Ахмет Байтұрсыновтың педагогикалық қызметі

Интеллект (лат. іntellectus — таным, ұғыну, аңдау) — жеке тұлғаның ақыл-ой қабілеті. Ақыл-ой сезімі адамның таным әрекетімен байланысты.

 

Алғашында бұл термин адам психикасының орынды ойлау функцияларын белгілесе, казіргі кезде оған барлық танымдық үрдістер кіреді. Интеллект - адамның болмысты тануының негізгі нысаны. Интеллект - ақпаратты мақсатты бағытта қайта өңдеуге, реттеуге, оқуға қабілеттіліктің күрделі жүйелерінің танымдық іс-әрекеті. Интеллект функциялары:

оқуға деген қабілеттілік;

қоршаған болмысының заңдылықтарын белсенді меңгеруге қабілеттілік. Бірқатар психологиялық тұжырымдамаларда интеллект ақыл-ой операцияларының жүйесімен теңестірледі.

 

Теориялық және практикалық Интеллект  жеке адамның эмоциялық- еріктік  ерекшеліктерімен байланысты. Интеллект түрлері:

абстрактылы интеллект,

ересектер зияты,

нақты интеллект,

кристалданғая интеллект,

қарапайым интеллект,

жануарлардың зияты,

жасанды интеллект.

 

Интеллектті диагностикалау интеллект  коэффициентімен жүргізіледі.[

 

Әр оқушыда оның ақыл–қабілетіне  орай өзіндік ойлау ерекшелігі болады. Осы ерекшеліктен әр тұлғаның ақыл сапасы көрінеді. «Ақыл» түсігінің ауқымы «ойлау» түсігінен кеңірек келеді, себебі «Ақылдылық» интеллект сияты тек ойлау қабілетінен көрінбей, басқа да таным үдерістерінін тұтастай желісінен байқалады. Кей оқушылар ойлауда көрнекі – бейнелерді көбірек пайдаланса, басқалар теориялық тұжырымдарды негізіне алып. Ой әрекетінің ерекшелігі сондай–ақ адам көңіл–күйімен де оның топтаған білімдері мен еңбек тұрмыс тәжірибесіне де, өзінде қалып тостырған ойлау әдістеріне де тәуелді келеді

 

        Шығармашылық  ойлау – сан жаңалықтар ашуға,  түбегейлі жаңа нәтижелерге қол  жеткізетін ой қызметі. 

 

        Шығармашылық  іс–әрекет түрлерінің бірі ретінде  жаңа қалыптан тыс ізденістерге  дем беріп, қоғамдық дамудың иегерілеуін қамтамасыз етеді.

 

        Шығармашылық  ойлау – жаңа идеяларға, қоғам  жаңалықтарын ашу мен жаңа  шешімдерге қол жеткізіп проблемалардың  түбегейлі, бұрын–соңды болмаған  жолдарымен анықталып, өріс алуына  мүмкіндік беретін ойлау әдіс–әрекеті.

 

          Әдетте, психологтар шығармашылыққа кедергі  болар төрт психикалық жәйтті  айтады:

 

-         Конформизм (еліктегіштік) – адамның  басқаға  ұқсап бағу ниеті. 

 

-         Цензура  (тыйым салу) –  өз идеясына  болған ішкі сын.

 

-         Региттік (каректорлық) – бір үйреншік көзқарастан, пікірден басқасына ауысу қиыншылығы.

 

-         Шұғыл жауап табу ниеті. Шұғыл  жауап табу – әркімде бола  бермейтін қасиет.          

 

      Шығармашыл тұлғалар психологияда  конконформистер деп аталған.  Шығармашыл тұлғалардың интелекті  бірігімді (сичтетичен) олар әркейлі  құбылыстар арасында байланыстар  түзуге құштар. Сонымен бірге  мұндай тұлғаларды ойлау әрекеті  дивергентті, яғни бір зат не құбылыстың өзінде әрқилы байланыстар табуға шебер. Олардың бойында балалық шақтан қалған таңдану мен қайран қайран қалу әдеті өмір бойы сақталады. Олар сезімтал, тосындықтан қашпай, қабылдайды, яғни сензитивті [3].

 

       Демек шығармашыл тұлға өзінің  жаңа дүниелік мүмкіндіктерін ұдайы сезіп, оның таным білімдері бір күйде тұрақтанып қалмай жаңа ізденістерге, жаңа материалдық және рухани құндылықтар жасауға демеуші үздіксіз қайта құрылым өзгерістеріне түсіп, жаңа нәтижелерге қол жеткізіп жатады. Мұндай тұлғаның психикалық белсенділігі қалыпты санадан жоғары көрегенді.

 

        Типалогиялық ерекшеліктеріне байланысты  шығармашыл тұлғалар өнерде, ғылымда  және техникада бойына жасампаздық  қасиеттерін өз бетінше іске  асыруға қабілетті.

 

        Тұлғаның көркем өнерлі типі дүниені көркем бейнелер түрінде меңгеруді, оларды жасаудың тетіктерін игереді, эстетикалық бағыты мен дүниетанымын жобалау үлкен сөз саптау, бой көрсету, мәнерлі дыбыстау жүйелерін қарастырады, психикалық бірлестік, бейнелі – көңіл дауыстығы,

 

құндылыққа  болған ортақ баға орнығады.

 

      Ойлаудың жеке дара ерекшеліктерін  әңгімелей отырып келесі жәйтті  естен шығаруға болмайды; ой толғайтын  мидың өзі емес, адам, біртұтас  тұлға. Талай даналық ойлардың  пайдасыз болжам деңгейінде қалып  жатқанынын куәсіміз, сондықтан әрқандай ұшқыр ойдың жасампаз, белсенді әрекетпен ұштасқаны, әр адамның өз дарынды қызметін пайдалы, өнімді еңбек әрекетіне жұмсағаны жөн.    

 

Күнделікті  білім беру үдерісінде оқушының шығармашылық ойлауын дамыту арқылы оның білім  алу деңгейінің жоғарылауына, игерілген білімнің беріктігін қамтамасыз етуіне, білім сапасының артуына мүмкіндік туғызады. Кез-келген оқыту – дамытушы болып табылады. Егерде оқыту барысында мақсатты түрде оқушының шығармашылық ойлау қабілетін дамытуға бағыттап отырса, оқушы басқаның пікірінен дұрыс қорытынды шығаруға, өз ойын толық жеткізе білуге, қиялын ұшқырлауға болады. Демек бастауыш сыныптан бастап оқушылардың шығармашылық ойлау қабілетін дамыту жетекші орынға шығатыны сөзсіз.