Сатып алу циклы шоттарының өзара байланысы

Жоспар

 

1. Сатып алу циклы шоттарының өзара байланысы.

 

2. Сатып алу циклындағы сәйкестікке тексеру жүргізу.

 

Пайдаланған әдебиеттер тізімі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Сатып алу циклы шоттарының өзара байланысы.

 

Аудиттің ақпараттық негізі бухгалтерлік есеп болып табылатындықтан ұйымдарды тексеретін аудиторлар бухгалтерлік есептеме нақтылығымен олардың аудиторлық дәлелдерін және өндірісті жетілдіру мақсатындағы шығындарды, қаржыларды жетілдіру жөніндегі ұсыныстарды, жобаларды бизнес жоспарлармен жоспарларды жасау үшін дәйекті ақпараттар алу және қызмет процессін басқарудың тиімділігін арттыру мақсатында басқа іс-шараларлы іске асыруүшін тексерудің арнаулы әдістері мен тәсілдерін қолдана білу керек.

Қазақстан Республикасының  бүкіл халық шаруашылығының нарықтық экономикаға өтуі, кәсіпкерліктің жедел дамуы, ұйымдардың жаңа ұйымдастыру-құқықтық нысандары мен меншіктің сан қырлы нысандарының пайда болуы экономикалық бақылау жүйелері мехнизмдеріне түбегейлі әсер етті.

Сатып алу циклы  процессін материалдық емес активтер, негізгі құралдар, тауарлы-материалдық босалқы қорлар және басқа активтерсатып алынатын, қарыз міндеттемелері құралатын және солар бойынша төлемдер жүргізілетін шаруашылық операциялар жатады.

Тексеру жүргізу  кезінде қосарлы жазбаны есепке алу принципіне негізделетін мақсатты тест жүргізу әдісін пайдалануға болады. Сондықтан сатып алу циклы аудиті кезінде тексерудің бастапқы нүктесі ретінде активтер сатып алынуын бейнелейтін шоттар дебетіне жеткізушілер мен мердігерлермен есеп айырысуды сипаттайтын шоттар кредитін алуға болады.

Тексерудің  келтірілген әдістемесіне айналымнан тыс активтердің сатып алу  циклына түсуін бейнелейтін шоттар енгізілген. Бірақ, егер айналымнан тыс  активтерді сатып алу және пайдалану  бойынша операциялар жеткілікті түрде тұрақты және үлкен айналыммен жүргізілсе, оларды жеке жүргізілген тиімді болады.

Сатып алу циклы  аудитінің негізгі бағыттары  есеп айырысу жағдайы туралы есепке алу мәліметтерінің нақтылығы мен  заңдылығын тексеру, есеп айырысу қаржы  пәндерінің орындалуы және оның кәсіпорынның төлем қабілетіне әсері, борыш нақтылығын анықтау болып табылады.   

 

2. Сатып алу циклындағы сәйкестікке тексеру жүргізу.

 

Аудитті жүргізу  кезінде тест жүргізудің екі типі – сәйкестікке немесе орындалуды тексеру және мән бойынша тексеру  қолданылады. Бақылаудың бірінші типі ішкі бақылау жүйесінің сапасына тест жүргізуге бағытталған. Бұл жерде нақты мәліметтердің қабылданған экономикалық нормативтерге сәйкестігін, құжаттарды рәсімдендірудің қабылданған тәртібінің орындалуын бақылау туралы болып отыр.

Сатып алу циклы аудитін жүргізу кезінде орын алған қателер немесе тәртіп бұзушылықты және олардың қаржылық есеп беру нақтылығына әсер ету дәрежесін анықтау үшін кәсіпорында қолданылатын тауарлы материалдық босалқыларды сатып алу операцияларын есепке алу әдістемесінің Қазақстан Республикасында әрекет ететін нормативтік құқықтық құжаттарға сәйкестігі анықталады.

Қаржылық есеп берулі тексерудің алға қойылған мақсаттарына қол жеткізу және олардың тиімді дайындалғанына және әрекет ететініне  көз жеткізу үшін аудитор кәсіпорын бақылау реттемелерін зерттейді. Бұл оған шаруашылық операциялардың толық, дәл көрінуін, шаруашылық операцияларының жүргізілуінің мақұлданғанын, кәсіпорындағы активтер болуын, сонымен қатар қазіргі бағалауды жүргізуге және оларды пайдалану құқығы болуын анқтауға бағытталған тексерулер масштабын елеулі қысқартуға мүмкіндік береді. Сондықтан аудиторға ішкі бақылау реттемесін ұтымды зерттеу үшін тауарлар мен қызмет көрсетуді сатып алу процессін келесідей кезеңдерге бөлуге болады:

• шикізат, материалдар, тауарлар мен қызмет көрсетуге деген қажеттілікті анықтау;
• тауарлар мен қызмет көрсетуді алу, тексеру және қабылдау;
• бухгалтерлік есепте шаруашылық операцияларды тіркеу.

Шикізат, материалдар, тауарлар мен қызмет көрсетуге деген  қажеттілікті анықтау. Бизнес – жоспар, өндірістік бағдарламалар мәліметтеріне сай, сонымен қатар қойма мен өндірістегі тауар-материалдық босалқы қорларының нақты жағдайынан шыға отырып, кәсіпорын басшылығы оларды сатып алуға шарт құрайды.

Шарт өнімнің барлық түрлерін жеткізу жөніндегі жақтар құқықтары мен міндеттерін анықтайтын негізгі құжат болып табылады.  

Егер жақтар тауарларды шарт әрекеті мерзімі ішінде жекелеген  партиялармен жеткізуді көздесе  және онда жекелеген партияларды  жеткізу мерзімі көрсетілмесе, онда тауарлар бірқалыпты партиялармен ай сайын әкеліп отырады. Шартта жеткізу кезеңін анықтаумен қатар тауарларды жеткізу графигі орнатылуы мүмкін.

Шартта сатып алушының жеткізушіге тауарларды алушыларға тиеу туралы нұсқау беру құқығы көрсетілген  жағдайда, тауарларды тиеуді жеткізуші  тиеу рұқсатқағазында көрсетілген сатып алушыға береді. Тиеу рұқсатқағазының мазмұны және жеткізушінің оны сатып алушыларға бағыттау мерзімі шартта көрсетіледі.

Жабдықтау (сатып алу) бөлімі жеткізу шарттарының орындалуына  тұрақты бақылау жүргізіледі. Егер шарт жағдайларында тауарлы-материалдық босалқыларды тапсырыс берілуіне қарай жеткізу көзделмесе, онда жабдықтау бөлімі кәсіпорынның түрлі бөлімшелері берген тапсырыстар негізінде осы тапсырыстарды жеткізушілерге уақытылы береді. Бұл кезде тапсырыстар жеткізу шарттары орындалуын бақылаушы өкілетті адамдар мақұлдауы керек.

Тауарлы-материалдық босалқылар жіберілетін қойма қызметкерлері мен цех басшылары тауарлардың сапасы, саны және ассортиментіне сәйкес қабылдауды іске асырады.

Тауарлар мен қызмет көрсетулерді алу, тексеру және қабылдау.

Түсуші тауарларды тексеру басшылық көзқарасы бойынша  бақылаудың маңызды реттемесі болып  табылады. Сондықтан алынатын тауар  бүтіндігін қамтамасыз ету үшін кәсіпорын  басшылығы әдетте міндеттерді бөледі. Мысалы, жабдықтау бөлімінің қызметкерлері жеткізу келісімшартының орындалуын ғана бақыласа, қойма қызметкерлері тауарды құрылған шарт немесе тапсырысқа сай алып, содан кейін өндіріске жібереді. Егер жеткізуші жіберген тауар қоймаға түспей алынса, онда бастапқы құжаттарда осы факт туралы белгі қойылады.

Бүтін ыдыспен  түскен тауарды қабылдау, әдетте, алушы  қоймасында таза салмағы әр орындағы тауар бірлігінің саны, сапасы мен  топтама бойынша қабылдау мерзімі  сақтала отырып қабылданады.

Саны, сапасы мен  топтамасы бойынша тауарларды қабылдауды алушы кәсіпорын басшысы немесе басшы орынбасары өкілетті еткен үш білікті адамнан тұратын комиссия қабылдайды. Комиссия мүшелері осы материалды жауапты адам қарамағында болмауы және материалдық құндылықтармен байланысты болмауы керек.

Тауарларды  қабылдауды іске асыру үшін жақтар шартта комиссияның басқа құрамын  көздеуі мүмкін.

Саны, сапасы және топтамасы бойынша тауарларды қабылдау стандарттарға, техникалық жағдайларға  сай, жақтар үшін міндетті ережелер не шарттар бойынша, сонымен қатар жеткізіліп отырған тауарлар санын, сапасын және топтамасын куәландыратын көліктік және қоса жүргізілетін құжаттар бойынша жүргізіледі. Көрсетілген қоса жүргізілетін құжаттардың немесе олардың кейбіреуінің болмауы тауарды қабылдауды тоқтатпайды. Бұл кезде қандай құжаттар жоқ екені көрсетілетін, түскен тауарлардың нақты саны, сапасы, топтамасы туралы акт жасалады.

Егер тауарларды қабылдау кезінде жетіспеушілік  немесе жабдықтаушының қоса жүргізілетін құжаттарында көрсетілгеннен қандай да бір ауытқу анықталса, онда тауарларды қабылдау нәтижелері актімен рәсімделеді және наразылық білдіріледі.

Тауарлар саны жетіспеушілігіне, сонымен қатар  стандарттар, техникалық шарттар, сызулар, рецептурлар, үлгілерге, сапасы, топтамасы, қорабы, орамы және маркіленуі бойынша сәйкес келмейтін тауарларды жеткізуден туындайтын наразылықты алушы жеткізушіге қабылданған мерзімде «Кәсіпорындардың, ұйымдар мен мекемелердің наразылығын ұсыну және қарастыру және шаруашылық шарттар бойынша келіспеушілікті реттеу тәртібі туралы» ережеге сай ұсынады. Наразылықты қарастыру мерзімін бұзылған немесе ол жауапсыз қалған жағдайда талаптық өтініш негізінде іс арбитраждық сотқа беріледі.

Тауар жетпеуімен байланысты таластарды шешу кезінде  арбитраждық сотта ұсынылған  дәлелдер бағаланып, жетіспеушілік себебі мен пайда болу орны анықталып, жақтардан барлық қажетті құжаттарды, оның ішінде өнім мен тауарларды сан мен сапа бойынша қабылдау тәртібі туралы нұсқауда жіберуші және алушы міндетті түрде көрсететін қызметтік тексеру материалдарын ұсынуды талап етеді.

Топтамасы толық  емес өнімді жеткізу жауапкершілігі топтама бойынша жеткізілген  өнім стандарттарын және басқа нормативтік-техникалық құжаттамаға сай келетін, бірақ шартта көрсетілетін талаптарға сәйкес келмегенде басталады.

Тауарлар мен  қызметтер көрсетуді сатып алу бойынша ішкі қызметкерлерінің жоғарыда көрсетілген әрекеті оперативті мәліметтер мен орындаушылар есеп беруі арқылы бақылануы керек.

Бухгалтерлік  есепте шаруашылық операцияларды тіркеу.

Актвтер мен  міндеттемелерді шарттарға, тапсырыстарға, сонымен қатар тауарды алуға қатысы жоқ адамадар тіркейді.

Материалдар қозғалысы  бойынша бухгалтерияға түскен бастапқы құжаттар тексеруден кейін материалдардың номенклатуралық топтары мен қоймалары қиылысында кіріс пен шығыс бойынша жеке қойылады. Ай аяқталған бойда картотеканы әр қойма бойынша жеке сомалық көріністе топтық айналым тізімдемелер құру үшін пайдаланады. Осы тізімдемелер мәліметтерін қалдық тізімдемелерінің құндық мәліметтерімен және синтетикалық есеп тіркелімдегі жазбалар қорытындыларымен салыстырады.

Құжаттарды  қолмен немесе есептеу машиналары көмегімен  өңдеу кезіндегі құжаттар қозғалысының синтетикалық есебін бухгалтерия сомалық  көріністе сәйкес синтетикалық шоттарда, субшоттарда, ал оның ішінде қоймалар және материалдар топтары бойынша іске асыруы керек.

Кезең сайын  не есеп беру айының соңында жиынтық  ведомостердің қорытынды мәліметтері  есепке алу тіркеліміне жазылады.

Жеңілдіктер алу, жақсы қарым-қатынас орнату және кәсіпорынның несие қабілеттілігін жоғары деңгейде ұстау мақсатында кәсіпорынның жеткізуші алдындағы міндеттемелерін уақтылы төлеуді қамтамасыз етуге бағытталған бақылау реттемесін қолдану қаржылық есептемеден гөрі, басшылықтың шешім қабылдау процессіне жатады. Төлемдерді уақтылы жүргізілуі шот-фактураларды алу туралы дәлелденбеген есеп берулерді кезең сайын тексеру және төленуі қажет шоттарды бақылау арқылы қамтамасыз етіледі.        

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланған әдебиеттер

 

1. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң     2007 жылғы 17 шiлдедегi N 601 қаулысымен бекiтiлген Аудиторлық қызметтi лицензиялау ережесi    

 

2. Аудиторлық қызмет туралы Қазақстан Республикасы 1998 жылғы 20 қарашадағы № 304-I Заңы

 

3. ӘжібаеваЗ.Н. «Аудит» - Алматы, 2006 – 274 бет

 

4. Абденов Д.О. «Аудит негізері» - Алматы, 2006 – 30 бет