Материалдық емес активтер

Кіріспе

1. Кіріспе.

 

 Материалдық емес активтер  — бұл өндірісте ұзақ мерзім  бойына пайдалану үшін немесе  тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді), сатуға, әкімшілік мақсатқа және  басқа субъектіге жалға беруге  арналған табиғи нысаны (мәні) жоқ  ақшалай емес активтер. Бұл активтерді анықтауға болады, олар субъектінің күшімен бақыланады және оларды пайдаланудан субъект болашақта экономикалық олжа табады деп күтіледі.

 Материалдық емес активтерді  анықтауға болады: егер де оларды  жалға берсе, сатса, айырбастаса;  болашақта алынатын экономикалық олжаға олардың тікелей қатысы болса. Материалдық емес активтерді субъект бақылай алатын болса, онда оның экономикалық олжа табу мүмкіндігі ашылады.

 Келешек экономикалық олжа, осы материалдық емес активпен  тікелей байланысты, егер олар мынадай жағдай алынса: болашақ экономикалық олжаны өсіруде материалдық емес активтердің ролі анықталса; субъектінің осы активті пайдалану қабілеттілігі мен ниеті болса; бүгінгі күнге пара-пар қаржылық, техникалық және басқа да ресурстар бар болып, субъектіге болашақта күтілетін экономикалық олжаны алуға қолайлы жағдай туғызса.

 Материалдық емес (ұстап көруге  болмайтын) активтер — нақты  табиғи нысаны жоқ сезілмейтін  құндылыққа ие болғанымен материалдық  активтердің де, материалдық емес  активтердің де құрамында кездесуі мүмкін.

 Мысалға, кәсіпорын технологиялық  құрал-жабдықты басқару үшін, оны  компьютерлік бағдарламамен қамтамасыз  ету керек, өйткені онсыз құрал-жабдықтар  қызмет ете алмайды. Сондықтан,  бағдарлама құрал-жабдықтың бөлінбейтін  бөлігі болып саналады. Осыдан, компьютерлік бағдарламамен қамтамасыз етуді ненің құрамында екенін байымдап ақыл-парасатпен анықтау керек, өйткені ол негізгі құралдың да, материалдық емес активтің де құрамында есептелуі мүмкін.

 Кейбір материалдық емес  активтер физикалық заттың (алып жүрушілердің) құрамында болады, атап айтсақ: компьютерлік бағдарламамен қамтамасыз ететін — дискетте, фильм – лентасында, заңды құжаттау (лицензия, патент) — қағазда болады, бірақ дискет те, лента да, қағаз да ез кезегінде қосалқы элементтер болып табылады және олар активтің мәнін анықтау үшін негіз бола алмайды.

 Бұған қарамастан, материалдықта,  материалдық емес активтердің  де есебінде көптеген ұқсастықтар  бар, бірақ соңғының есебінде  теңестіру немесе ұқсастыру, өлшеу,  пайдалы қызмет ету мерзімін бағалау (анықтау) сияқты аспектілері өте күрделі болып саналады.

 Кейбір материалдық емес  активтер фирманың басқа да  активтеріне жеке теңестірілуі  мүмкін, мысалға, патент, сауда маркісі  сияқтылары, ал басқалары болса  жеке теңестірілмеуі мүмкін, керісінше, осындай материалдық емес активтердің құны басқа да фирманың активтерімен тығыз байланыста шығарылуы мүмкін: бұндай материалдық емес активтің қатарына гудвилл жатады, ол клиенттердің сеніміне немесе қызметкерлердің машықтық деңгейіне негізделеді. Мысал. Жоғары радиациялық (сәуле шашатын) зонада орналасқан фармацевтикалық "Феникс" кәсіпорны дәрі-дәрмек препаратын өндіретін фармацевтикалық "Бота" фирмасымен лицензиондық келісім жасасты делік. Ол радиациондық сәуленің әсерінен болатын ауруларды емдеу үшін қажет.

 Компанияның келешектегі экономикалық  пайдасы (олжасы) жоғарыда аталған  лицензиондық келісіммен де тікелей  байланысты болады, егер де:

- сол жерде тұратын халықтың  шығарылатын препаратқа деген  сұранысы жоғары болса және  онда жүргізілген әлеуметтік мәселелерге, сондай-ақ өндірілетін препараттың келешекте үлкен экономикалық пайда әкелетіндігіне толық сенім болса;

- препарат өндіру үшін компания  басшылығы келісімді пайдалануға  ниет білдіріп, ол оның бизнес-жоспарында  көрініс тапса;

- кредиторлардың, жасалған келісім-шартқа сәйкес, қаржылық және басқа да қажет ресурстарды беруге ынтасы бар болса.

 Субъекті кей жағдайларда  тиесілі занды құжаттардың құқын  рәсімдемей-ақ осы экономикалық  олжамен басқа кәсіпорындардың  шұғылдануына тиым сала алады. Егер де шығарылатын өнімнің технологиясы патенттелген болса, онда ол басқа субъектінің айналысуына тиым салады.

 Материалдық емес  активтерге: лицензиондық келісімдер, компьютерлік бағдарламамен қамтамасыз  етулер, патенттер, авторлық құқықтар, тауар белгілері, қызмет ету белгілері, фирма атаулары, тәжірибелі-конструкторлық жұмыстар және т.б.

 Материалдық емес  активтер (МЕА) шартты түрде 4-топқа  бөлінеді.

 Өндіріспен байланысты  материалдық емес активтер. Бұл  топқа "ноу-хау", ЭЕМ мен мәліметтер  базасын бағдарламалық жабдықтау, интегралды микросхемалар технологиясы, ұйымдастыру шығындары, белгілі бір формуланы пайдалану технологиясы немесе өнімнің сыртқы бейнесі, өнеркәсіптік үлгілері, сервитуттары және тағы басқалары жатады. "Ноу-хау" — құжаттама өңдірістік озық тәжірибесін құжатталған түрінде көрсетілген нысан және т.б. түрінде көрінетін техникалық білімдерін айқындау үшін халықаралық қатынастарда қолданылатын термин.

 Кең мағынасында  "ноу-хау"техникалық құжаттама  түрінде рәсімделген, бірақ патенттелмеген, белгілі бір өндірістің түрін ұйымдастыруға қажетті өндірістік тәжірибесінің техникалық, коммерциялық және басқа да қыр-сырларын көрсететін білім жиынтығы. Лицензиялық келісім-шарттарда, техникалық ынтымақтастық туралы шарттарда, лизингте, "кілті қолма-қол" тапсырылатын құрылыста және

Қолданылған әдебиеттер

4.Пайдаланылған әдебиеттер  тізімі.

 

1.Бухгалтерлік есеп  пен қаржылық есеп беру туралы: Қазақстан Республикасының Заңы. - Алматы: Юрист, 2003. - 22 б.

2.Қаржылык есеп берудің  халықаралық стандарттары. - Алматы: Раритет, 2003. - 672 6.

3.Қазақстан Республикасының  1998-2000 жылдарға арналған бухгалтерлік  есеп пен аудитті дамыту мен  жетілдірудің мемлекеттік бағдарламасы  туралы: Қазақстан Республикасы  Президентінің 28.01.98 ж. №3838 Жарлығы  // Бюллетень бухгалтерлік. 1998. №29. - Б. 2-8.

4. Аудиторлық іс-қызмет  туралы: Қазакстан Республикасының  1998 ж. 20 қарашадағы Заңы (15.02.2003 ж.  жағдай бойынша өзгерістер мен  толықтырулармен). - Алматы: Юрист, 2003. -14 б.

5.Мемлекеттік және  қадағалаушы міндетті іс-кызмет аясын реттеу туралы: ҚР Президентінің 1999 ж. 7 қыркүйектегі №205 Жарлығы.

6.Акционерлік қоғамдар  туралы: Қазақстан Республикасының  2003 ж. 13 мамырдагы Заңы. №415-11 // Официальная  газета. 2003. №23.

7.Бухгалтерлік есеп  стапдарттары, әдістемелік ұсыныстар, Шоттардың типтік жоспары: құжаттар жинағы. - Алматы: Раритет, 2004. - 320 б.

8.Қазакстан аудиттің халықаралық  стандарттары.» - Алматы: Раритет, 2004. - 786 б.

9.Шетелдік инвестициялар туралы: Қазакстан Республикасынын. 1994 ж. 27 желтоқсандағы Заңы// Советы Казахстана. 1995. 20 қаңтар.

10.Банкроттык жайында Қазақстан  Республикасының 1997 ж. 21 каңтардағы  №67-1 Заңы (ведомости Парламента  Республики Казахстан). 1997. №1-2.

11.Қазакстан Республикасының Конституциясы. - Алматы: Әділет Пресс, 2003.-40 6.

12.Қазакстан Республикасының Азаматтық  кодексі. - Алматы:

 БОРКИ, 2004. - 236 б.

13.Боумэн К. Основы стратегического  менеджмента: Пер. с англ., - М.: -Банки и биржи, ЮНИТИ 1997.

14. Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә.  Кәсіпорын экономикасы. А, 2003ж.

15. Реуэль А.Л. «Экономических учений» Москва 1972г.

16. Сәбден О., Тоқсанова А. Шағын  кәсіпкерлікті басқару.А,2002ж.

17.Үмбеталиев А., Ғ. Керімбек  «Кәсіпорын экономикасы және  кәсіпкерлік» Алматы, 2002ж.

18. Ілиясов Қ.Қ., Құлпабаева С.  Қаржы. Алматы, Алматы 2003ж.

19. Ядгаров Я.С. «История экономических  учений» Москва 1998г.

20. Назарбаев Н.Ә. «Қазақстанның  егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы  мен дамуының стратегиясы» Алматы, 1992ж.