Байланыс саласында баға құру саясаты жолдары, бағаның сипаттамалары, реттелуі

Кіріспе

 

Нарық экономикасы жағдайында байланыс кәсіпорнының экономикалық қорытындылары  талдау мәселелерін пайдаланылмаған  тиімділіктің,өндіріс өнімділігін  және өнім сапасын жоғарылату жұмыстарының маңызы көтеріле бермек. Байланыс материалдық  өндіріс қатарына жатады және еліміздің  экономика инфраструктурасы транспорт  сияқты негізгі өнеркәсіп саласы болып есептеледі.

    Қазақстан Республикасында  байланыс саласының өсуі жаңа  қарқын алды, сондықтан саланың  реформалануына себеп болды. Реформалану  процесі сала құрылымының қайта  құрылуымен, технологияның қайта  қарастырылуымен және жүйенің  басқарылуының жетілдірілуімен  байланысты. Қарастырылған реформаланудың  нәтижесі саладағы басқарудың  және бағыт берудің тиімділігін  көрсетеді.

    Бірақ әліге дейін  «басқару» және «бағыт беру»  мәндері сұрақ болып қала бермек. Онымен қатар ТМД  елдерінде  байланыс жүйесінде әрқалай мәнде  қолданылатын басқа да анықтамалар  мен категориялар бар.

    Осындай желі құрылымының сапалы  және істен шықпай жұмыс істеуі  басқарудың қаншалықты сенімді  және тиімділігіне байланысты.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-тапсырма.  Байланыс саласында баға құру саясаты жолдары, бағаның сипаттамалары, реттелуі.

 

Абоненттерге аудио және видеоресурстарға (әуен, хабар, жарнама) рұқсат ету, анықтама алу мүмкіндігі, сайлауға, викториналарға, лотереяға, ойындарға, және әр-түрлі жерлерге қатысу.Олар жылжымалы байланыстың қажетті бағасын үлкейтеді.

 Мемлекеттің бағаның құрылуына және оның либерализациялы өлшеміне деңгейлі әсері реттеулі және бос тариф пен бағаға бөлінеді.Иеилекеттік реттеуге бөлек қызметтің тарифтары мен бағалары жатады, олардың тізімдері арнайы нормативтік актілермен қойылады.Мемлекеттік реттеу санына қосылатын нақты қызметтің негізгі критериялары сәйкесті тауарлы нарықтың монополизация деңгейі және қызметтің социалды маңыздылығы.

          Бәсекелестік  дамыған немесе тарифтің мөлшері  түтынушы қызметтің деңгейіне  маңызды әсер етпейтін байланыстың  нарықты қызмет секторында тарифтар  өндірушілердің өздерімен қойылады.

Бос тарифтарда негізінен жаңа технологиялы қызметтер іске асады.

       Бірақ дәстүрлі  тарифтар арасында да реттелінбейтін  тарифтік қызметтер бар.Мысалы  хат жіберу, жазылу және трансляциялы  радионүктелермен қолдану тарифтары,  және де барлық қосымша қыметтік  тарифтар.Операторлар оларды қондырғанда  негізінен төлей алатын сұранысқа  қанағат болуға және өндірістің  керекті жабдықтармен қамтамасыз  етілуіне басшылық жүргізеді.  Олардың арасында компромис табу  өте қиын, өйткені төлей алатын  тұтынушылар саны жеткілікті  емес.Бұл қызметтің пайдалану  мөлшерінің төмендеуіне әкеліп  соғады.Егер олрға тариф санын  тауарда, басқа факторларда жоғарылатса  да төмендей береді.Осындай мәселемен  күресу үшін, жаңа тарифті енгізіп,  іске асыру үшін зерттеу жүргізу  керек.Зерттеу потенциалды абоненттердің  төлей алатындығының бағасына, тарифке  сұраныстың коэффициентін анықтауда  жүргізіледі.

         Осыған  ұқсас байланыс кәсіпорындарындағы  зерттеулерді маркетингті қызметкерлер  және арнайы тариф құратын  бөлімдер орындайды.Мұндай қызметкерлер  нарық конъюнктурасы нәтижесі  арқылы басқарушы орындарға тарифтің  мөлшерінөзгертуге хабар береді.

Жаңа, инновациялы қызметтердің тариф  деңгейлері мен динамикасын операторлар  түрлндіреді.Олар тарифтерді нарықтық баға беру факторы есебінен, бәсекелестік есебімен түрлендіреді.Бәсекелестіктің  дамуы операторлардың көптеген тариф  жоспарларын іске асыруға әкеледі.

Байланыс саласының  төлеу қызметін ескере отырып ортақ (жәй), жедел және жеңілдетілген түрлері болады. Ортақ  тарифтер белгіленген сапалы түрлерге барлық ақылы түрлер жатады. Жедел  тариф қолданылады егер абонент  мәлімет тарату жылдамдығын көтеру кезінде қолданылады. Мысалы: халықаралық  байланыс немесе телеграмма бұлардың барлығы жоғарылатылған тарифпен төленеді.

Жеңілдетілген тариф орнатылады жеке байланыс қызметтеріне ортақ тарифпен салыстырғанда жеңілдетіліп оның басты  мақсаты түсіп тұрған кедергіні  азайтып немесе жеке топтарға байланыс қызметін көрсету.

Мысалы: көптеген халықаралық операторлар  және ішкі байланысты орнатуды тариті төмендету сөйлесулерге кешкі және түнгі мезгілдерг, демалыс және мейрам күндеріне бұның көмегі күндізге түсетін ауырлықты біршама жойады. Осындай кіріске байланысты жергілікті операторларда жұмыс істейді  оның қызмет көрсету түрі уақытпен байланысты жүреді, абоненттердің қызығушылығын  көтеру мақсатпен, әсірісе корпаративтік  желілерге, қызмет көрсетулерді қарқынды пайдалану жетістігі оның шеттелген  көлеміне байланысты. Олар ортақ тарифпен төленетін, бұл көрсетілген қызметті белгілі бір абонентке көрсету  барысында жоғарыласа онда төмендетілген  тарифпен төленеді.

Төмендетілген коэфициент көлемі ортақ  тарифпен реттеу қызметтерін федералдық реттеу органымен анықтайды, ал реттелмегенді  оператордың өзі анықтайды. Сонымен  ФСТ Ресей жарлығы бойынша  операторларға берілген құқығы келесі төмендету коэфициенттерін қызмет көрсету ішкі телефондар қосылуларының  тарифтері:

• 0,5-0,7 ге дейін ішкі телефондық қосылуларға демалыс және мейрам күндері сонымен қатар түнгі уақыттарда қызмет көрсету
• 0,7 ден кем емес абонентке қызмет көрсету көлеміне
• 0,75 тен кем емес алдын ала төлеу жүйесі арқылы ішкі телефондық қосылулар сонымен қатар телефондық карталар жатады.

Дифференциалдық жүйе тарифтерін стимуляциялау  үшін керекті көлемді пайдалану  және кедергіні жою қарастырылған  және бағаны орнату кезінде қызмет көрсету қосылуларға және өтпелі тарифтік қызметтерге. Бірінші кездегі  тарифке түрлерге бөлінуі мүмкін операторлардың қосылу нүктелерінің көлеміне байланысты, ал екінші баға болуы мүмкін жылдың уақыттық диффренциалымен, күннің уақытымен аптаның күнімен (демалыспен мейрам күндерін санағанда), сонымен  қатар өтіп кеткен тариф көлемімен. Байланыс саласындағы қызмет көрсетудің келесі түрі: тегін, ол ешқашанда тарифтенбейді  олардың тізбегі келесідей шарттармен қызмет көрсету түрлерімен анықталады, Ресей федерациясының қойылған арнайы шарттармен белгіленеді, және оператордың  талабы бойынша өзгертілмейді. Мысалы: «жергілікті, ішкі аймақты, қалааралық және халықаралық телефондық байланыс қызмет көрсету шарттарына » сәйкес жергілікті байланыс операторы абоненттерге тәулік бойынша ақысыз жедел оперативтік  службаларға соғуды қамтамасыз ету  тиіс. Олардың қатарына өрт сөндіру, жедел жәрдем, милиция және МЧС  және антитеррор службалары. Операторлар  сонымен қатар кейбір мәліметтік анықтама бюроларына ақысыз қызмет көрсетулері  белгіленген шарттар бойынша  көрсетілуі тиіс. 

Тарифтің келесі классификациялық мінездемесі ол байланыс саласын  қолдану ортасы. Қазіргі таңда  позициялық номенклатураның тарифі біртекті қызмет көрсету кезінде  екі топтық абоненттерімен анықталады: ұйым және халық. Мұның басты бөліну себебі бірдей көрсетілетін қызметтеріне ақылай төленгені, сонымен қатар тарификация жүйесіне байланыстылығымен телекоммуникациялық секторының базарындағы реттеу.

Қиылыстырылған азайту жұмыстары субсидірлеу қадам бойынша жүреді, негізгі қызмет түрлеріне  тарифтің тез өсуіне  жол бермеу және аз төлей алатын абоненттердің байланыс қызметінің төмендетпеуіне. Бірақ тарифтің төмендеп бара жатқан қызмет түрлеріне, өздерінің бағаларын жаба алмайтын, жергілікті телефондық байланыстардай орын алса  жергілікті халыққа қызмет көрсету, сонымен қатар халықаралық байланыс қызметтеріне ара қатынасы, ұйымның көрсетілуі мен әртүрлі деңгейдегі бюджеттік қаржылай қызмет көрсету.

Тарифтер ребалансировкасының  процесстері келесідей мәліметтермен  түсіндіріле алады. 1999 жыл мен 2005 жыл периодтарында жергілікті телефонды  байланысты қолданудың абоненттік түлемінің  мүлшері 9 рет ауысты. Сонымен қатар, абоненттік төлемнің жоғарылауы тұрғындар  үшін 4,5 есе, ал организациялар үшін – 2,3 есесін құрайды. Осы периодта жергілікті телефонды жүйенің желіге қатынасының  төлемі 8 рет қаралды. Ол жеке тұтыну секторлары үшін 2,3 есеге, ал организациялар үшін 1,7 есеге өсті. Қолданушы топтарына  реттеу мақсатымен қалааралық телефондық сөйлесу тарифтері 2004 жылға дейін  ғана қаралған. Нәтижесінде олар тұрғындар  үшін 30 %-ға, коммерциялық сектор үшін 10 %-ға, ал бюджеттік организациялар үшін 2,9 есеге өсті. Соңғы 3 жылда қаралған қызметтер барлық мемлекет территориясындағы  барлық тұтынушы тарифтері бірдей болып  табылады, олардың абсолютті мөлшері  жыл сайын орташа алғанда 5 %-ға төмендеуде.

Қиылысу субсидированиенің жүйеден  шығу процесі, яғни экономикалық шығындардың  компенсациясы мен электробайланысындағы  нормативті пайданың болуы 2007 жылдың аяғына шейін барлық қызметтер үшін аяқталуы керек, ал универсалды қызметтер  бойынша почталық байланыс – 2008 жылдың  аяңына қарай аяқталуы керек. Бұл  уақытқа дейін жергілікті және ішкі аймақтық телефондық байланыс қызметтерінің  шығыны фиксирленген телефондық байланыс желілер абоненттерінің қалааралық телефондық сөйлесулерінің тарифтеріне  қамтылады, размері тарифтік федералды  қызметі бойынша орнатылады. Сонымен  қатар, басқарушы органдар болжаулары бойынша жергілікті телефондық байланыс қызметтерінің тарифтерінің орташа өсімі болады: 2006 жылы -20,5 %,  2007-де – 15 % және 2008 жылы – 15 %. Жылдық қаралған период бойынша қалааралық телефондық сөйлесулер тарифтерінің төмендеуі 7; 12,5 және 16,6% пайызды құрайды.

Класификацияланған топтардың  рамкасындағы ескеру керек: әр түрлі  категориядағы қолданушылар үшін басқарылатын тариф орнатылуы кезінде салыққа  қосылуда бәрдей емес жол қабылданады. Қызмет көрсету жағдайында тұрғындарға  НДС тарифтері көрсетіледі. Организациялар байланыс қызметтерін №125  прейскурант  тарифі бойынша төлейді.

Белгілі класификацияланған топтың көрсетілген  қызметінің сипаттамасына тәуелді  операторлар теңескен базарлық бағаларды  орнату үшін және товар мен тұтынушылардың базарлық сегментіндегі сұраныстарды теңестіруге қол жеткізу үшін белгілі тәсілдер мен стратегияларды қолданады. 

Байланыстағы баға стратегиясы: байланыс операторларының баға политикасы бас  миссиялары ретінде формирленеді –  минималды шығындалу арқылы жеке және жалпы тұтынушылар қалауын  максималды орындау. Біріктірілген 2 тапсырманы орындау үшін барлық макро – және микроэкономикалық факторлардың базарлық процестеріндегі экономикалық әсерлерін  зерттеуде негізделген оптималды  стратегияны таңдау керек.

Сонымен бірге, оператордың белгілі  бір тұтынушы және регионалды сегменттердегі қызмет дамуын, бағалау модельдері мен таңдау тәсілдерін және организацияның бас миссиясын орындауын қамтамасыз ететін практикалық қолдануларын анық білу керек.

Тариф орнату облысындағы компания политикасына, қызмет циклының өмірлік  бөлімдері, бағалау мен басқа  факторлер жүйесіне деген мемлекеттік  әсер дәрежесіне тәуелді телекоммуникациялық  секторда келесідей стратегиялар қолданылады;

Шешу стратегиясы: өндіруге көп  шығын кететін, тариф бойынша  қызмет атқаратын стратегия. Бұл  стратегия жаңа қызметтермен саудаға  шыққанда қолданылады, бірақ қазіргі  уақытта саудалық сегментте ондай  жоқ. Ол эффективті бола алады, егер бөлек  территориялы сегмент олармен жаулап алынбаса.

Шешу стратегиясы бағалау жүйесі мемлекетпен бақыланбайтын саудада  қолданылады. Егер де оператор конкурентсіз және доминирлеуші жағдайында болса, ол монопольді жоғарғы бағаны орнатады, онда антимонопольді басшылық әрекет етеді.

Баға кіргізу стратегиясы, қызмет көрсетуші тарифті минималды  пайдамен немесе тіпті, өндіірстің шығынынан  төменірек орнатады. Мұндай стратегиясының мақсаты жаңа массалық сұранысқа  ие қызметтер мен саудаға шығу қажет нәтижені оператор өндіріс  масштабын үлкейту және конкуренттерді азайту арқылы ала алады. Алайда, практикада байқағанымыздай, бұл стратегия  көп қолданыла алмайды, өйткені  оператор саудалық сегментте белгілі  дәрежеге жеткен соң, бағаның ұзақ сақталуы мен пайданың жоғалуына қызықпайды. Сонымне қатар, бақылау органдары  бұндай бағаларды монопольді төмен  деп қабылдай алады және операторларға  заңға байланысты белгілі шаралар  қолданады.

Қосылу қызметіне және трафикті өткізу қызметіне арналған бағалар  ішкі бағалар санатына жатады. Олар соңғы тұтынушыларға желілік  қызметтерді көрсетуге қатысатын  жалпы қолданыстағы электр байланыс желісіндегі  операторлар арасындағы есептеулерге арналған. Мұндай қызметтердің тізімі 4 бөлімдегі қосымшада келтірілген.

Өзара есептеулерді жүргізуге арналған есептік бағалар да (такстар да) ішкі бағалардың әртүрлілігі болып  табылады. Олар халықаралық есептеулер жүйесіндегі пошталық, телеграфтық  және телефондық байланыстардағы қызметтер  үшін, агенттік келісім-шарттар бойынша  орындалған жұмысы үшін байланыс операторлары арасындағы  есептеулер үшін, сонымен  қатар басқа да салаларды басқаратын ақылы қызметтерге төлеу үшін (мысалы, поштаны тасымалдауға қатысатын  тасымалдау ұйымдарымен есептесу үшін).

Ең көп санды топ болып  байланыс қызметінің тарифтері болып  табылады, олардың толық тарифтік номенклатурасына бірнеше жүз атаулар  кіреді. Олардың құрамында негізгі  және қосымша қызметтерге тарифтер бөлінеді. Негізгі қызметтерге тарифтер барлық ақылы қызмет түрлеріне қойылады. Бұл ақылы қызметтер алынған  лицензияларына және онда қаралған лицензиялы шарттармен сәйкес операторлар арқылы атқарылады. Бұл тарифтердің түрлері  салалық тарифтік Прейскурсант №125 құрылуының негізіне жатады.

Байланыстың нақты саласы аумағындағы  негізгі қызметтер нақыт қызмет өндірісінің бағасына әсер ететін әртүрлі  факторларға тәуелді дифференцияланады.

Мысалы, пошта байланысында жазбалық корреспонденция және бандерольдар  массасы мен бағасына тәуелді тарификацияланады. Посылкаларды жіберу массасына, қоныстанған пункттер арасының қашықтығына, оның бағасын анықтайтын сомасына, қолданылатын транспорттың түріне (жер бетіндегі және әуелік). Пошталық және телеграфтық аударымдарды жіберуге арналған тарифтер аударылатын соманың көлеміне байланысты орнатылады.