Экономика

Кіріспе

Шағын кәсіпкерлік –  Қазақстанда қарқындап дамып  келеді. Жапония, Германия, Бельгия, Италия сияқты елдерде шағын және орта бизнес олардың барлық кәсіпорындары санының - 95% алса, ал біздің елімізде бұл көрсеткіш – 2005 – 90,1 % құрайды. Мұның өзі елеулі жетістіктер емес пе?! Биыл шағын кәсіпкерлікті дамыту қорына, бюджеттен 10 миллиард теңге бөлінеді. Сондықтан, шағын кәсіпкерлікті дамыту үкімет тарапынан қолдау табуда.

Бұл курстық жұмыс “Қазақстандағы шағын кәсіпкерлікті дамыту” деп аталады. Реферат кіріспеден, 2 негізгі бөлімнен, қорытындыдан тұрады.

Осы Қазақстан Республикасында  шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі жеделдетілген шаралардың 2005-2007 жылдарға арналған бағдарламасы Қазақстан Республикасы Президентінің “Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында” атты 2005 жылғы 18 ақпандағы Қазақстан халқына Жолдауына, Қазақстан Республикасы Премьер - Министрі Д.К.Ахметовтың жетекшілігімен өткен кеңестің 2005 жылғы 19 ақпандағы №007-222 хаттамасының 11-тармағына сәйкес әзірленеді.

“Шағын және орта кәсіпкерлікті  дамыту мен қолдау мәселелері жөніндегі жұмыс топтарын құру туралы” Қазақстан Республикасы Премьер – Министрінің 2004 жылғы 8 желтоқсандағы № 358-ө өкімімен төрт жұмыс тобы құрылды, олардың жұмыстарының мақсаты шағын және орта кәсіпкерлікте жұмыстардың жаңа нысандарын айқындауға, оның жедел дамуы, кәсіпкерлік пен мемлекет арасындағы өзара іс-әрекет тиімділігі үшін жағдайлар жасауға, сондай-ақ кәсіпкерлікті қолдаудың мемлекеттік саясатын қалыптастыруға жаңа ұстанымдар әзірлеуге бағытталған.

Осы уақытқа дейін Қазақстанда  шағын кәсіпкерлікте мемлекеттік  қолдау белгілі бір қысқа мерзімді тиімділік берген салық жеңілдіктерін  беруге және мемлекеттік қаржы есебінен жеңілдікпен қаржыландыруға назар аударылды, бірақ жүйесіз жүргізілді. Бұл, шағын кәсіпкерлікті дамытудың перспективалары мен міндеттері ұзақ мерзімді перспективаға арналған мемлекеттің экономикалық дамуының мақсаттары мен пайымдықтарының жалпы жұйесімен өзара байланыссыз оның өз проблемалары тұрғысында қаралуымен түсіндіріледі.      

Негізгі мақсаты елдің еңбекке қабілеттігін арттыру болып табылатын 2015 жылға дейін индустриялық-инновациялық экономикада өз орнын жедел іздеу үшін кеніникемділігін, ұтқырлығын, рыноктық объективтілігін пайдалануы қажет жағдай пісіп жетілді. Мемлекет, өз кезегінде кәсіпкерлік ортаның бастамаларын іске асыру үшін қолайлы жағдай жасауы және өз көмегін шағын  және орта кәсіпкерліктің бәсекеге қабілеттілігі тұрғысынан едәуір әлеуеті бар кәсіпорындарға және елдің  ғылыми- технологиялық әлеуетін бағыттауға тиіс.

Алға қойылған міндеттерді іске асыру үшін Қазақстан Республикасының Үкіметі шағын және орта кәсіпкерлікті дамытудың жедел шараларын қабылдауда. Осы бағдарлама кластерлік-желілік ұстаным негізінде шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың жаңа мемлекеттік саясатына және мемлекет пен бизнестің өзара қатынасының жаңа идеологиясына көшудің өтпелі кезеңі ретінде қаралады.

Кәсіпкерлікті қолдаудың әлемдік тәжірибесі

Жаңа жұмыс орындарын  құру мен экономиканың тұрақты дамуын қамтамасыз ету басымдығы тұрғысынан шетелдерде шағын кәсіпкерліктің дамуына үлкен мән беріледі.

Шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау шаралары:

• жаңа технологияларға (технологиялар мен экономикалық ақпараттар ұсыну, консультация және оқыту) қол жетімділікті жеңілдетуге;
• рынок капиталына (салық жеңілдіктері, амортизацияның ерекше нормалары, мемлекеттік субсидиялар, рыноктық және жеңілдікті кредитті ставкалар арасындағы айырмашылықты қаржыландыру түріндегі жеңілдікпен кредит беру) қол жетімділікті жеңілдетуге;
• кәсіпкерліктің инфрақұрылымын дамытуға жәрдемдесетін кластерлік-желілік ұстанымды енгізу арқылы шағын компаниялар мәселесі бойынша туындайтын проблемаларды шешуге бағытталған.

Кластерлік-желілік ұстаным  негізінде шағын және орта кәсіпкерлікті  қолдау бағдарламаласы іске асырылған  елдер – бұл Италия, АҚШ, Жапония, Германия, Корея, Дания, Ұлыбритания, Франция, Мексика, Чили, Бразилия. Бірқатар дамыған  және дамушы елдерде кластерлік-желілік ұстанымға негізделген шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау бағдарламасын іске асыруды мысалға келтіреміз.

1. Италия. Бірінші рет кластерлік-желілік ұстаным Италияда 70 жылдары қолданылған. Шағын және орта бизнеске кластерлік-желілік ұстаным тұрғысынан осы ұстанымның дамуы бастау алатын «үшінші Италия» деген атқа ие болған. Италияның тәжірибесі қызық. 70 жылдардың соңында «бірінші» және «екінші» Италия экономикалық дағдарысты басынан өткізді, елдің солтүстік-шығыс және орталық бөлігі экономикалық өсудің жоғары түрін көрсетті. Негізінен шағын және орта кәсіпорындар әрекет ететін (тоқыма және былғары өндірісі, аяқ киім, керамика және жиһаз өндірісі) бірқатар салаларда қалыптасқан кластерлер шеңберінде шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері тек қана жаңа жұмыс орындарын ғана құрып қоймай, экспорт рыногына да шыға алды. Сол уақытта Германия мен Ұлыбританияның ірі кәсіпорындары құлдырауды басынан өткізіп жатты, «үшінші Италияның» шағын және орта кәсіпкерлік кластерлері өндірістік процеске инновацияларды енгізуге қабылетті болып шықты.
2. АҚШ: ЖҰӨ-нің 50%-нан астамы, инновациялардың жартысынан астамы, ұлттық жұмысшы күшінің 2/3 астамы шағын кәсіпкерлікке тартылған. АҚШ-та шағын кәсіпкерлік ел экономикасын оңалтуда шешуші рөл атқарды. Бұл үшін АҚШ-та аталған сектордың дамуына көмек беретін құрылым – АҚШ шағын бизнес әкімшілігі (1953 жылы құрылған) бар. Сапалы, клиентке бағытталған кең ауқымды бағдарламалар қалыптастыру және кәсіпкерлік қоғамдастығын барлық жаңалықтар туралы уақтылы хабардар ету – қызметтің мәні.
3. Жапония. Шағын және орта кәсіпкерліктің үлесі барлық компаниялар санының 99,6%-ын, ЖІӨ-нің 55% - ын және өнеркәсіпке жұмыспен қамтылғандардың 80% - ын құрайды. Шағын кәсіпорындарға қатысты мемлекеттік саясатты іске асыру үшін шағын және орта кәсіпкерлікке қатысты мемлекеттік саясатты іске асыратын мамандандырылған органдар желісі құрылды.

Жапонияда шағын және орта кәсіпкерлікті қолдаудың негізгі  шаралары:

• ШОБ-ты жаңғырту үшін кредиттер мен жеңілдікті кредиттерге кепілдік беру және сақтандыру жүйесі арқылы қаржыландыру қол жетімділікті жеңілдету (20 жылға 1,05%-дық ставкамен);
• бизнес-инкубаторлар құру, салық салу және менеджмент, персоналды басқару және рыноктағы ахуал туралы ақпарат, сондай-ақ оқыту бағдарламаларын ұсыну мәселелері бойынша қысқа мерзімді негізде мамандарды ұсынумен инвестициялық жобаларды бағалау арқылы бизнесті қолдау жүйесін құру;
• техникалық көмек, қаржылық және заңнамалық қолдау арқылы жаңа және венчурлық бизнес құруды ынталандыру;
• жаңа әзірлемелерді коммерциализациялауды қолдау мен ғылыми орта, бизнес және үкімет арасындағы ынтымақтастықты ынталандыру арқылы технологиялардың дамуын қолдау;
• пайыздық төмен ставкалар бойынша субсидиялау және кредит беру арқылы бизнесте инновацияларды қолдау, венчурлық жобаларға мемлекеттің қатысуы және зерттеу кәсіпорындары үшін патенттік төлемдерді төмендету.

Жапонияда зерттеулерді дамыту деңгейі бойынша жетекші  рөлді технопарктер алады. 70% шамасында жапондық технопарктер өңірлердегі шағын кәсіпкерлік кәсіпорындарын қолдау үшін құрылды, бұл ретте, 58%-ы жоғары технологиялы өнімдер өндіруге бағытталған.

4. Германия. Германдық кластерлік-желілік ұстанымды қолдаудың негізгі қағидалары – бұл мынадай рыноктық тетіктерге:

• мемлекеттік қолдауға емес, шағын және орта кәсіпкерліктің дербестігіне басымдыққа;

• тиімсіз кәсіпорындар рыноктан кетуі керек;
• шағын және орта кәсіпкерлікке мемлекеттің қаржылай көмек беруі үшін негізгі талап – кредитке қабылеттілікке тірек болады.