Несие туралы түсінік

Мазмұны

Кіріспе: Несие туралы түсінік ……………………………………...2

1.Несие формалары мен түрлері………………………………….3-5

2.Тұтыну несиесі…………………………………………………….6

3.Коммерциялық банк…………………………………………….....7

Қорытынды…………………………………………………………..8

Қолданылған әдебиеттер тізімі..........................................................9

 

                                                      Кіріспе

     Несие — нарықтық экономиканың тiрегi ретiнде экономикалық дамудың ажырамас элементiн бiлдiредi. Оны барлық шаруашылық субъектiлерiмен қатар, мемлекетте, үкіметте, сондай-ақ жеке азаматтар да пайдаланады.

     Құнның қозғалысы — бұл несиенiң қозғалысының кiндiгiн сипапайды. Несиелiк Қатынастардың пайда болатын экономикалық негiзiне капитал айналымын жатқызуға болады.

     Көбiне несиенi ақша ретiнде түсiнедi. Бiр жағынан қараганда бұган негiз де бар сияқты. Себебi, қазiргi шаруашылықта қарыз көбiне ақшалай түрде берiлуде. Бiрақ бұл жерде ақша мен несиенiң әр түрлi ұғымды бiлдiрiп, әр түрлi қатынастарды түсiндiретiнін естен шығаруға болмайды.

     Сонымен қатар,  несие мен қаржы категорияларын  бiр санайтындар да аз емес, несие — бұл ақшалай қаражаттың  екi жақты қозғалысын, яғни қаражаттың  уақытша берiлуiн және уақыт  өткен соң қайтарылуын баяндаса, ал қаржы — сол қаражаттың  бір жақты қозғалысын бейнелейдi, яғни қаржы: дотация, субвенция,  субсидия түрiнде берiлсе, олар  кайтарымсыз сипатқа ие.

     Несие —  бұл пайыз төлеу және қайтару  шартында уақытша пайдалануға  (қарызға) берiлетін ссудалық капитал  қозғалысы.

     Несие мен  ссуданың арасында да өзара  айырмашылық бар. Несие — бұл  банктiң қаражатын құрайтын көзi  ретiнде барлық несиелiк қатынастарды  ұйымдастырудың әр түрлi формаларының  болуын және сондай-ақ олардың  жұмсалымдарының формасын бiлдiретiн  кең ұғымды сипаттайды. Ссуда  — бұл ссудалық шот ашумен  байланысты қалыптасатын несиелiк  қатынастарды ұйымдастырудың бiр  ғана формасын бiлдiредi.

                                    

 

                                         Несие формалары мен түрлері.

      Несие формалары  мен түрлері. Несие формасы  — бұл несие қатынасының сырттай  нақты көрініс  табуы. Ол  несие қатынасының мәнi мен  ұйымдастырылуын синтездейдi Несие  қатынасының формасы мен мазмұны  ажырағысыз әрі диалектикалық  жағнан бiртұтас болады. Несие  қатынасының формасы оның  мазмұны  мен  дамуына сәйкесуi керек. 

     Таңдап алынған  жiктеу өлшемiне қарай несиенiң  мынадай ең маңызды формаларын  бөлiп көрсетуге болады.

    - қызмет ету  саласына қарай — ұлттық және  халықаралық несие;

    - несие мәмілесінің   объектiсiне қарай — ақшалай  және тауарлық несие;

    -несие қатынасының  субъектiсiне қарай — банктiк,  коммерциялық, халыкаралық тұтынушылық  несиелер.

     

 

       Несиенің  негізгі формалары.

      Несие түрлерi — бұл оның несиелердi жiктеу  үшiн пайдаланатын, экономикалық-ұйымдастырушылық  белгілерi бойыша ең детальданған  сипаттамасы, ягни, несиенiң iс-тәжiрибедегі  нақты қосымшасы.

    а) Қазақстанда  несие турлерi былайша жiктеледi: несиелеу объектiнiң экономикалық  белгiлерi бойынша:

    —  айналым  қаражатын қалыптастыруга берiлетiн  несие;

    —  негiзi  құрал-жабдықты калыптастыруга берiлетi  несие;

    —ТМҚ аясында  шұгыл қажеттiлiкке, сондай-ақ, нормативтен  тыс                              қорлардың аясында уақытша қажеттлiкке  берiлетiн несие;

    —  өндiрiстiң  маусымдық шыгыны аясында берiлетiн  несие;

    — жол үстiндегi (жолдагы) есеп айырысу құжаттары  аясында берiлетн   несие, аккредитивтер;

    — төлем несиелерi.

ә) қамтамасыз етiлуi бойынша:

    — жылжымалы  және жылжымайтын мулікпен, ТМК-пен,  кепілдiлiкпен, сактандыру

— iшiнара қамтамасыз етiлген;

    — қамтамасыз  етiлуi болмайтын банкiлiк (сенiмдiлiк).

б) қайтарылу мерзiмi бойынша:

    — қысқа мерзiмдi;

    — орта мерзiмдi;

    — ұзақ мерзiмдi.

в) өтелу тәртiбi бойынша:

    — бөлiп-бөліп  төлеу (мерзiмін ұзарту);

    — бір жолғы  өтеу;

         кезең сайын  (бір қалыпты емес) өтеу.

г) Тәуекелдi деңгейi бойынша:

    — субстандартты;

    — стандартты

    — күмәндi;

    — сенiмдi;

    — сенiмсiз;

    — ұзартпалы.

ғ) арқылылығы бойынша:

    — қалыпты пайыздық  мөлшерлемесi;

         жоғары пайыздың мөлшерлемесi;

         төмен пайыздың мөлшерлемесi;

     — пайызсыз.

д) салалық бағыты бойынша:

    — сауда-саттық  несиесi;

    — өнеркәсiп  несиесi;

    — ауылшаруашылық  несиесi;

    —құрылыс несиесі;

ж) ашылатын шот турлерi бойынша:

    — жай ссудалық  шот бойынша несие;

    — арнайы ссуда  шоты бойынша несие;

    — контокорренттiк  шот бойынша несие;

    — овердрафт  бойынша несие;

    — несие желiсi  бойынша несие.

    

 

 

                                                Тұтыну несиесі.

          Тұтыну несиесі – қарыз алушылардың  кез-келген қажеттіліктеріне берілетін  несие. Тұтыну несиесінің негізгі  міндеті – тұтынушыларға тауарларды  сатып алуға қолдау көрсету  болып табылады. Тұтыну несиесінің  артықшылығы – мұндай несиені  кез-келген тұтынушылық қажеттіліктер  үшін алуға болады. Тұтыну несиесін  алу үшін қойылатын талаптар  әр банктің өзінің көзқарасы  бойынша болады. Тұтыну несиесі  – жеке тұлғаларды несиелеудің  мақсатты формасы.

Тұтыну несиесі бөлшек саудамен тығыз байланысты: біріншіден, тауар айналымы өскен сайын, несие  көлемі де көбейеді, себебі тауарға  деген сұраныс несиеге деген  сұранысты тудырады. Екіншіден, төлем қабілеттілігі бар халықтың сұранысын тудырады. Несиенің бұл түрі қымбат және ұзақ мерзімге тұтынатын тауарларды мысалы: автокөліктерді, жиhаздарды сатып алуға қолданылады. Тауар бағасы жоғары болған сайын, несиенің бұл түріне сұраныс көбейе түсіп, күннен күнге мол қолданыста таралуы етек алуда.

        Тұтыну  несиесі тауар формасында және  ақшалай берілуі мүмкін. Соңғы  кезде, Қазақстанда ақщалай берілетін  тұтыну несиесі өріс алуда.  Олар көбінесе машина және  ұзақ мерзімге қолданылатын тауарлар  алуға, үйлер салуға, сатып алуға  және тағы басқа да мақсаттарға  беріледі.

Жалпы тұтыну несиесінің көлемі халықтың тұрмыс жағдайын және кәсіпкерлердің тауарларын өткізуге үлкен ықпал  жасайды.

Жеке тұлғаларға ұзақ мерзімге қолданатын тауарларды несие арқылы сатып алған қымбатырақ болғанымен, төленетін соманы біртіндеп өтеуге мүмкіндік алады.

       Қазіргі  уақытта Қазақстандағы тұтыну  несиесі де, оның бір түрі болып  табылатын ипотекалық несие де  дамудың жаңа сатысында.

                                               Коммерциялық банк.     

       Несиелік  жүйенің төменгі буыны халық  шаруашылығына тікелей қызмет  көрсететін және коммерциялық  негізінде кең көлемді қаржылық қызмет жасайтын дербес банктік мекемелер торабынан тұрады. Бұлар коммерциялық, кооперативтік және жеке банктер, банктік заңдылықтарда коммерциялық банктер деген жалпы атпен біріктірілген. «Коммерциялық банк» термині банк ісінің ертеректегі даму кезеңінде, банктердің сауда, тауар айырбасы  операциялары мен төлемдеріне қызмет көрсетуі барысында пайда болды. Негізгі клиенттері саудагерлер болған, міне осыдан «коммерциялық банк» деген атуға пайда болды. Бірақ өнеркәсіптің және басқа салалардың дамуымен банктер экономиканың өзге де сфераларына қызмет көрсете бастағандықтан да банктің «коммерциялық» деген атауы бастапқы мағынасын біртіндеп жоғалтты. Ол банктің «іскер» деген сипатын білдіреді, оның шаруашылық агенттердің барлық жұмыс түрлеріне қызмет көрсетуі олардың қызметтерінің саласына байланыссыз болады. Коммерциялық банктер – нарық экономикасында қаржылық операциялар мен қызмет көрсететін несиелік мекемелердің тобын білдіреді.Коммерциялық банктер өз клиенттерінің ақшаларын сақтауға қолайлы әр түрлі депозиттерді ұсынады, бұл бір жағынан ақшаның сақталуын қамтамасыз етсе, екінші жағынан өтімділікке деген клиенттің қажеттілігін қанағаттандырады. Көптеген клиенттер үшін облигацияға немесе акцияға жұмсалғанға қарағанда, мұндай ақшаны сақтау формасы тиімді болып табылады.

    Қазіргі коммерциялық  банктер туралы сөз қозғағанда, несиелік жүйенің басқа да  буындары сияқты олардың үнемі  дамып отырғандығын айта кету  керек. Яғни операциялар формасы,  бәсеке әдістері, бақылау және  бақылау жүйелері өзгеруде. Коммерциялық  банктердің мынадай бастапқы  қызметтері бар: депозиттер қабылдау, ақшалай төлемдерді және есеп  айырысуларды жүзеге асыру, несие  беру.                

 

                                                    

 

                                                         Қорытынды.

    Қорыта айтқанда,  халық пеп шаруашылық органдарына  қызмет көрсететiн қаржы-несие  ұйымы несие жүйесiнің жұмысы  шаруашылық құрылымды  дамытуда  айрықша роль ойнайды. Қаржы-несие  тетiгiнiң тиiмдiлiгi мен үздiксiз  жұмыс iстеуiне тек жеке шаруашылық  бiрлiктерiнің қаражатты уақтылы  алып тұруы гана емес, сонымен  бiрге тұтас ел экономикасының  даму қарқыны да тәуелдi Несиенiң ғылыми-техникалық прогрестi жеделдету қызметi гылыми-техникалық ұйымдардың қызметін қаржыландырумен сипатталады. Сондықтан да, несиенiң көмегiнсiз көптеген гылыми-зерттеу орталықтарының  жұмыс жасауы қиынға туседi. Сондай-ақ несие өндiрiске гылыми технологияларды жаңалық ретiнде енгiзу үшiн де аса қажет болып табылады. Себебi, ондай шығындар бастапқыда кәсiпорынның қаражатымен, оның iшiнде орта және ұзақ мерзiмдi банктiң несиелерi есебiнен қаржыландырылады

     Бiз дамыган  нарықтық экокомикасы бар елдердiң  қазiргi кездегi несие жүйесiн сипаттаушы  кейбір маңызды мәселелерге ғана  тоқталдық. Өз экономикасын нарықтық  жолга қайта құрушы  Қазақстан  үшін әлемдiк банк жүйесiнің  қазiргi кездегi даму тенденциялары‚  үлкен қызыгушылық –туғызады,  өйткені нарықтық  экономикаға  өту өзiндiк нарыктық несие  жүйесiн құруды талап етедi. Республикамыз  үшін шет ел тәжiрибесiн толығымен   меңгерген тиiмдi болады, өйткені  экономика нарыққа өтудiң ең  басында тур, ал Батыс болса  мұнда бұрыннан қызмет етуде,  бiрақ осы тәжiрибеде барлық  жагымды жайттардың  алган дұрыс  болады, өйткенi ол өтпелi кезек  жагдайында өз қолданысын табары  сөзсiз.

 

 

 

                                  

                                 Пайдаланылған әдебиеттер:

1)Сейітқасымов Ғ.С. «Ақша  Несие Банктер»;«Экономика», 2005.

2)Мақыш С.Б. «Ақша айналысы  және несие» 2004.

3) Баймұханова С.Б.;  Балапанова  Ә.Ж. «Бухгалтерлік есеп». 2002. 

4) Ержанов М.С; Ержанова  А.М.; «Основы бухгалтерского учета  и новая корреспонденция счетов»  2003 г.

5) Международные стандарты  финансовой отчетности Пер.И.Тарусина 1998.

6) Кеулимжаев К.К. Корреспонденция  счетов хозяйственных операций  по  типовому плану счетов бухгалтерского  учета финансовой – хозяйственной   деятельности субьектов. – А.; БИКО, 2003 г.

7) Бункина М.К. Национальная  экономика. М: 2006 г.

8) Гальперин В.М. Макроэкономика 1994 г.

9)Ғ.С. Сейітқасымов. Ақша, несие, банктер. Алматы 2001 ж.

10)Давлетова М.Т. «Кредитная  деятельность банков в Казахстане»,   Алматы 2001г