Табыстардың қалыптасуы

Әдетте, ешқандай кәсіпорын  меншікті қаражаттарымен шектеліп қана қоймайды. Көптеген кәсіпорындар өз капиталын  ұзақ мерзімді қарыз қаражаттар тарту арқылы ұлғайтады және осы үшін ұзақ мерзім бойына пайыздар төлеп отырады. Қарыз капиталды тиімді бағамен тарта білу кәсіпорынның табыстылығына әсер етеді.

Несие беруші, әдетте, үлкен  пайыздық табыстарды талап етпейді, ол үшін қарызға берілген қаражаттардың сенімділігі маңыздырақ болып келеді. Дәл осы әрекеттер нәтижесінде, яғни тартылған қаражаттар бойынша пайыздарды уақытында төлей алмау немесе негізгі қарызды өтей алмау кәсіпорынның банкротқа ұшырауына негіз болады. Сәйкесінше, мұндай қатынастар барысында тек несие алушы ғана емес, несие беруші тұлға да үлкен тәуекелге барады. Сол себепті көптеген несие беруші тұлғалар өзінің қаражаттары нақты активтермен кепілдендірілуін талап етеді.

Кәсіпорын қалыптасқаннан кейін оның иелері «көлеңкеде қалып  қояды» десе де болады. Әрі қарай кәсіпорынның капиталы, негізінен алғанда, қарыз қаражаттардың есебінен ұлғайып отырады. Бұл қаражаттар табыс табу үшін қолданылатын кәсіпорынның негізгі және айналым активтеріне инвестицияланады. Қарыздар бойынша кәсіпорын пайыздар төлеп отырады: төленетін пайыздардың сомасы кәсіпорынның қарыз капиталының «құнын» анықтайды.

Қарыз қаражаттардың  және меншікті капиталдың құны кәсіпорынға  қаражаттар салушылар салып отырған  тұлғалардың табысының өлшемі болып  табылады. Олардың мойныны түсетін тәуекелдер ауыртпалығын өлшеу әлдеқайда қиын. Дегенмен де, тәуекелдің ең шегіне жеткен деңгейінде де, яғни кәсіпорын толық сәтсіздікке ұшырағанда да, тәуекел мөлшерін инвестицияланған капиалдың мөлшерімен шектеуге болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

Табыстың экономикалық мәні бүгінгі экономикалық теорияның ең бір күрделі және әрқилы ұғымдарының бірі болып табылады. Экономикалық көзқарас бойынша табыс дегеніміз – бұл ақша шығыстары мен кірісерінің айырмасы болып табылады. Шаруашылық тұрғыдан қарастыратын болсақ, табыс – бұл кәсіпорынның  есепті кезеңнің басындағы және соңындағы мүліктік жағдайының айырмасы болып табылады. Бұл жерде табыс ұғымы кәсіпорынның өзінің қаржылық-шаруашылық қызметінен алатын алуан түрлі табыстарының шығындар көлемінен басым болатын жағдайын білдіреді.

Белгілі бір шығындар шығармай әдетте қажетті табыс алу әсте мүмкін емес. Өз кезегінде, табыс алмай кәсіпорынның дамуын жүзеге асыру және әлеуметтік мәселелерді шешу мүмкін емес. Осы  орайда табыстың кәсіпорын қызметіндегі, сонымен қатар қоғам өміріндегі ролі маңызды болып табылады.

Нарықтық жағдайларды табыстың ролі айтарлықтай өсті.

Нарықтық экономикада кәсіпорын  табысының ролі оның атқаратын функцияларымен анықталады. Экономикалық нарықтық қатынастардың  маңызды категориясы ретінде  ретінде табыс бірқатар маңызды функцияларды атқарады.

Біріншіден, табыс кәсіпорын қызметінің тиімділігін білдіретін көрсеткіш  болып табылады. басқаша айтар  болсақ, кәсіпорынның табыстылығы деген  деректің өзі оның қызметінің тиімділігінің  айғағы болып табылады.

Екіншіден, табыс ынталандырушы  функция қызмет атқарады.

Табыс – меншікті капитал өсімінің бірден-бір көзі. Нарықтық қатынастар жағдайларында акционерлер мен  қаржы менеджерлері, кәсіпорын қарамағында  қалатын табыс мөлшеріне икемделе отырып, кәсіпорынның даму перспективаларына сәйкес дивидендтік және инвестициялық саясаттар бойынша шешімдер қабылдайды.

Нарықтық экономикада табыс - өндірістік активтердің және өндірілетін өнімнің  қозғаушы күші болып табылады.

Тағы да айта кететін жағдай –  табыс кәсіпорын жұмысшыларының әлеуметтік игіліктерінің көзі болып табылады.Салықтарды, дивидендтерді және басқа да бірінші кезектегі төлемдерді өтегеннен кейін кәсіпорын қарамағында қалатын табыс жұмысшыларға материалдық жәрдемақы төлеуге, оларға әлеуметтік жеңілдіктер жасауға, әлеуметтік сала объектілерін қаржыландыруға жұмсалады.

Үшіншіден, табыс мемлекеттік бюджет қаражаттарының қалыптасу көзі болып  табылады. Табыс мемлекеттік бюджет қазынасына салықтар түрінде, сондай-ақ экономикалық санкциялар түрінде түседі. Бұл қаражаттар, өз кезегінде, бюджеттің шығыстық баптарымен қарастырылған және заңды түрде бекітілген мақсаттарына бағытталады.

.Нарықтық экономика  жағдайында кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық  қызметінің негізгі және түпкі  мақсаты табыс алу болғандықтан, барлық назарды осы көрсеткішке аудару керек.

Табыстылықтың негізгі көрсеткіштеріне  нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпорынның қаржылық қызмет жасау, қаржыландыру көздерін ынталандыру және оларды тиімді пайдалану  секілді мүмкіндіктерін анықтайтын, осы кәсіпорын қызметінің тиімділігін (рентабельділігін) сипаттайтын көрсеткіштері жатады.

кәсіпорынның табыстылық деңгейінің өзгеруіне әсер етуші негізгі  факторларғ келесілер жатады:

3. өткізілген өнімнің табыстылық деңгейі;
4. жалпы активтердің айналымдылығы.

Кәсіпорын табысын қамтамасыз ету барысында оның қандай факторлардың есебінен артатынын немесе азаятынын анықтау қажет. Жоғарыда біз табыстың өткізілген өнімнің көлемінен тәуелді екенін қарастырған болатынбыз. Өнімнің өзіндік құнында тұрақты шығындардың үлесі басым болса, өнімді өткізу көлемінің артуы табыстың өсуіне алып келеді. Сонымен қатар, табыс тауардың бағасы мен өзіндік құнының айырмасы ретінде анықталатындықтан, табыс көлеміне бағалардың өсуі мен өзіндік құнның төмендеуі де әсер етеді.

Кәсіпорындардың қазіргі  таңдағы табысты арттырудың бірден-бір әдісі - өндірістік шығындарды төмендету болып табылады. Кәсіпкерлік қызмет тәжірибесінде өзіндік құнды төмендетудің алуан түрлі тәсілдері қолданылады.

Бәсекелстік күрестің күшеюі кезінде бағаны төмендету арқылы сатылым көлемін арттыруға кәсіпорындардың қабілеттері жетпейді, өйткені жұмыс тиімсіз бола бастайды. Табыстылықты қамтамасыз ету үшін кәсіпорындар бағаны шығындардың төмендеуіне сәйкес төментетулері тиіс немесе нарықта үлкен сұраныстарға ие бола алатын басқа тауарды өндіруге күш салулары қажет. Осы факторды ескере отырып, кәсіпорындар өнімнің жаңа түрлерін игеруге табыс көлемінің барынша артқан кезінде кірісулері керек. Бұл ескі тауардың рентабельділігінің төмендеуі басталған мезетте жаңа өнімді шығару залалсыздық нүктесіне жетіп үлгеруіне жағдай жасайды.

Мұндай стратегия кәсіпорындардың  қол жеткізген табыстылық деңгейін сақтап қалуға және қолайлы нарықтық жағдайларда бұл көрсеткішті  барынша арттыруға мүмкіндіктер береді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер тізімі

 

 

1. Қазақстан Республикасының 1995-жылдың 26-желтоқсанындағы «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» №2732 Заңы

 

2. Балабанов И.Т., «Основы финансового менеджмента», Москва – 1998

 

3. Дүйсенбаев К.Ш., «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау»,       Алматы – 2001

 

4. Жуйриков К.К., «Финансовые риски и как они влияют на прибыль», Банки Казахстана, 2002, №2

 

5. Ковалева А.М., «Финансы фирмы», Москва – 2002

     Колчина Н.В., Поляк Г.Б., «Финансы предприятий», Москва – 2003

 

6. Мейірбеков А.Қ., «Кәсіпорын экономикасы», Алматы – 2003

 

7. Романовский М.В., Сабанти Б.М., «Финансы», Москва – 2002

 

8. Стоянова Е.С., «Финансовый менеджмент», Москва – 2003

 

9. Шеремет А.Д., «Теория экономического анализа», Москва – 2003