Аудит стандарттары

Аудит стандарттары

Казақстандағы халықаралық аудит стандартары

Аудит стандарттары дегеніміз - аудитке қойылатын бірегей та-лаптарды және аудит өткізу тәртібін анықтаушы  принциптерді белгілейтін нормативтік  қүжаттар.

Аудит стандарттары аудиторлар палатасының Республикалық кон-ференциясында  қабылданады және оларды мемлекеттік  өкілетті органдар бекітеді /2/. 2000 жылғы  наурыз айында өткізілген аудитор-лардың бесінші Республикалық конференциясында К^зақстан аудитін халықаралық  стандартгарға көшіру және оларды үлтгық стандарттар ретінде қабылдау туралы шешім қабыдданды. Ол стандарттар аудит өткізудің жалпы тәсілдерін, аудиторлық тексеру жүргізудің алдмен, аудиторлық қорытынды есептің түрлерін, аудит методологиясы мәселелерін, сондай-ақ аудиттің өткізілу шартына қарамастан, осы кәсіптің барлық өкілдері қолдануға тиісті базалық принциптерді анық-тайды.

Аудит стандарттарының маңызын  темендегілер айқындайды:

•                жоғарғы сапалы аудиторлық тексеруді  қамтамасыз етеді;

•            аудит өткізудің барлық кезендері (сатылары) бойынша регламентті анықтайды;

•                        аудиторлық тексеру нәтижелері дүрыстығының қүқықтық кепілдігін қамтамасыз етеді;

•                    Кдзақстан аудитінің деңгейін көтереді және оны халықаралық экономикалық кдтынастар саласында танымал етеді;

•              аудиг өткізу және оның нәтижелерін  рәсімдеу мәселелеріне^катыс-ты тәсілдерді, терминдерді, анықтамаларды, мәліметтерді бір ізге салу міндеттерін шешеді .                                                                                                                                           

•                      аудиторлық тексеру жүргізу іс-тәжірибесіне жаңа ғылыми жетістіктерді енгізуге ықпал етеді;

•                     ақпаратты пайдаланушыларға аудиторлық тексеру жүргізу процессін түсінуге көмектеседі;

•                  кәсіптің қоғамдық беделін қүрайды;

•                    мемлекет тарапынан бақьшауды жояды;

•                    аудиторға клиенттермен келіссөз жүргізуге  көмектеседі;

•                    аудит өткізу процессінің жекелеген  элементтерінің байланысын қамтамасыз етеді.

Жалпы стандарттар - аудитор өзінің алдында тұрған міндеттерді тиімді әрі кәсіби деңгейде орындауы үшін оның бойында болуға тиісті белгілі бір қасиеттер мен кәсіптік дәреже (ол үшін әзірлік, кәсіби біліктілік, тәуелсіздік, әділдік, аудитті өткізу кезінде тиісті кеңіл бөлу талап етіледі).

Жүмысшы стандарттар—аудиттің алдында түрған міңдеттерді (жос-парлау, көзбен шолып байқау және бақылау, дүрыс мәліметгерді жи-нау және ішкі бақылау жүйесіне тиісінше зертгеу жүргізу және баға-лау) орындау кезінде аудиторлар басшылыққа алатын ережелер.

Корытынды есеп және аудиторлық қорытынды жасау стандарттары—  аудиторлық тексеру нәтижесі бойынша  материалдардың нысаны, мазмүны, орналастырылуы және тапсырылуына қатысты стандарт-тар. Аудиторлық қорытындыда қаржылық қорытынды  есептің бухгалтерлік есеп талаптарына  сөйкестігі керсетілуге тиісті.

Халықаралық аудит стандарттарын (ХАС) дайындаған—Халық-аралық аудиторлық пракгика жөніндегі комитет (ХАПК). Аталмыш комитет 1997 жылы Нью-Йорк қаласында  негізі қаланған бухгалтерлердің халықаралық  федерациясының Кеңесі жанындағы түрак^ы  комитет болып  табылады.

Бухгалтерлердің халықаралық  федерациясының мүшесі болу ав-томатты  түрде, Лондон қаласында негізі қаланған, халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттары жөніндегі Комитетке мүше болуға қүқық береді. Бүл екі үйым бір-бірінен тәуелсіз, біріншісі аудитке қатысты болса, соңғысы — бухгалтерлік есеппен байланысты. Бухгалтерлердің халықаралық федерациясының басқа түрақты комитеттері этика, білім беру, қаржы жөне басқару есебі, мемлекеттік сектор, ақпаратгық технология және мүшелікке алу мәселелерін қара-стырады.

Аудиторлық іс-тәжірибе жөніндегі  халықаралық комитет аудит пен  соған жалғас қызметтердің бүкіл  әлемдегі бірегейлік дәрежесін КӨТеру үшін солар бойынша стандарттар мен ережелерді жарыққа шыгарды.

Казіргі кезде қолданыста жүрген халықаралық аудит стандартта-рын  әзірлеу ХХ-ғасырдың 70-ші жылдары  басталған болатын. Үш таңбалы номерге  олар 1994 жылы ие болды. Соңғы жылдарда болған маңыздырақ өзгерістердің арасынан 1998 жылғы жинақга басылып шығып, 1999 жылғы 1 шіддеден бастап күшіне енген, аудитгегі ішінара тексеруге  қатысты халықаралық аудит стандартының жаңа нүсқа-сын атап айтуға болады. Халықаралық аудит стандартының баянда-лу стилі хабарлай айту үлгісімен  берілген және онда аудиторға бірнеше  альтернативтік іс-әрекеттерді қарастыру  жиі үсынылатын көптеген мысалдар мен  үсыныстар қарастырылған.

Аудит стандарттары аудиттің сапасы мен сенімділігіне қойыла-тын  нормативтік талаптарды анықтайды  және тәуелсіздіктің, әділеттіліктің, кәсіби біліктіліктің, аудиторлық тексеру  нөтижесі жөніндегі ақпараттардың  құпиялығын сақгаудың белгіленген  деңгейін қамтамасыз етеді. Экономикалық реформалар механизімінің жетілдірілуіне қарай аудиторлық стандарттарды  уақыт талабына сай ету мақсатымен, оларды кезең сайын қайта карап отыру қажет.

Республикамызда халықаралық  бірлескен фирмалар қызметінің дамуына, сонымен бірге аудиторлық қызметтің  аймақгарда енгізлуіне байланысты аудитті  халықаралық масштабта үйлестіру  қажеттілігі туындады. Тәжірибе көрсеткендей, аудиторлық қызметтің алыс және жақын (ТМД) шетелдердегі даму жолы бірдей, сондықган аудиттің кезекті мәселелерін шешуші қандай-да бір елдің аудиторлық фирма-лары оның методологиясына, ғылыми және практикалық маңызды-лығына кеңіл аударды және экономикалық қүрылыстың ерекшеліктерін ескере отырып аудит стандарттарын жасайды.

"Кдзақстандағы Халықаралық  аудит стандарттары" версиясы  бух-галтерлер мен аудиторлардың  Еуразия аумақгық Халықаралық  фе-дерациясының шешімімен негіз  етіп алу үшін ТМД едцеріне  үсыны-лған.

 

Аудиттің фирмаішілік  стандарттары

Аудиттің халықаралық  стандарттары тек оны еткізудің  жалпы тәсілдерін, тексеру жүргізу ауқымын, аудиторлық қорытынды есептің түрлерін, методология мөселелерін, сондай-ақ, аудиторлар қолда-нуға тиісті базалық принциптерді айқындайды. Алайда, ол стандар-ттар тексеру жүргізу процессінде қолданылатын нақгы іс-әрекеттерді, тәсілдерді, процедураларды белгілі бір тәртіпке бағындыра алмай-ды. Ондай мақсаттағы қызметті аудитгің фирмаішілік стандарттары атқарады.

Жоғары сапалы қызмет көрсетуді  қамтамасыз ету үшін аудитор-лар мен аудиторлық фирмалар халыкаралық аудит стандарттарының

негізінде, аудиторлық фирма  жұмысының спецификасы (ерекшелігі) ескерілетін және тексеру жүргізудің нақгы процедураларының, ауди-торлық дәледдеулер жинаудың, оларды қүжаттаудың, клиентпен өзара қарым-қатынас  саясатының, ішкі бақылаудың және фирманың ішкі қорытынды есебінің мазмұны  ашылып көрсетілетін өздерінің ішкі ставдарттарын жасауға тиісті. Тексеру  жүргізу кезінде ол қажетті дә-лелдеулер  жинауды жеңілдетеді, тексеру жүргізу  уақытын қысқарта-ды, аудиторлық қорытынды жасау кезінде қате жіберу тәуекелдігін азайтады.

Аудиттің ішкі ставдарттары белгілі бір аудиторлық фирмада  ауди-торлық тексерудің бірегей (фирмалық) тәсілін камтамасыз етеді /22, 78-6/. Орындалатын  жүмыстардың көлемін ұлғайту  және сапасын көтеру, тексеру жүргізу  үшін аудиторларды — ассистенттерді кеңінен пайдалану, аудит технологиясын  жетілдіру мүмкіндігі туындайды. Бірақ, стандарттар артық нақгыланбауға, аудитордың еркін тежеме-уте тиісті. Себебі, ол аудитті кәсіби ой-пікірмен нығайтылмаған, жай ғана мәліметтер жинауға айналдыруы мүмкін. Фирманың эко-номикалық жөне қоғамдық статусы  үшін ішкі стандарттардың маңы-зы жоғары болғандықган, олардың мазмүны коммерциялық қүпия болып табылады.

Әдетте, ішкі стандарттарға  оларды жасаушылар қол қояды және міндетті түрде аудиторлық фирманың жетекшісі бекітеді.

Фирмаішілік аудиторлық ставдарттарды  үш блоккд біріктіруге бо-лады:

•              аудиторлық фирмалардың қүрылымы жене оның қызметін үйым-дастыру технологиясы;

•                   зандар мен стандарттардың талаптарын жүзеге асыру бойынша қүжаттар;

•                 тексеру жүргізу өдістемесі.

Бірінші блоктың қүжаттары  аудиторлық фирма жүмысының ерекшелігін, оның үйымдық қүрылымын, клиенттерімен  өзара қарым-қатынас жасау принциптерін, ішкі бақылаудың жоне ішкі қорытын-ды есеп берудің қүрылымын, жүмыскерлердің лауазымдық міндеттері мен өкілеттіліктерін, олардың білім деңгейіне қойылатын  талаптар-ды, көсіби этика моселелерін  жоне тағы баскаларды ашып кврсетеді.

Екінші блок құжаттарының негізін бухгалтерлік есеп және кар-жылық  қорытынды есеп беру мәселелерін  реттеуші нормативтік күжаттардың тізімі; бастапқы қүжаттардың, аналитикалық және син-тетикалық есеп регистрлерінің күрамы; есептің белгілі бір салалары бойынша болуы мүмкін бүзушылықгарды топтастырушы аудиторлық процедуралардың орындалу реті; аудитті жос-парлау кезеңінде сұрақ беруді өткізу үшін жасалынған тестілер неме-I е сүраулар тізімі кұрайды.

Үшінші блоккд катысты  әдістемелер келесі бағыттар бойынша  жа-і алынады;

•           бухгалтерлік - клиенттің бухгалтерлік есебінің жекелеген бөлімдері бойынша  әдістемелер;

•          заңдық- клиент қызметінің кұқықгықжағынан  қамтамасыз етілуін тсксеру әдістемелері (құрылтай қүжаттарының және жарғылық ка-ііиталдың аудиті, шаруашылық келісім-шарттарының  сараптамала-ры, салық заңының сақгалуына талдау жасау және т.б.);

•                 арнайы - ортақ арнайы белгілерді иеленуші кәсіпорындар тобына тексеру жүргізу  әдістемелері (шағьш көсіпкерлік  субъектілерінің, шетелдік инвестициялары бар объектілердің өкілдіктершің  және т.б. аудиті).

Бұл стандарттардың әркдйсысында төмендегілер болуы мүмкін:

•                тексерудің мақсаты мен міндеттері;

•                 тексерілетін бөлімдер керсетілген  аудит өткізу бағдарламасы;

•                  нормативтік-қүқықгық кұжаттар;

•                  клиенттің бухгалтерлік және баскд  қүжаттары (кдржылық есеп беруі, регастрлер, бастапқы қрсаттар);

•                  есептің осы участогы бойынша  болуы мүмкін бұзушылықгарды топтастырушы (аудитті жоспарлау кезеңінде  сұрақ беруді өткізуге арналған тестілер немесе сүраулар тізімі; осы участоққа  тексеру жүргізу кезінде қолданылатын аудиторлық процедуралардың тізімі);

•                  аудиторлық процедуралардың орындалу реті;

•                      аудитордың жұмыс құжаттарының жасалынған нысандары (үлгілері).

Сондай-ақ, аудиторлық стандарттардың болуы аудиторлық фир-ма мен оның жұмыскерлерінің қызметіне тиімді ішкі бақылауды жүзеге асыруға мүмкіндік  береді.