Әлеуметтік салықтың экономикалық мәні

Жоғарыда көрсетілген төлемдер әлеуметтік салықты салу объектісі болып табылама әлде жоқ па, соны қарастырайық

1. Дивиденттер   төлеу.    Бұл    төлемдерді    төлеу       бойынша практикада  екі  жағдай   кездеседі,    біріншісі   -   дивиденттер кәсіпорынның қызметкері болып табылатын тұлғаға төленеді, екіншісі - аталған табысты алушы тұлға дивидент төлеуші кәсіпорынның қызметкері болып табылмайды. Бұл мәселеде дивидентті кім алады: кәсіпорынның қызметкері ме әлде қызметкер емес тұлға ала ма деп қарау дұрыс емес. Аталған мәселе азаматтық заңнама тұрғысынан қарастырылады. Дивиденттер төленген кезде екі тарап қатысады, бірақ бұлар жұмыс беруші мен қызметкерлер емес. Аталған жағдайда бұл кәсіпорынның құрылтайшылары мен жарғыға және құрылтай шарттарына сәйкес алынған табыстан кәсіпорынның дамуына үлесін қосқан құрылтайшыларға дивиденттер төлеуге міндетті кәсіпорынның өзі. Демек жеке тұлғаның бұл табысына әлеуметтік салық, салынбайды.

2. Гранттар қаражаты есебімен төленетін төлемдер (еңбекақы түріндегі төлемдерден басқа). Жеке тұлғалар алған гранттарды бұл тұлғалар қызметкері болып табылмайтын ұйымдар береді. Оның үстіне қызметкерге жалақы төлеу үшін емес, белплі бір жобаны (ізденіс, ғылыми әзірлемелер, қазақстандық мамандардың біліктілігін арттыру және т.с.с.) орындау мақсаты үшін беріледі, демек гранттар сомасы әлеуметтік салықты салу объектіс болып табылмайды.

3. Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталықтан төленеттін зейнетақы төлемдері: ерікті зейнетақы жарналары есебінен жүзеге асырылатын зейнетақы және сақтандыру төлемдері; жинактаушы зейнетақы корлары салымшыларының жинақтаушы сақтандыру шарты бойынша жасаскан сақтандыру сыйақыларын (аннуитет) төлеу үшін өмірді сақтандыру жөніндегі сақтандыру ұйымдарына жіберген зейнетақы жинағының сомалары. Бұл төлемдерді    зейнетақы    қорлары    төлейді.    Әрине    ол    осы қорлардың қызметкерлеріне төленбейді. Сондықтан бұл төлемдерге әлеуметтік салық салынбайды.

4. Қызметкерлер жинақтаушы зейнетақы қорларына енгізетін міндетті зейнетақы жарналарына келсек, бұл төлемдер әлеуметтік салықты салудан босатылады.
5. Қызметкер ерікті зейнетақы жарналарын зейнетақы қорларына өз ыкыласы бойынша енгізеді, жұмыс беруші бұл жағдайда аталған жарнаны жинактаушы зейнтақы қорына аударуға құқылы сенімгерлік тұлға қызметін атқарады, сондықтан бұл төлемдер әлеуметтік салық салынатын базаға кірмейді.
6. Шетелдік жеке тұлғалардың (соның ішінде дипломатиялық және консулдық қызметкерлер); Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылатын, Қазақстан Республикасының шетелдердегі дипломатиялық және оларға теңестірілген өкілдіктерінде қызметте жүрген жеке тұлғалардың мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен шетелдік валютамен төленетін ресми табыстары. Ресми табыстар - аталған тұлғалардың еңбекақысы түріндегі табыс, сондықтан да оларға әлеуметтік салық салынады.
7. Ұлы отан соғысына қатысушылардың табысы. Егер бұл жұмыс беруші материалдық, элеуметтік игіліктер немесе өзге де материалдық пайда түрінде берген табыстарды қоса алғанда, қызметкерлерге (УОС-на қатысушыларға) ақшалай немесе заттай нысандағы кез - келген табыстар түрінде төленген жұмыс берушінің шығыстары болса, онда УОС-на қатысушылардың бұл табысына әлеуметтік салық алынады.

Сонымен, төлем  жасаитын және табысты алатын тараптарды дұрыс анықтау қажет екенін, жұмыс берушінің қызметкерлерге табыс түрінде төлейтін шығыстары ғана әлеуметтік салықты салу объектісі болып табылатынын тағы да айта кетейік.

2.3 Әлеуметтік салық ставкалары

Еңбекке ақы төлеу қоры - әлеуметтік салық объектсі болып табылады.

Еңбекке ақы  төлеу корының құрамына жалақының  түрлі сыйақылардың төлемақылардың үстеме ақылардың, төлемдердің, ақшалай  немесе нақты нысанда есептелген, заңдарда жұмыс істемеген уақыт  үшін қызметкерлерге есептелген ақшалай қаржыларды қоса жалақының барлық түрлері қосылады.

Басқаша айтқанда, жұмыс беруші материалдық, әлеуметтік игілктер немесе өзге де материалдық  пайда түрінде берген табыстарды қоса алғанда, жұмыс беруші төлейтін ақшалай немесе заттай нысандағы  кез-келген табыстар қызметкердің табыстарына жатады және ол әлеуметтік салық салу объекта болып табылады.

Салық төлеушілер мынадай төлем түрлеріне әлеуметтік салық есептелмейді:

• Қазақстан Республикасының зейнетақы заңдарына сәйкес заңды тұлғалар және заңды тұлға құрмай кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғалар ұстап қалатын зейнетақы жинақтаушы қорларына жеке адамдардың міндетті зейнетақы жарналары;
• Екбек демалысынан шақырту кезінде және қызметкердің босауы кезінде пайдаланылмаған демалыс үшін өтем;
• ұйым тоқтаған және жұмыс берушінің қызмет тоқтаған, жұмысшылардың саны және штаты қысқарған жағдайда, жеке еңбек шартын бұзу кезінде, Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес әскери қызметке қызметкерді шақыру кезінде орта айлық жалақы мөлшерінде төленетін өтемақы;
• Геологиялық барлау, топографиялық, геодезиялық және іздестру жұмыстарымен айналысатын жұмысшыларға Қазакстан Республикасының заңдарында   белгіленген   мөлшерде   далалық төлемдер;
• Кезекшілік әдісті жұмыстарды немесе жылжымалы сипатпен байланысты жұмыстарды атқаратын жұмысшылардың жалақысына Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген мөлшерде қосымша;
• Берілген арнайы киімің, арнайы аяқ, киім мен басқа да жеке корғану құралдарының, сабынның, май кетіретін құралдардың, сүт пен емдік - профилактикалық тамақтың құны;
• Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес өзінің еңбек міндеттемесін орындауға байланысты мертігуінен болмаса өзгедей денсаулығының зақымдануынан жұмысшыға келтірілген залалды өтеу;
• Спорт жарысында, байқауларда, конкурстарда және тағы сол сияқтыларда жүлделі орындарға берілетін ақшалай сыйлықтар;
• әскери қызметшілер мен ішкі істер органдары қызметкерлерінің ақшалай ақылары;
• қызметкерлерге бала туғанда, ақылы медициналық операция жасату үшін, жерлеуге арнап көрсетілетін материалдық көмек;
• ұйыммен бірге басқа орынға жұмысқа аудару кезінде болмаса өту кезінде жүру, мүлікті тасымалдау және үй жайды жалдау бойынша құжатты расталған шығыстардың өтемақысы;
• жүктілігі мен босануы бойынша жалпы ауруларға байланысты уақытша еңбек етуге жарамсыздығы бойынша әлеумегтік жәрдемақы және бала асырап алған адамға әлеуметтік жәрдемакы;
• экологиялық апат және ядролық сынақ полигонындағы ядролық сынақтар салдарынан зардап шеккен азаматтарға берілген өтемақы;
• табыс салығы салынған еңбек ақыдан, аурулардан құралған кәсіподақ бюджеттік қаражатынан кәсіподақ мүшелері үшін материалдық көмек;
• мемлекеттер, мемлекеттер үкіметтері және халықаралық ұйымдар желісі бойынша берілетін гранттар қаражаттары есебінен жүргізілетін төлемдер;
• Қазақстан Республикасының Президенті Қазақстан Республикасы Үкімет тағайындаған мемлекеттік сыйақылар, стипендиялар;
• өз жұмысшыларына жеке жинақтаушы емес сақтандыру шарты бойынша жұмыс беруші төлейтін сактандыру сыйақылары.

Жоғарыда аталған  тізбеге кірмеген, бірақ жеке тұлғалардың  қалған барлық төлемдеріне келсек, онда бұл төлемдердің қандай екенін нақты айқындап алу қажет. Тағы да айтып кетейін, - жұмыс берушілер қызметкерлерге төлейтін шығыстар елеуметтік салықты салу объектісі болып табылады, яғни екі тарап: қызметкерге табыс төлейтін жұмыс беруші және орындалған жұмыс үшін кез-келген нысанда табыс алатын қызметкер болуы қажет.

Қазақстан Республикасының  резидент заңды тұлғалары, сондай-ақ Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын резидент еместер 21 процент ставка бойынша әлеуметтік салық төлейді. Қазақстан Республикасының резидент заңды тұлғалары, сондай-ақ Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын резидент еместер шетелдік әкімшілік - басқарушы, инженер - техник қызметкер мамандар үшін 11 процент ставка бойынша әлеуметтік салық төлейді.

Жеке кәсіпкерлер, арнаулы салық режимі колданатындарды  қоспағанда, қызметті жекелеген түрлері  үшін арнаулы салық режимінен  басқа, жеке нотариустар, адвокаттар өзі  үшін үш айлық есептік көрсеткіш  және әрбір қызметкер үшін екі айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде әлеуметтік салық төлейді.

Тірек - қимыл  мүшесі бұзылған, есту, сөйлеу, көру кабілетінен  айрылған мүгедектер жұмыс істейтін мамандандырылған ұйымдар 6,5 процент  ставка бойынша әлеуметтік салық  төлейді. Арнаулы салық режимдерін қолданатын жеке кәсіпкерлер мен заңды тұлғалар  үшін  әлеуметтік  салық ставкалары  берілген   процентпен белгіленген.

2.4 Құрылымдық бөлімшелер бойынша  әлеуметтік салықты есептеу және төлеу тәртібі

Әлеуметтік  салықты мыналар төлейді:

1) заңды тұлғалар, Қазақстан Республикасы азаматтарының, сондай-ақ Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын резидент еместер еңбегіне ақы төлеу қорынан 21 
процент ставка бойынша;

Жеке  еңбек келісім шарттары мердігерлік, жалдау шарттары немесе өзгедей азаматтық – құқықтық, сипаттағы шарт негізінде қызметті жүзеге асырған кезде, сондай-ақ шетел азаматы және азаматтығы жоқ тұлғалар әлеуметтік салық төлеушілер мүддесіне Қазақстан Республикасына жұмысқа іссапарға жіберілген жағдайларда, шетел азаматтары мен азаматтығы жоқ тұлғалардың, емес заңды тұлға құрмай кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғалардың жұмысшылары деп танылады. Әлеуметтік салық Қазақстандық көзден төленетін жалақы түріндегі өзгерістерге орай есептеледі.

2. Ақыл-ой және дене дамуы бұзылган балалар мен жасөспірімдерді әлеуметтік бейімдеу мен еңбекке оңалту орталығы, еңбекке ақы төлеу қорынан 20,5 процент ставка бойынша;

"Ардагер"  Республикалық зейнеткерлер кәсіпорындары  бірлестігі, сондай-ақ сол бірлестіктің меншігі болып табылатын және соның қаржылары есебінен құрылған, тек зейнеткер жұмыс істейтін өндірістік, оқу - өндірістік ұйымдар, "805 - Қазақстанның балалар туралы" Балалар қайырымдылық қоры, Қызыл Жарты Ай және Қызыл Крест қоғамы, Ауғанстандағы соғыс ардагерлері Қазақ республикалық ұйымының Республикалық кәсіпорындар бірлестігі, Ауғанстадағы соғыс мүгедектерінің Ерікті қоғамы, енбекке ақы төлеу қорынан 7,5 процент ставка бойынша. Олар сауда –делдалдық    қызметтен, акциздеуге жататын тауарлар өндіруден және сатудан  кіріс тапқан жағдайда, салық 8  процент ставка бойынша төленеді.

4. Қазақстан республикасы Мүгедектерінің ерікті коғамы, Қазақ саңыраулар қоғамы, Қазақ соқырлар қоғамы, сондай-ақ осы қоғамдардың меншігі болып табылатын және солардың қаржылары есебінен құрылған, мүгедектер жұмыс істейтіндердің жалпы санының кемінде 50 процентін құрайтын өндірістік, оқу - өндірістік ұйымдар, сырауында балалары бар Республикалық "Бибі - Ана" мүгедек әйелдер қоғамы, балаларға қамқорлық жасау жөніндегі "Ақ бота" Лигасы қоғамдық бірлестігі, еңбекке ақы төлеу қорынан 6,5 процент ставка бойынша. Олар сауда - делдалдық қызметтен, акциздеуге жататын тауарлар өндіруден және сатудан кіріс тапқан жағдайда, салык 7 процент ставка бойынша төленеді;
5. Шаруа қожалықтарынан басқа заңды тұлға құрмай кәсіпткерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғалар, сондай-ақ. патент непізінде заңды тұлға құрмай кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғалар әрбір қызметкер үшін АЕК-тен 60 процент мөлшерінде, сондай-ақ салық салынатын кірісті айқындау кезінде ұстап қалуға жатқызылмайтын шығыстардан баска оны алумен байланысты шығыстар шегерілген айлық кірістен қосымша 10 процент.

Патент негізінде заңды тұлға құрмай кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғалар әрбір қызметкер үшін АЕК-тен 49 процент мөлшерінде, сондай-ақ патент құнын айқындау кезінде мәлімделген болжамды салық салынатын айлық кірістен қосымша 5 процент.

6) АЕК-тен 20 процент мөлшерінде шаруа қожалықтары әрбір 
қызметкер, шаруа қожалығының басшысы және шаруа 
қожалығыньң әрбір мүшесі үшін. Мемлекеттік әлеуметтік 
сақтандыру қорынан төленіп, уақытша еңбекке жарамсыздығы, 
жүктілігі мен босануы, бала тууы кезінде, жерлеу жөніндегі жұмыс 
берушілер   есептеген    сомалардың аталған қорға есептелген сомадан асуы нәтижесінде 1998 жылғы 31 желтоқсандағы жағдай 
бойынша құрылған теріс сальдо ай сайын еңбекақы қорының 1,5 
проценті шегінде әлеуметтікк салық, төлеу есебіне есептеледі. 
Мемлекеттік мекемелердің есепті кезендегі әлеуметтік салыққа 
есептелген сомасы еңбекақы қорының 1,5 проценті шегінде 
уақытша еңбекке жарамсыздығы, жүктілігі мен босануы жөніндегі 
Қазақстан Республикасының, заңдарына сәйкес белгіленген сомаға 
азайтылады. Есепті кезендеп еңбекақы қорынан 1,5 проценттен 
асатын жүктілігі мен босануы бойынша, уақытша еңбекке 
жарамсыздығы бойынша жәрдемақылар Қазақстан

Республикасының заңдарына сәйкес белгіленген сома келесі есепті кезекке көшіріледі және осы тармақпен белгіленген тәртіпте мемлекеттік органдар есептеген салық сомасын азайтады.

7) Әлеуметтік салық бойынша декларация аумақтық салық 
органдарына:

• Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғалар есепті кезеннен кейінгі айдың 15 күнінен кешіктірмей тоқсан сайын:
• шаруа қожалықтары бірынғай жер салығы бойынша декларацияны тапсыру үшін көзделген мерзімдерде ұсынылады. Осы тармақта көрсетілген талап құны әлеуметтік салықты енгізетін патент негізінде өз қызметін жүзеге асыратын тұлғаларға таралмайды. Заңды тұлғаның, шешімі бойынша оның филиалдары, өкілі!ктері және өзге де оқшауланған құрылымдық бөлімшелері өзінің орналасқа<span class="dash041e_0431_044b_0447_043d_044b_0439__Char" style=" font-family: 'Times New Rom