Кәсіпорынның инвестициялық саясаты

Өндіріс шығындарының өсу  қарқыны

Өндірісті монополиялау дәрежесі.

"Замазка" принципі- бұл принцип инвестициялық тиімділікті  бағалаудың жаңа бір тәсілін анықтауға мүмкіндік береді.Көз алдымызға замазка түйіршігін елестетейік.Біз оған қолымызды тигізбестен бұрын максималды таңдау жасауға мүмкіндігіміз болады.Қолды тигізсем бе?Қай жеріне?Қандай мақсатпен?Қаншалықты тереңге? т.с.с.Сонымен біз қалай замазкамен байланысқа түстік, солай бәрі басталады.Еркіндік енді жоқ.Инвестициялау да тура осылай жүзеге асады.Кәсіпорын қандай станок сатып алу керек, әлде арендаға алу керек пе, осы жұмыс барысында қаншалықты сомада несие алу керек, қанша уақытқа, қандай пайызбен,  еркін яғни еркін отырып шешім қабылдай алады.Егер осы іс-әрекеттің бәрін жасап қойған  болсаңыз артқа шегінуге жол жоқ, яғни, еркіндік жоқ шектелген.Еркіндік іс-әрекеттің нөлге тең деп айтуға болмайды  әрине.Сіз сатып алған станогыңызды немесе акцияыңызды қайта сатуыңызға болады.Бірақ оған көп уақытың, күш қуатың әскер әріптестеріңмен байланысыңа бәріне нұқсан келеді.Бұған бір кірсеңіз шығыуыңыз өте қиын болмақ, әсіресе кәсіпорын 3-4 инвестициялық жобасымен жұмыс бастаған болса.Сондықтан да инвестициялауды жүзеге асыру үшін оның тиімділігін бірнеше рет есептеп алу керек.

Капитал салымдарының тиімділігін  бағалауда материалды және қаржылық байланысының принципі

Тиімділікті бағалаудың 3 тәсілі бар:

-Салыстырмалы шығындармен  шығарылым бағасы арқылы салыстырылады, яғни, қаржылық талдау.Әлемдік тәжірибе бойынша инвестициялау тиімділігін бағалауда қаржылық жағдайды ғана ескеру аздық етеді.Мысалыға болжанбаған инфляция жағдайы орын алса құрдымға алып келеді.

-Тиімділікті қаржылық-техникалық  критериі бойынша да есептейді.Дұрыстап қарайтын болсақ инвестициялық жобаға салынған салымдар сол технологияның өзіне тәуелді.Технология арқылы біз кәсіпорынның күштілігін байқаймыз және технология инвестициялық мақсатқа қол жеткізуде тікелей әсер етеді.

-Тиімділікті бағалаудың техникалық әдісі.

Адаптациялық шығындар принципі- адаптациялық шығындар- бұл жаңа инвестициялық  ортамен байланысты барлық шығындар.Бұл  жерде уақытты жоғалту пайданы  жоғалтумен тең.Жаңа инвестициялаумен оны жүзеге асыру кезінде уақыт  бойынша үлгермеушілік үнемі орын алып отырады.Кезкелген адаптацияның өзіндік ерекшелігі болады.Жаңа мәліметтер, жаңа технология кадрларды дайындауға барлығына шығындар жұмсалып отыр.Адаптация үшін төлеу ағымдық кіріс бірден төмендейді.Уақытты оздыру капиталдың жансыздығына және оның пайдалылығына әкеледі.Адаптациялық шығынды кәсіпорынның шығарған өнімінің бағасын белгілер кезде қосып есептеу керек.Осы баға шикізаттың, материалдың, технологияның сұранысының бағасын жоғарылатпайтын болса, капитал салымдары осы жағдайда ыңғайлы болмақ.Тәжірибе көрсеткендей сұраныс бағасы ұсныс бағасын жоғарылатып және осы жағдай ұзақырақ орын алатын болса, инвестициялау адаптациялық шығындарына қарамастан тиімдірек болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ  ӘДІСТЕРДІ ТАЛДАУ ЖӘНЕ ТИІМДІЛІГІН БАҒАЛАУ

 

 

2.1 Инвестициялық жобалардың  тиiмдiлiгiн бағалау әдiстерi  

          Қаржыландыру үшiн инвестициялық  жобалардың тиiмдiлiгiне баға беру  жөнiндегi әдiстемелiк ұсыныстар халықаралық  тәжiрибеде кеңiнен қолданылатын қағидалар мен әдiстерге негiзделген. Ресейде мұндай әдiстемелiк ұсыныстар 1994 жылы басылып, шығарылған болатын. Оларды құрастыруда мемлекеттiк меншiк көзi арқылы қаржыландырылатын күрделi қаржы тиiмдiлiгiн анықтаудағы отандық тәжiрибе ескерілген /15/. Бiздiң тарапымыздан осы әдiстемелiк ұсыныстар Қазақстанның қазiргi экономикалық жағдайына сәйкестендiрiлдi. Салымдар бойынша депозиттiк пайыз деңгейi, несиелер бойынша банктiк пайыз мөлшерi, қарыз капиталы бойынша пайыз нормасының көлемi, ҚҰБ - ның қайта қаржыландыру ставкасының мөлшерi, сыртқы инвестициялар бойынша ссудалық пайыз ставкасы, сәйкесiнше, әртүрлi болады. Әдiстемелiк ұсыныстардың  Қазақстан экономикасының ерекшелiктерiне сәйкестендiрiлуi, тиiсiнше, төмендегi есептеулердi назарға iлiктiрiп және пайдалануға негiздедi.  
          Бұл ұсыныстар жинағының қағидаларының бiрi күтiлген әртүрлi уақыттағы шығындар мен табыстарды алғашқы кезеңдегiдей экономикалық құндылықтар бойынша сәйкестендiрiп келтiру болып табылады. Бұндай келтiру (әртурлi уақыттағы шығындарды, нәтижелердi дисконттау) оларды а — дисконттау коэффициентiне көбейту арқылы жүзеге асады. Тұрақты дисконт нормасы бойынша дисконттау коэффициентi мына формула бойынша есептеледi: /15, 47 6.1:  
 
             а  

 

 
мұндағы  
Е — дисконт нормасы немесе капиталға пайда нормасы (бiрлiк үлестер)     
t- есептеудің қадамдық нөмірі(ай, тоқсан, жыл)

Егер де дисконт нормасы  уақыт жағынан өзгерiп t қадамында  Е болса, онда дисконттау коэффициентi 1>0 жағдайында былай анықталады /15,48б/:  
 
а =               (14)  
Сондай-ақ:

       (15)

 
  
мұндағы  

Е , Е - есептеудiң бiрiншi, екiншi т.с.с. қадамдарындағы дисконт нормасы.  
Уақыт жағынан нәтижелерi әртүрлi болатын екi немесе бiрнеше жобалардың тиiмдiлiгiн бағалау дисконт нормасының деңгейiне тiкелей байланысты. Себебi дисконт нормасының мөлшерi ең ұтымды нұсқанын таңдауды анықтайтын соңғы нәтиже үшiн өте маңызды.  
Әдiстемелiк ұсыныстарда дисконт нормасын бағалаудың төмендегiдей қағидалары көрсетiлген /15, 50  
1. Меншiк капиталын қолданғанда оның мөлшерi инфляцияны және инвестициялыққ\ тәуекелдi есепке алғандағы салымдар бойынша депозиттiк пайыз деңгейiмен анықталады. Дисконт нормасы депозиттiк пайыздан жоғары болған кезде өндiрiстiк инвестицияларға ақша құйылып, ақшаның бағасы және несие бойынша банктiк пайыз мөлшерi өседi. Ал дисконт нормасы депозиттiк пайыздан төмен болған жағдайда инвесторлар ақшалай қаражаттарын тiкелей өндiрiске салмай, банктерде сақтауға тырысады.  
2. Қарыз капиталын қолданғанда дисконт нормасы несие бойынша банктiк пайыз деңгейiмен және қарыз бойынша пайыз төлеу шарттарымен анықталады.  
Барлық инвестициялық жобаларды мемлекет қатысатын халықшаруашылығы жобалары және әртурлi шаруашылық жүргiзушi субъектiлерi, соның iшiнде, шетел инвесторлары да қатысатын коммерциялық жобалар деп ажыратуға болады.  
Халықшаруашылығының тиiмдiлiгiн бағалауда ҰБ-нiң қайта қаржыландыру ставкасына сәйкес дисконт деңгейiне сүйенуге болады. Халық шаруашылығының тиiмдiлiгi мемлекеттің қаржылық мүддесiн ғана көздемей, сондай-ақ, инвестициялардың қоғам үшiн белгiленген әлеуметтiк және экономикалық нәтижелерiне жетудi мақсат ететiндiктен, ҚҰБ-нiң есеп ставкасы тең дисконт нормасын жоғарғы деңгейдегi деп тану керек, ал халықшаруашылығы инвестициялық жобаларын тәжiрибеде iске асырғанда ол (дисконт нормасы) едәуiр  
төмен болуы мүмкiн. Коммерциялық тиiмдiлiктi бағалағанда әрбiр инвестор салынған капиталдың жылды табыс нормасын өз бетiнше бағалауға қуылы, яғни, әр шаруашылық жүргiзушi субъект жеке дисконт нормасын белгiлейдi.  
Инвестициялы жобаның барлық қатысушылары үшiн қабылданған дисконт нормасын бекiту тәсiлдерi болып мыналар табылады:  
1. Алғашқы этапта дисконт нормасының жоғарғы шегiн анықтау қажет. Ол iшкi пайда нормасымен — (IRR) анықталады.  
Iшкi пайда нормасы инвестициялы жобаның интегралдық әсерi нөлге теңестiрiлген дисконт нормасына сәйкес келедi. Бұндай қорытындының экономикалық мәнi мынада: егер жоба түгелiмен қарыз қаражаттары есебiнен жүзеге асса, онда iшкi пайда нормасы (IRR) максималды пайызға тең болады, яғни, несие алуға жағдай туып, жобаның жүзеге асырылуының басталу уақыты мен объектiнiң жойылу кезiне дейiнгi уақыт аралығында түскен пайда есебiнен оны (несиенi) өтеу мүмкiндiгi болады (есептiц шегi — Т).  
Iшкi пайда нормасының (IRR) сандық мәнi мынандай теңдiк шешiмiмен анықталады:  

                                        

мұндағы:  
Н — есептеудiң t қадамындағы қол жеткен нәтиже (мысалы, сатылған өнiм көлемi);  
Ш — есептеу қадамындағы пайда болған, күрделi қаржы кiрмейтiн шығындар;  
К — есептеудi t қадамындағы күрделi қаржылар.  

2. Депозиттiк пайызға сәйкес  дисконт  Е нормасының төменгi деңгейi белгiленедi. Бұл жағдайда депозиттiк салымдардан түсетiн пайдаға салынатын салық ставкаларын және өзге де салықтарды есепке алу керек.  
Пайдаға салынатын салықтың әртүрлiлiгiн ескере отырып, дисконт нормасының төменгi деңгейi былай анықталынады:  
                       

                         Е =

 

 Мұндағы:  
Д — депозиттiк пайыз ставкасы бiрлiк үлесi;  
Нд — депозиттiк салымдар бойынша пайдаға салынатын салық ставкасы (бiрлiк үлесiнде);  
Нo - өндiрiстiк қызметтен түскен пайдаға салынатын салық ставкасы (бiрлiк үлесiнде).  
Мысалы, жылдық депозиттiк ставка — 0,12, депозиттiк салымдар бойынша пайда салынатын салық ставкасы — 0,15 және өндiрiстiк  
қызметтен түскен пайдаға салынатын салық ставкасы — 0,35 болған жағдайда дисконт нормасын былай табуға болады:  

                                        Е =0,12х

 

3. Инвестициялық жобалардың тиiмдiлiгiн  бағалап және олардың ең ұтымды  нұсқасын тандау үшiн орташа  дисконт нормасын төмендегi теңдiкке сәйкес есептеу керек:  
                                   

  
Егер дисконт нормасы — Е iшкi пайда нормасынан Е (IRR) кем немесе оған тең болса, онда инвестициялық жобаның осындай нұсқасы таңдалынады немесе ол кейiнге қалдырылады.  
Е — дисконт нормасын анықтаудағы мұндай тәсiл мынандай қорытындыға әкеледi:  
- бiр жағынан, әртүрлi инвестициялық жобалар iшiнен ұтымды деп табылған жобаға салған күрделi капиталынан инвестор Ем-ға сәйкес минималды түрде болса да қайтарым (пайда) алуы керек;  
- екiншi жағынан, Е деңгейiнiң Е1п деңгейiнен артуы пайда нормасы бойынша капиталға инвестордың тиiмсiз қойған шарттарының салдарынан жобаның мақсатқа сәйкес екендiгiне күмән тудырады.  
4. Шаруашылық жүргiзушi субъектiлер қабылданған дисконт нормасы бойынша инвестициялық жобаның тиiмдiлiгiнiң көрсеткiштерiн төменгi формулалар бойынша есептеулерiне болады:  
- таза ағымдағы құн немесе интегралды әсер;  

        

 

- пайда алу индексi:  
 
               

 

Егер инвестициялық жобаның таза ағымдағы құны (NPV) щң мәнге ие болса (белгiленген дисконт нормасына сәйкес), онда жоба тиiмдi деп танылып, оны қаржыландыру туралы мәселе қарастырыла бастайды.

  
Оң мәнге ие таза ағымдағы құнға сәйкес пайда алу индексi (Р’) бiрлiктен жоғары болса, онда бұл көрсеткiш те жобаның тиiмдi екенiн дәлелдейдi.  
Тағы да бiр мысал қарастырайық. Жобаға салынады деп белгiленген инвестиция көлемi 10 млн, доллар, салымдар бойынша жылдық депозиттiк ставка — 10%, депозиттiк пайда бойынша салынатын салық ставкасы — 15%, өндiрiстiк пайдаға салынатын салық ставкасы — 35% делiк. Есептеу қадамдарының әртүрлiлiгiне байланысты күрделi қаржы, нәтижелерi және шығындары төмендегi кестеде бөлiнiп көрсетiлген:

3-Кесте

	Шартты   белгiлер	1 жыл	2 жыл	З жыл
Күрделi қаржы	К	5	4	1
Нәтиже	Н	3	15	20
Шығын	Ш	2	10	14

 

Есептеу кезеңдерi:  
1. Инвестордың максималды пайдасын анықтайтын iшкi пайда нормасы IRR:  
 
 

Бұл теңдiктiң шешiмi бойынша Е1п 0,20-ке тең.  
2. Салық салудың ерекшелiгiн ескере отырып, инвестордың капитал пайдасының минималды деңгейiн анықтайтын депозиттiк пайыз бойынша дисконт нормасы мынаған тең:  
                

   Е =0.1x  

3. Дисконт нормасының ұтымды  деңгейi:  

                                    

 

Таза ағымдағы құн:  

 

- Пайда алу индексi:  

Белгiленген Ен = 0,16 дисконт нормасына сәйкес жобаны тиiмдi деп тануға болады. Мысалы, есептiң алғашқы қадамында күрделi қаржы бойынша келтiру коэффициентi барлық салымдардың 50%—ын құрап, ал әсер (нәтиже — шығын) осы қоғамдағы барлық (дисконтталмаған) тиiмдiлiктiң 8 -ак. құраған, мiне, осылай жоба тиiмдiлiгiнiң төменгi деңгейiн анықтауға болады. Коммерциялық тиiмдiлiктi есептеуде капиталдан түсетiн пайда деңгейiне деген нр инвестордың жеке көзқарасы негiзiнде дисконт нормасын ешқандай қосымша дәлелдемелерге сүйенбей-ақ қабылдауға болады. Алайда, дисконт нормасының мөлшерiн анықтаудың осындай тәртiбi қаржыландыру үшiн инвестициялық жобаларды объективтi түрде таңдауға мүмкiндiк бередi.  

 

 

2.2 Кәсіпорынды  инвестициялық жоба ретінде қарастыру

 

Инвестициялық жобалауды ұйымдастыру инвестициялық іс әрекетті жүзеге асыру барысында тиімді әдіс болмақ.Сонымен қатар бұл инвестицияның  нақты бір түрін таңдамайды, яғни бұл құрылыс объектісі немесе кішігірім наубайхана болуы да мүмкін.

Жобалау әдісі әлемдік  тәжірибеде инвестициялау процесінің жақсартылған түрі болмақ.

Инвестициялық жобаның  рөлі өте жоғары болмақ, себебі дұрыс  есептелініп жасалған жоба салынған капиталдың тиімділігін білдіреді.

Жобалау әдісінің негізгі  артықшылықтары келесілер болмақ:

• Инвестицияның стратегиясын жасау
• Инвестицияның уақыттық шегін қою
• Инвестицияның приоритетін анықтау
• Баламалы нұсқаларымен салыстыру
• Инвестицияларды іске асыру жоспарын жасау.

 

Жобаның түрлерін олардың жіктелуіне қарап қарастыруға болады:

    4-Кесте           

 

 

 

 

Орта жобалау ыңғайлылығымен және тез қайтарымдылығымен ерекшеленеді.Орта мерзімдік жобалау болжаудың  өте нақтылығын қажет етеді.Мега жобалар басқалардан жоғары құндылығымен ерекшеленеді, яғни 1млрд.доллар көлемінде.Әрине  мұндай жағдай қаржыландырудың бірнеше көзі қажет болмақ.Мұндай масштабтағы жобалардығ жүзеге асуы сол регионның экономикасына кейде әлемдік экономикаға әсерін тигізуі мүмкін.

Инвестициялық жобалардың табыстылығын анықтай келе біз келесідей 2 баламалы жағдайды есепке аламыз:

1. Фирма өзінің жобасын жүзеге асырады.
2. Фирма өз жобасын іске асырмайды.

Модифицированный түрде  біз оны былай көрсетеміз:

 

      

                                Р=Р-С

 

 

 

 

 

Практикада келесідей жағдайлар орын алуы мүмкін.Табыстар алдын ала жоспарланып қояды, бірақ оны ақша түрінде есептеу өте қиын.Мысалы кәсіпорын басшылығы алдарына мынадай мақсат қояды делік.Фирма атынан балалар бақшасындағы балалардың шығынын өз мойнына алды.Осы міндетті іске асыру мақсатында олар баламалы түрдегі бірнеше жобаларды қарастырып шықты:

1. Бір үлкен балалар бақшасын тұрғызу және оны қамтамасыз ету
2. Қаланың әр районыныдағы бірнеше кіші балалар бақшасын қамсыздандыру
3. Қаланың басқа жерлеріндегі балалар бақшасындағы қызметкерлердің балаларын қамтамасыз ету үшін оларға ақы төлеу