Айнымалы тоқ тізбектеріндегі ток күші мен кернеуді өлшеу құралдары

Айнымалы тоқ тізбектеріндегі ток күші мен кернеуді өлшеу құралдары

  Қоршаған ортаның барлық объектілері өз қасиеттерімен сипатталады. Қасиет – бұл объектінің (құбылыстың, ) бір жағы, ол оның айырмашылығын немесе басқа объектілермен ортақтығын анықтайды және оның оларға деген қатынастарында байқалады. Әр түрлі қасиеттерді сандық анықтау үшін «шама» ұғымы енгізіледі. Шама – бұл бірдеңенің қасиеті, ол басқа қасиеттердің арасынан сол немесе өзге тәсілмен ерекшеленуі, соның ішінде сандық бағалануы да мүмкін. Талдау шамаларды 2 түрге бөлуге мүмкіндік береді: нақты және идеал. Идеал шамалар математикаға жатады, нақты ұғымдардың жалпыламасы болып табылады, сол немесе өзге тәсілмен есептеледі. нақты шамалар физикалық және физикалық емес болып бөлінеді. Физикалық шама – бұл жаратылыстану және техникалық ғылымдарда зерделенетін, материалдық объектілерге тән шама. Физикалық емес шамаларға қоғамдық ғылымдарда: философияда, әлеуметтануда, экономикада және т.б. зерделенетін шамалар жатады.  
 Физикалық шама – бұл физикалық объект қасиеттерінің бірі екендігін МЕСТ 16263-70 анықтайды, сапалық қатынаста – көптеген физикалық шамаларға ортақ, сандық қатынаста олардың әрқайсысы үшін жеке. Сөйтіп, физикалық шама – бұл олардың көмегімен зерделенуі мүмкін, физикалық объектілердің немесе процестердің өлшенген қасиеттері. 
Физикалық шамалар өлшенетін және бағаланатын болып бөлінеді. Өлшенетін шамалар белгіленген өлшем бірліктерінің белгілі саны түрінде сандық өрнектелуі мүмкін. Физикалық – бұл олар үшін өлшем бірліктері енгізіле алмайтын шамалар, олар тек бағалануы. Бағалау – бұл белгілі ережелер бойынша жүргізілетін, берілген шамаға белгілі санды тіркеп жазу операциясы. Бағалау шкалалардың көмегімен жүргізіледі. Шкала – бұл дәл өлшеулер нәтижелерінің негізінде қабылданған, физикалық шама мәндерінің реттелген тізбектілігі. Бұдан, физикалық емес шамалар тек бағалануы ғана мүмкін.

 
Физикалық шамаларды келесі түрде жіктеуге болады:  
- заттық, олар заттардың, материалдардың және олардан жасалған бұйымдардың физикалық, физика-химиялық қасиеттерін (масса, тығыздық, сыйымдылық және т.б.) сипаттайды; 
- энергетикалық, олар энергияны (қуатты, кернеуді) түрлендіру, тарату және пайдалану процестерінің энергетикалық сипаттамаларын сипаттайды; 
- процестердің уақытта өтуін сипаттайтындар. Оларға әр түрлі спектрлік сипаттамалар, корреляциялық функциялар және т.б. жатады 
Физикалық процестердің әр түрлі топтарына тиесілігі бойынша шамалар механикалық, жылулық, акустикалық, электрлік және магниттік, жарықтық, кеңістікті-уақыттық, иондаушы сәуле шығару, атомдық және ядролық физика, физика-химиялық болып бөлінеді. 
Берілген топтың басқа шамаларына шартты тәуелсіздігі дәрежесі бойынша физикалық шамалар негізгі, туынды, қосымша деп бөлінеді. 
Өлшемділігінің бар болуы бойынша физикалық шамалар өлшемді және өлшемсіз болып бөлінеді. 
Физикалық объектілер шексіз алуан түрлілікпен айқындалатын қасиет-тердің көпшілігін иеленеді, олардың кейбіреулерін оларды өлшеу кезіндегі сандардың жиынтығымен анықтау қиын. Қасиеттердің барлық айқындалулары-ның арасында, эквиваленттік қатынастарында, аддитивтік тәртібінде айқында-латын, ортақ қасиеттер бар. Бұл қатынастар математикалық логика постулат-тарымен сипатталады. 
Эквиваленттік қатынасы – бұл онда берілген X қасиеті әр түрлі А, В объектілерінде бірдей немесе бірдей емес болатын қатынас. Эквиваленттік қатынасының постулаттары: 
a) дихотомия (ұқсастық немесе айырмашылық): не Х(А)=Х(В), не Х(А)≠Х(В); 
б) эквиваленттік қатынасының симметриялылығы: егер Х(А)=Х(В), онда Х(В)=Х(В); 
в) сапа бойынша транзитивтік (эквиваленттік қатынасын өту): егер Х(А)=Х(В) және Х(В)=Х(С), онда Х(А)=Х(С). 
Тәртіп қатынасы – бұл онда берілген Х қасиеті әр түрлі объектілерде артық немесе кем болатын қатынас. Тәртіп қатынасының постулаттары: 
а) антисимметриялық: егер Х(А)>Х(В), онда Х(В)<Х(А); 
б) қасиеттің қарқындылығы бойынша транзитивтік (тәртіп қатынасын өту): егер Х(А)>Х(В) және Х(В)>Х(С), онда Х(А)>Х(С). 
Аддитивтік қатынасы – бұл әр түрлі объектілердің біртекті қасиеттері қосындылана алатын қатынас. Аддитивтік қатынас постулаттары: 
а) бір сарындылық (бір бағыттылық, аддитивтік): егер Х(А)=Х(С) және Х(В)>0, онда Х(А)+Х(В)>Х(С); 
б) коммутативтік (қосылғыштардың орын ауыстырғыштығы): егер Х(А)+Х(В) = Х(В)+Х(А); 
в) дистрибутивтік (үлестірімділік): Х(А)+Х(В)=Х(А+В); 
г) ассоциативтік (терімділік): [Х(А)+Х(В)]+Х(С)=Х(А)+[Х(В)+Х(С)]. 
Осыдан, эквиваленттік, тәртіп және аддитивтіктің аса ортақ қатынастары-ның айқындалуына байланысты, қасиеттер мен шамалардың үш түрін ажырату керек: - Хэкв – бұл қасиет өзін эквиваленттік қатынасында ғана айқындайды; - Хинт – бұл өздерін эквиваленттік пен тәртіп қатынасында айқындайтын, қарқынды шамалар; - Хэкст – бұл өздерін эквиваленттік, тәртіп және аддитивтік қатынасында айқындайтын, экстенсивті шамалар. 
 
Өлшеу және негізгі операциялар 
Өлшейтін физикалық шамаларды 2 топқа бөлуге болады: 
- тікелей өлшенетін, олар берілген мөлшермен ұдайы өсірілуі және өіне ұқсастармен (ұзындық, масса) салыстырылуы мүмкін; 
- өлшемдік түрлендіру операцияларының көмегімен, берілген дәлдікпен тікелей өлшенетін шамаларға (тығыздық, қуат) түрлендірілетін.  
Тура өлшеудің мәні – бұл тікелей тәжірибелік деректерден, яғни өлшеу құралдарының көрсеткіштері бойынша шаманың ізделіп отырған мәнін табу. 
Өлшемдік түрлендіру – ол кезде біртексіз түрлендірілетіндердің және физикалық шамамен түрлендірілгендердің өлшемдері арасындағы сәйкестік анықталатын операция. Q=F(x) теңдеуімен сипатталады. Бұл функция физика-лық заңдылықтар негізінде алынады. Жалпы жағдайда бұл кезде келесі операциялар болуы мүмкін: 
- түрленетін шаманың физикалық тегінің өзгеруі; 
- масштабты-сызықтық түрлендіру; 
- масштабты-уақытша түрлендіру; 
- сызықтық емес немесе функционалды түрлендіру;  
- сигнал модуляциясы; 
- сигналды кванттау және дискреттеу. 
Қарапайым өлшеу физикалық шама мөлшерін көп мәнді өлшеммен рет-телетін, шығыстық шаманың мөлшерлерімен салыстырудан тұрады. Осыдан, біртекті шамалардың ара қатысын анықтау үшін физикалық құбылыстар мен процестерді пайдалану тәсілдерінің жиынтығы салыстыру әдісі деп аталады. 
Бірақ барлық шамаларды салыстыруға болмайды, осыған сәйкес физикалық шамалар 3 топқа бөлінеді: 
- алдын-ала түрлендірусіз салыстыруға болатын, физикалық шамалар (электрлік, магниттік); 
- коммутациялар үшін ыңғайлы физикалық шамалар (жарық ағындары, сұйықтық және газ ағындары, иондаушы ағындар); 
- объектілердің күйін немесе олардың қасиеттерін сипаттайтын, оларды тікелей салыстыру, яғни алу мүмкін болмайтын, физикалық шамалар (ылғалдылық, түс, иіс).

  Айнымалы ток, кең мағынасында — бағыты мен шамасы периодты түрде өзгеріп отыратын электр тогы. Ал техникада айнымалы ток деп ток күші мен кернеудің период ішіндегі орташа мәні нөлге тең болатын периодты ток түсініледі. Айнымалы ток байланыс құрылғыларында (радио, теледидар, телефон т.б.) кеңінен қолданылады.

  Ток күші (және кернеу) өзгерісі қайталанатын уақыттың (секундтпен берілген) ең қысқа аралығы период (Т) деп аталады (1-сурет). Айнымалы токтың тағы бір маңызды сипаттамасы — жиілік (ƒ). Дүние жүзі елдерінің көпшілігіндегі және Қазақстандағы электр энергетикалық жүйелерде пайдаланылатын стандартты жиілік — 50 Гц, ал АҚШ-та 60 Гц. Байланыс техникасында жиілігі жоғары (100 кГц-тен 30 ГГц-ке дейін) айнымалы ток пайдаланылады. Арнайы мақсат үшін өндіріс орындарында, медицинада және ғылым мен техниканың басқа салаларында әр түрлі жиіліктегі айнымалы ток, сондай-ақ импульстік ток қолданылады. Ток кернеуін кемітпей түрлендіруге болатындықтан іс жүзінде айнымалы токты электр энергиясын жеткізуде және таратуда кеңінен пайдаланады.

  Вольтметр — тұрақты және айнымалы ток тізбектеріндегі электрлік кернеуді өлшеуге арналған аспап. Вольтметр түрлері: аналогты (тілді көрсеткішімен және жарықты көрсеткішімен), цифрлы (механикалық, электрмеханикалық және электрлік индикаторлармен) болады. Тізбектегі жүктемеге немесе электр энергия көзіне параллель қосылады.

  Электр тогын өлшеу және салыстыру үшін ток күші деген арнайы шама енгізіледі.Өткізгіштің көлденең қимасы арқылы қандай да бір уақыт аралығында тасымалданатын электр мөлшерінің сол уақыт аралығына қатынасын ток күші деп атаймыз:

I = q/t 
Халықаралық бірліктер жүйесінде ток күші ампермен (А) өрнектеледі. 
1 ампер – вакуумде бір – бірінен 1 м қашықтықта орналасқан, көлденең қимасының ауданы өте аз, шексіз ұзын түзу екі өткізгіштің бойымен өтетін тұрақты ток күші. Мұндай ток ұзындығы өткізгіштердің әрбір кесіндісінде 2*10^-7Н-ға тең өзара әрекеттесу күшін тудырады. 
1 мА = 10^-3А 
1 мкА = 10^-6А 
1кА = 10³А

Тізбектің берілген бөлігінде заряд орын ауыстырғанда, электр өрісінің атқарған жұмысының осы зарядқа қатынасы кернеу деп аталады:

U = A/q

Халықаралық бірліктер жүйесінде ток күші вольтпен (В) өрнектеледі. 
1 вольт – Өткізгіш бойымен 1 Кл заряд орын ауыстырғанда, 1 Дж-ге тең жұмыс шамасына тең кернеу. 
Өткізгіштің қандай да бір екі нүктесінің арасындағы кернеуді өлшеу керек болса, вольтметрді сол нүктелерге жалғайды. Құралды осылайша жалғауды параллель жалғау деп атайды. Бұл кезде “+” қысқышын ток кзінің оң полюсінен, ал “-”  қысқышын ток көзінің теріс полюсінен келетін өткізгіш сыммен жалғайды.

Амперметр-электр тоғының күшін өлшеуге арналған құрал.

Ток генераторы деп энергияның қандай да бір түрін электр энергиясына айналдыратын қондырғыны айтады. Электростатикалық машиналар, термобатареялар, күн батареялары, т.б. генераторға жатады. 
Қазіргі кезде айнымалы токтың электромеханикалық индукциялық генераторлары өте кең таралған. Бұл генераторлардың артықшылығы — олардың құрылысының қарапайымдылығында және жеткілікті түрде жоғары кернеу мен үлкен токтарды алу мүмкіншілігінде. Электромеханикалық индукциялық генераторларда механикалық энергия электр энергиясына айналады. Мұндай генератор құрылысының принциптік жобасын біз §2.1-ында қарастырып, магнит өрісінде айналып тұрған сым орамада айнымалы индукциялық ЭҚК-інің пайда болатынын айтып өткенбіз. Токты сыртқы тізбекке шығару үшін сақиналарға жабыстырып қойған щеткалар қолданылады. Кез келген индукциялық генератордың негізгі бөліктері мыналар:

1) индуктор — магнит  өрісін тудыратын қондырғы. Бұл тұрақты магнит не электромагнит болуы мүмкін;

2) якорь — ЭҚК индукцияланатын (пайда болатын) орама;

3) щеткалар мен сақиналар — айналып тұрған бөліктерден индукциялық токты шығарып алатын немесе электромагниттерге қоректенетін ток беретін қондырғылар.

Тізбектей жалғанған орамаларда индукцияланған ЭҚК-тері қосылады, сондықтан якорь көп орамнан тұрады. 
§ 2.1-ында орамада туатын ЭҚК-інің амплитудасы  , яғни орамнан өтетін магнит ағынына пропорционал екеніне көз жеткізгенбіз. Магнит ағынын көбейту үшін индукциялық генераторларда арнаулы магниттік жүйе қолданылады. Ол электротехникалық болаттан жасалған екі өзекшеден тұрады. Екі өзекшенің бірінің қуыстарында магнит өрісін тудыратын орамалар (электромагнит), ал екінші өзекшенің қуыстарында ЭҚК-і туатын орама (якорь) орналасады. Бір өзекше (әдетте ішкісі) өзінің орамдарымен бірге горизонтал не вертикаль осьтен айналады, ол ротор деп аталады. Екінші, қозғалмайтын өзекше — статор деп аталады. 2.21 -суретте сым рама (якорь) айналып, ал электромагниті қозғалмай тұратын генератор көрсетілген. Қуатты өндірістік генераторларда электромагнит айналады, яғни ол ротордың қызметін атқарады, ал ЭҚК-і индукцияланатын якорь қозғалмайды, бұл — статор. Электромагнитті қоректендіретін ток күші якорьде туатын индукциялық ток күшінен анағұрлым аз болғандықтан, осындай құрылым ыңғайлы. Себебі қуаты жоғары токты қозғалмай тұрған орамадан шығарып алу жеңілірек. Индукторға әлсіз ток сақиналар арқылы беріледі, ол ток тұрақты токтың жеке бір генераторында өндіріледі. Генератор өндіретін ток статордың орамасынан қозғалмайтын шиналар арқылы электр энергиясының желісіне беріледі. Техникалық қажеттіліктерге жиілігі 50 Гц синусоидалық айнымалы ток пайдаланылады. Ондай ток алу үшін ротор 50 айн/с жиілікпен айналу керек. Айналу жиілігін азайту үшін индуктордың полюстер жұптарының санын көбейтеді. Онда генератор өндіретін айнымалы ток жиілігі

 (2.20)

мұндағы   — полюстер жұбының саны,  — ротордың айналу жиілігі. Қарастырып өткен генератор айнымалы токтың бірфазалық генераторы деп аталады.

Автоматты өлшеу режимі

«Старт» батырмасын басқан уақытында объекттің үстінен 0,5А-ге тең бір қалыпқа келтірілген ток жіберіледі және кешенді кедергіні өлшеу жүргізіледі.  
Кедергінің өлшенген мәніне сәйкес (курстық жұмыстағы кесте 1-де көруге болады). 
1 тәсіл. 
Өлшеудің қажетті диапазонын таңдаудан кейін кесте 1-ге сәйкес құрал керек болған бір қалыпқа келтірілген өлшенетін ток мәнін бекітеді (0,5А немесе 5А). 
Құрал объект кедергісінің 30 өлшеу тізбектей жүргізеді (1 секундына бір рет) және шығарған мәндерді бір бірімен салыстырады. Егер алынған нәтижелер ең кіші разрядынан 9 бірлікке өзге болып тұрса, өлшеу циклі 5 минут қайталанып тұрады. Осы уақыт өткеннен кейін құрал автоматты түрде өлшеудің келесі тәсіліне өтеді. 
Егер алынған нәтижелер ең кіші разрядынан 9 бірлікке өзге болып тұрмаса, өлшеу үрдісі тоқталады және сандық таблода орамының омдық кедергі өлшенген мәні көрсетіледі. Осы жағдайда индикатор белгі береді, осы белгі кедергі мәнінің қандай бірлікте («Ом» немесе «мОм») өлшенгенін көрсетеді және температура көрсететін белгі орнында шамның жанып-өшіп тұруы. 
 
 
 
 
2тәсіл: 
Құрал өлшеудің белгіленген диапазонына (0,5А немесе 5А) сәйкес таңдалған қысымнан өткізілген бір қалыпқа келтірілген ток шамасын устап тұрады. Сонымен қатар қойылған әдістеме бойынша жүргізіледі, яғни «токты бір қалыпқа келтіргіш» көзі режимінен «кернеуді бір қалыпқа келтіргіш» көзі режиміне ауыстыруды жүргізеді. 
Құрал өлшенетін объектінен өтетін Ix тогын периодты түрде өлшейді және периодты түрінде салыстырады. Осындай Ix тогын периодты түрде өлшеуді және периодты түрінде салыстыруды қайталанып тұрады және осы іс-әрекеттер тізбектілік тек 30 өлшеу мәндері ұқсамаулылығы 1%-дан жоғары болмаған жағдайда ғана тоқтатылып, тиісті нәтижесін шығарады. Салыстыру шартын орындаудан кейін өлшенген ток есте сақталады және өлшенетін кедергіде құрал кернеуді өлшеуге көшеді. Осы да іс-әрекеттер тізбектілігі өлшеу мәндерінің 3-тен тұратыны кіші разрядынан 9 бірлігінен үлкен болмауының ұқсамауы болып табылады. Кедергінің мәні Ом заңы бойынша есептеледі және сандық таблода көрсетіледі. 
Стандартталмаған өлшеу құралдарының Қазақстан Республикасы талаптары, керекті жағдайда халықаралық, мемлекетаралық талаптары болады. Осы талаптар стандартталған өлшеу құралдарының жалпы талаптарына ұқсас болып келеді. Олар: 
● адам өміріне және қоршаған ортаға қауіпсіз болуы міндетті талап; 
● әр құралдың бөлек сертификаты немесе пайдалану мен метрологиялық қамтамасыз етумен байланысты сипаттайтын құжаттары болуы; 
● техникалық шарттарға сай болуы мен оған қарасты талаптардың болуы; тағы басқалар. 
 
Стандартталмаған өлшеу құралдары жүйеде орнату келесі жағдайда болады: 
● егер стандартталған өлшеу құралдары берілген техникалық талаптарды қажетті көлемде қанағаттандырмаса; 
● егер стандартталған өлшеу құралы оған «туыстас» стандартталмаған өлшеу құралымен салыстырғанда толығымен және керекті дәлдікпен нәтижеге қол жеткізуге мүмкіндік бермесе; 
осы және басқа жағдайлар орнатылатын стандартталмаған өлшеу құралының номенклатурасына тәуелді болады. Оның осы орнатылған стандартталмаған өлшеу құралының номенклатурасы минимал мәнге ие болуы қажет. 
Курстық жұмыста өлшеу құралдарының стандартталмаған түрін ашып көрсету үшін әр түрлі стандартталмаған өлшеу құралдары мысалға алынады. Құралдардың құрылысын, құрамын, жұмыс істеу принциптерін, болатын үрдістердің ерекшелігі, қоршаған ортаның әсерін және оған керісінше (яғни қоршаған ортаның әсері, әдетте, бұл жұмыс орнының температурасы, ауаның салыстырмалы ылғалдылығы, ауаның түсіретін қысымы болып табылады), қолданылатын шамалар мен пайдалану саласын қарастырумен болады. 
Берілген жұмыста келтірілетін құралдарға жалпы шолу немесе құралының қасиеттерін, пайдалану саласын, нормативтік құжаттарды және басқа да ақпараттарды үлгі етіп немесе құрал құрылым пайдалана отырып, жаңарған өлшеу құралына бет алу. Келтірілген құралдар өзге метрологиялық құралдар секілді өзінің салыстырып тексеру уақытында жүргізілу міндетті болып табылады. 
 
Желіден бағытталып өлшейтін блокты әмбебап, әрі автоматты жиілік өлшеуіш 
 
 
 
Арналуы: 
Стандартталмаған желі жиілігін өлшейтін (ЧУБА-С) желі жиілігін автоматы түрде өлшеуге арналған. Құрал өзінің төртзарядты сандық таблода өлшеу нәтижесін тікелей шығарады. 
Құрал жылытылатын ғимаратарда, бөлімдерде жерде қолданылады, сонымен қатар кез келген орын ауыстыру құралымен жөнелтіле береді. 
Құралды пайдалану шарттары: 
Қоршаған ортаның пайдалануға қолайлы температурасы +5…+500Сü 
Ауаның салыстырмалы ылғалдығы 30…80%ü 
Атмосфералық қысым 720…780 мм.сын.бағ.ü 
 
Алыатын желінің жиілігін өлшеу келесідей жағдаяттар арқылы жұзеге асырылады 
Екі ретті орамнан алатын желінің жиілігімен және 3В амплитудасымен синусоидты белгі құралдың кіру бөлігіне жеткізіледі. Ол өз жағынан тікбұрышты импульстардың сәйкес жиілігіне ретін құрайды. Құрайтын қайтару мен кілт импульс сызбасына келетін импульстің әр тұрлі бөлгіш коэффициентімен белгілі бір ретті жиіліктің бөлу мәні шығарады. Опоралық жиіліктік кварцтық генератор 4 МГц-ке тең жоғарықалыпты импульсттерді шығарады. Опоралық жиіліктің бөлгіштігі арқылы 64-ке бөлінеді. 
Тікбұрышты импульстар опоралық бөлгіш жиілігінен 62,5 кГц-ке тең жиілігімен декадты есептегіші блогының кіру бөлігіне келеді, кілттің ашылу уақытында, яғни алтын желінің еретін жиілігінің төрт периодына тең уақыт аралығында кіру бөлігіне жеткен импульстердің саны есептеледі. Блокта декадты есептеуіш белгі дешифрленеді де құралдың сандық таблода ондық түрінде индицирленеді. Декадты есептеуіштер қайта есептеу режимінде жұмыс істейді және өлшеудің әр циклінде нольдік қалыптан санауын бастап отырады. Осы жағдайда, егер алатын желінің жиілігі 50 Гц-ке сай болса, онда оның төрт периодында есептеуіштің кіру бөлігіне 5000 импульс жетеді, есептеуіштер өз санауын 5000 қалпында тоқтатады және сандық таблода 50,00 Гц саны индицирленеді. Мысалы, егер жиілік 50,05 Гц-ке дейін жоғарылайтын болса, онда есептеуіштердің кіру бөлігіне 4995 импульс келеді, санау 5005 қалыпта тоқтатылып, табло өлшеу нәтижесі ретінде 5005 Гц индицирленеді. 
Қолданылған өлшеу тәсілі көрсетілімдердің төмендеуіне әкеліп, қатесін шығаратындықтан, өлшеніп жатқан F жиілігінің дәл және нақты мәнін төменгі формуламен анықтауға болады: 
F=2500/(100-Fм), 
Мұндағы, Fм – жиіліктің құралмен өлшенген мәні. 
Өлшеуде 50 Гц мәнге қатысты жиіліктің қателігі 0,5 Гц немесе одан кіші болған жағдайында қателікті ескермеуге болады, егер де жиіліктен ауытқу тым жоғарылап кеткенде, жалпы түрде ∆F Гц-ке ауытқығанда, онда көрсетулерді 0,02 ( ∆F)2 Гц-ке жоғарылату керек. 
 
Құрал құрылым жағынан екі шығару платадан жиналған және олар металлдан жасалған корпустан құрылған. 
Құралдың алдыңғы тақтайында келесі аталғандар кіреді: 
- Ток қосу батырмасы («Сеть» батырмасы); 
- Индикаторлардың жарықтылығын басқару батырмасы («Яркость» батырмасы); 
- Жұмыс істеу режимін ауыстыру батырмасы («Режим» батырмасы); 
- Төртзарядты индикаторлық табло; 
- Частотомерді қосу көздері («Частотомер» көзі); 
- Генераторды қосу көздері («Генератор» көзі); 
 
Құралдың артыңғы тақта бөлігінде келесі элементтер орналастырылған: 
- Сақтағыш; 
Жерге қосылу клеммасы. 
Әр өлшеуіш құрал өзінің салыстырмалы қателігі болады. Кез келген салыстырып тексеруден, калибрлеуден өткен құралдар арқылы басқа өлшеуіш құралдары салыстырып тексерілетіні көп кездеседі. Өлшеуіш құралды сол құралдың өлшеу функциясын әр бір жақтан салыстырып тексеру үшін екі немесе одан да көп өлшеуіш құралы керек болған жағдайда стандартталмаған өлшеуіш құралы пайдалануы мүмкін.  
Яғни салыстырып тексеру, калибрлеу және басқа да метрологиялық, өлшеуіш үрдістерін бағалайтын адам – салыстырып тексеруші. Көп шешілетін сұрақтар мен тапсырмалар сол адамдарға байланысты 
Осы жұмыста елесі нормативтік құжаттарға сүйенілді: ГОСТ 12.2.007.0-75, ГОСТ 8.326-78 өзгертілгені келесіге: ГОСТ 8.326-89, ГОСТ 22261-82, ГОСТ 2.601-68, ГОСТ 8.001-80, ГОСТ 8.009-84, ГОСТ 8.513-84, ГОСТ 16263-70РД, ГОСТ 50-660-88, МИ 202-80, МИ 1314-86 және тағы басқа шетел және Қазақстан Республикасының стандарттары, құжаттары. 
Әлемде стандартталмаған өлшеу құралдарын пайдулану өте үлкен орын алады. Стандартталмаған өлшеу құралдары қолдану саласы да үлкен көлемді. Ол ғарыш өнеркәсібінен бастап енді саудаға кіріп жатқан кіші компаниялармен біте қана қоймай, қоғам дамуымен бірге немесе паралель өркендетілуде. 
Қазіргі уақыттың өзінде-ақ стандартталмаған өлшеу құралдарын дайындау өнеркәсіп, фирма, кәсіподақ, компания, өндірістің басқа да күрделі орындары сауда нарығында өз орнын табуда. 
Осындай жағдаяттар Қазақстан Республикасы өзіндік әсерін тигізіп, соған қарасты ізін қалдыруда. 
 
Жалпы, стандартталмаған өлшеу құралдарын жасау, көбіне, өнеркәсіптердің тікелей сұранысына тәуелді. Яғни стандартталмаған өлшеу құралдарын дайындау тапсырыс бойынша болады.