ұрлау мен байланысты емес қылмыстарға бөлуге болады. Ұрлауға мына қылмыстар жатады ұрлық, иемденіп алу немесе ысырап ету, алаяқтық, тонау, қарақшылық ерекше құнды заттарды ұрлау.. Ал бөтен мүлікті қасақана жою немесе бүлдіру, бөтен мүлікті абайсызда жою немесе бүлдіру пайда табу мақсатынсыз жасалған қылмыстарға жатады.

Заңмен берілген анықтамадан  ұрлықтың объективтік жағын сипаттайтын  мына белгілерімен бөліп алуға болады

5. мүлікті алу;
6. алудың заңға қайшылығы;
7. алудың қайтарымсыз болуы;
8. пайдакүнемдік мақсат.

Ұрлау арқылы мүлікті  алғанда айыпты оны өз пайдасына  немесе басқа адамдардың пайдасына  айналдырады. Ұрлаған адам мүлікке  өз меншігіндей билік жасайды, бірақ  заң жүзінде ол меншік иесі бола алмайды, себебі меншік құқығын қымыстық жолмен алу мүмкін емес.

ІІ-тарауында: «. Меншікке қарсы қылмыстардың түрлері» деп аталып, онда мынадай мәселелер қаралады:

2.1.Ұрлық жасау

2.2.Тонау мен қарақшылық

2.3.Алаяқтық

2.4.Қорқытып алу

2.5.Сеніп тапсырылған мүлікті иемдену және ысырап ету

 

 

 

                                 

 

 

 

 

 

 

                                  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                               Пайданалынған әдебиеттер

 

1. Аверьянова Т.В., Белкин Р.С., Корухов Ю.Г., Россинская Е.Р. Криминалистика. М, 2002
2. Аубакирова А.Ю., Алесковский С.Ю. Криминалистика. Алматы,2002
3. Алауов Е.О. Проблемы уголовно-правовой борьбы с вымогательством. Алматы, 1997
4. Белкин Р.С Криминалистическая энциклопедия. М, 1997
5. Белкин Р.С Курс криминалистики М, 1997
6. Белкин Р.С Криминалистика: учебный словарь-справочник. М, 1999
7. Борзенков Г.Н. Уголовно-правовые проблемы охраны имущества граждан от корыстных посягательств. М,1991
8. Возгрин И.А. Криминалистика М, 1996
9. Владимирова В.А., Ляпуков Ю.И. Ответственность за корыстыне посягательства на соцалистическую собственность. М,1986
10. Владимирова В.А., Квалификация похищений личного имущества граждан. М, 1974
11. Гражданское законодательство РК; Статьи, комментарий, практика. Алматы, 1999
12. Горбачев А.В. , Тениев Э.С. Размер хищения и его доказывание. Горький, 1986
13. Джекебаев У.С. Основные принципы уголовного права РК. Алматы, 2001
14. Кригер Г.А. Квалификация хищения социмущества. М,1974
15. Курс советского уголовного права. Л, 1981
16. Крылов И.Ф. Криминалистическая характеристика преступления. Алматы, 2001