Саяси идеология
Саяси мәдениет және саяси әлеметтену
Саяси сана және идеология
- Саяси сана деп өмірдегі саяси қатынастарды бейнелейтін, оларды түсініп сезінетін, адамдардың бұл саладағы іс әрекеттіне бағыт бағдар беретін әлеуметтік сезімдер, түсініктер, көзқарастар жиынтығын айтады.
Саяси сананың атқаратын қызметтері:
Саяси сана
Бұл өмірдегі
саяси
қатынастарды
бейнелейтін,
көзқарастар
жиынтығын айтады.
Қоғамдық сананың
саяси ғылым,
саяси теория
сияқты құрамдас
шындықты бейнелеу
Тұжырымдамалық
түрде субъектінің
мақсат мүдделерін
білдіру арқылы оның
саясат әлеміндегі
іс әрекеттеріне
бағдар беру
Саяси психологияның
әртүлі көріністері
арқылы көңілкүййді
білдіру.
Өйткені адамды
іс әрекетке итермелейтін
психологиялық себептер.
Саяси сананың деңгейлері:
Саяси сана
Бұл өмірдегі саяси қатынастарды
бейнелейтін, көзқарастар жиынтығын айтады.
Қарапайым
Қалыптасып, жүйеге түскен,
күнделікті саяси өмірден туған
әдет ғұрып, дағды, дәстүрлі нанымдар
т.с.с.
Идеология
Адамдардың үлкен әлеуметтік
топтардың іс әрекеттеріне бағдар
баріп, олардың мақсат мүдделерін
білдіретін және қорғайтын идеялар
мен көзқарастар жүйесін айтады
Теориялық
Жағдайлардың мән мағынасын
анықтап, лоарды айтарлықтай жоғары
дәоежеде теориялық тұрғыдан
жинақтап бейнелейді.
Психология
Саяси өмір жағайының
ортақтығы негізінде адамдар
ұжымдарында, әлеуметтік топтар, таптарда,
және жеке адамдарда туындайтын
сезімдердің, мінездердің ерекше
белгілерінің жиынтығы.
Саяси сананың құрамдас бөлігі және өзегі - саяси идеология
- Идеология әр түрлі – саяси, құқықтық, діни, эстетикалық, фәлсәфалық болып келеді.
- Оның ерекшелігі саяси болмысты түсіндіреді және оны сақтауға немесе оны өзгертуге іс әрекетті бағыттайды.
- Қоғам өмірінде идеология маңызды роль атқарады.
Идеологияны төмендегідей қызметтерінен тануға болады:
- Идеологияның танымдық рөлі.Ол саяси жүйені,саяси өмірді суреттеп түсіндіреді.
- Бағдарламалық қызметі. Ол қоғам, әлеуметтік прогресс, тұлға және т.с.с. Негізгі түсініктер туралы мағлұматтар беріп, адамдардың іс әрекеттеріне бағыт бағдар көрсетеді.
- Жұмылдыру,іске тарту. Қоғамның жоғары, құнды идеяларын алға тарып, мақсат мүдделеріайқындап, саяси идеология саяси іс әрекетке тікелеи түрткі болып, қоғамды, әлеуметтік топтарды оларды іске асыруға жұмылдырады,рухтандырады, шабыттандырады.
4. Амортизациялық қызметі. Саяси іс әрекеті түсіндіру тәсілі болып, идеология әлеуметтік шиеленістерді бәсеңдетеді.Ұсынылған мағлұматтар сәтсіздіктен кейін күш жинап қайта серпілуге шақырады.
5. Бағалау қызметі. Халық санасына қоғамның қазіргі және болашақтағы дамуына өлшемдік баға берерлік жағдай жасайды, үстемдік етіп отырған қоғамдық тәртіпке белгілі бір көзқарас тудырады.
Американың саясатшысы Г.Лассуэл (1902-1978) БАҚ-тың мынандай негізізгі төрт қызметін атап көрсетті:
2)Хабарларды редакциялау, таңдау және түсінік беру;
1)Әлемдегі болып жатқан жағдай
туралы хабарлар жинап тарату;
3)Қоғамдық пікір қалптастыру;
4)Мәдениетті тарату.Жоғарыда айтылғандардың
5)Қоғамды саясаттандыруы мен бұқара халықты саяси ағартушылыққа тарту.
Қазіргі идеологияның
негізгі түрлері
Консервативтік
Тарихи қалыптасқан саяси
және қоғамдық өмірдегі өзгеріссіз
сақтауға тырысқан әлеуметтік-саяси
көзқаастар теориялар жиынтығы
Коммунистік
Барлық тарихи прогресс
қоғамдық экономикалық формациялардың
жүйелі түде
Ауысуымен байланыстырылады.Бұл
идея
Қоғамдық меншіктғ орнатқысы
келеді.
Социял-демократия
«Демократиялық - социолизм»
идеяларын ұсынады. Оның басты
құндылықтары еркіндік, теңдік, әділеттік
және ынтымақтастық.
Фашизм
Реакциялық, агрессифтік, күштердің
террорлық диктатурасы.
Саяси мәдениет туралы ұғым, оның мәні мен қызметтері
Бұл ұғым 60 жылдардың басында Г.Адмонд, С.Верба, Л.Пай деген Американың зертеушілері мен олаодың шәкірттері “саяси мәдениет” деген ұғымды енгізді.
Саяси мәдениет деп белгілі бір қоғамға немесе әлеуметтік қауымдастыққа тән саяси сана мен іс әрекеттердің ұқсастық жиынтығын айтады.
Саяси мәдениеттің өзіндік міндеттері, қызметтері бар.
Танымдық қызметі – қоғам мен саясаттың дамуын айқындайтын заңдылықтар мен принциптерді танып білуге, субъектіні саяси салада табысты жұмыс істеуге керекті біліммен, қоғамды басқарудың әдіс тәсілдерімен қаруландыру.
Реттеушілік қызметі – саяси жуйенің қалыпты жұмысын, дамыуын, саналы қоғамық тәртіпті қамтамасыз ету, әлеуметтік – талаптық, ұлттық қатынастады реттеу.
Тәрбиелік қызметі - әркімді - саяси қызметтке, әрекетке, саяси белсенділікке ынталандыру, табандылыққа,кеңілікке, төзімділікке, қоғам алдында жауапкершілікке баулу.
Біріктірушілік қызметі – қазігі өмір сүріп отырған саяси жүйені қолдау арқылы әлеуметтік топтар, таптарды біріктіу, бұқараны мемлекетпен қоғам жұмыстарын басқаруға жұмылдыру.
Қорғау қызметі – қоғамның қарыштап алға дамуына сәйкес келетін саяси құндылықтарды, қазыналады сақтау.
Сабақтастық қызметі – саяси тәжірибені бір ұрпақтан ұрпаққа жалғастырып, саяси процестерінің тоқтаусыз ұласып дамуын қамтамасыз ететін тарихи сабақтастық.
Саяси мәдениет
Танымдық
қызметі
Реттеушілік
қызметі
Тәрбиелік
қызметі
Саяси мәдениеттің өзіндік
қызметтері
Сабақтастыық
қызметі
Қорғау
қызметі
Біліктірушілік
қызметі
Саяси сананың ішінде саяси мәдениетке ең алдымен қоғамның саяси өмірінің әр түрлі жақтарын бейнелейтін әдеттегі қалыптасқан түсініктері жатады.
Ол саяси жүйе мен нның институттары, саяси тәртіп, билік тетіктері ммен басқару, шешімдерді қабылдау мен іске асыру, билік өкілеттілігінің иелері, саяси өмірдегі өз орны, саяси қызметке қатысудың құрметтілігі мен тиімділігі жөніндегі және т.с.с. түсініктерді қамтиды.
Саяси мәдениеттің келесі құрамдас бқлігіне саяси қазыналар мен құндылықтар жатады. Ол “еркіндік”, “теңдік”, “әлеуметтік қорғанушылық”, ”автономия”, “төзімділік” және т.б, сияқты байланыстардың басымдықартықшылық беруінен байқалады.
Мысалы,біріншісі кейбір адамдар мен топтар, тіпті тұқтас ұлттар теңдікті қастерлеп, соған тұрақты бет бұрды.
Саяси жүиенің ж/е
Институттарының
Қызмет етуі
Қалыптасатын
Қоғамдық күштер
Саяси рәміздер
Саяси әдет ғұрып
Саяси бағдар ұстау
Академиялық
қауым
Бизнес әлемі
Ақпарат
құралдары
Діни ұйымдар
Мемлекет пен
Қатар
Қоғамдық
Ұйымдар,
партиялар
Саяси
Мәдениетті қалыптастыуға
Қажетті
факторлар
Саяси мәдениеттің ерекшелігі – адамдардың саяси мемлекетке, саяси патиялар мен ұйымдарға қатысуы нмесе қатынасы.Мысалға, американдықтар мемлекетке сыншыл, кейде жат көзбен қарайды, ал немістер болса, мемлекетке әрқашан мемлекетке түзу ниет білдіреді.
Саяси мәдениетке саяси бағдар ұстау да кіреді. Ол субъектінің саяси құбылыстарға өатынасын білдіреді. Ол саяси білімін көтеру немесе оған мән бермеу, саяси жұмыссқа белсне қатысу немесе қатыспау және тағы басқалардан көрініс табуы мүмкін.
Саяси мәдениетте әдет ғұрып, жүріс тұрыстың да орны зор.Мысалы, екі жапондық кездессе бір біріне иіліп сәлем береді.
Саяси мәдениеттің ерекше белгісіне саяси рәміздер жатады.Әр халық өздерінің ғасырлар бойғы дәстүріне сай ұлттық мемлекеттік әміздерін жасайды.Оған ең алдымен Жалау, Елтаңба, Әнұран, Ата Заң, Ақша белгілері ж/е т.б.
Саяси мәдениеттке жалпы саяси жүйенің және оның институтарының қазмет етуі кіреді.Ол мемлекеттің, партиялардың ж/е т.б. Сайлауды қалай ұйымдастыруын, әр түрлі саяси шешімдердің, саяси әлеуметтік шиеленісті ұғыну ж/е зерттеудің мәдеиеттілігін қамтиды.
Саяси мәдниетті қалыптастыруға ең бірінші мелекет қатысады.Ол бұл міндетін заң шығару, атқару ж/е сот органдары арқылы атқарады.
Ммелекетпен қатар саяси мәдениетті қалыптастыруға қоғамдық ұйымдар, әсіресе партиялар қатысады.
Саяси мәдениетті қалыптастырушы күштерге зерттеушілер әрдайым діни ұйымдарды қосады.Себебі ынау дұрыс, мынау бұрыс деп бағыт беріп, адамдарға саяси сана мен өзін өзі ұстаудың үлгі өнегесін жасайды.
Саяси мәдениетті қалыптастыруда елелі роль атқаратынақпарат құралдары:баспасөз, теледидар, радио.Қазір оларды биліктің тқртіші саласы деп танылады.
Бұл салада бизнес әлемі де белгілі роль атқарады. Дамыған капиталистік елдердің саяси өміріне саудагерлік пен басекелестік едәуір әсер етеді.
Саяси мәдениетті қалыптастыруда тікелей ж/е мақсатты түрде қатысушылардың қатарына академиялық қауым да жатады.
Саяси мәдениеттің жіктелуі
Қоғамдық жағдайға ж/е оның қалыптасқан саяси үлгілер мен ережелерге байланысты әр елдің саясимәдениеті өзгешеленеді.Батыс саясаттануда оны жіктеудің кең тараған түрі Г.Алмонд пен С.Вербаның ”Азаматтық мәдениет” деген кітабында келтірілген.Онда Англия, АҚШ, ГФР, Италия, Мексиканың саяси жүйесінің негізгі қрамдас бөліктері мен жұмыс істеу түрлері сараланып, салыстырылды.
Саяси мәдениеттің
Тұрпаттары:
Азаматтық
Патриархтық
Қоғамшыл
Азаматтық тұрпатында адамдар саяси институттардың шешімдерін мойындап, толық орындайды, бірақ олардың жұмысына бел шешіп араласпайды.
Патриархтық мәдениет азаматтардың саяси өмірге ықылас ынтасының жоқтығымен сипатталады.
Қоғамшыл тұрпатында азаматтар саясатқа зер қойып, оның жұмысына белене қатысады.