Symbolika kwiatów: fiołek i narcyz

Evelina Korbut

 

Symbolika kwiatów: fiołek i narcyz.

 

Obsah

 

 

1. Wstęp

Już bardzo dawno kwiatom przypisywane są różne znaczenia. Człowiek kwiaty zapisał do symboli w których to one symbolizują myśli i uczucia. Jakie uczucia, jakie myśli, to każdy gatunek kwiatu symbolizuje inne wartości uczuć, a także posiadają inne znaczenie. Kwiaty przemawiają do nas wieloznacznością, dla tego też w zależności od kultury, regionu kraju, ich mowa może przemawiać do nas inaczej.

Ogólnie "Kwiat" symbolizuje;  Nadzieję -  niewinność, cnotę, czystość. Dziewictwo - wdzięk,wiosnę, słodycz. Vulvę - dojrzewanie; bierność, słabość; namiętność, pokusę, posłanie miłosne, miłość. Jest symbolem kobiety -  małżeństwo, wesele, harmonię, rozkosze ziemskie. Kwiat też symbolizuje  narodziny, tworzenie, odrodzenie; łagodność, dobroć i subtelność. Można też dodać takie znaczenia jakie symbolizuje kwiat to szlachetność; piękno, wesołość, szczęście, duszę, poezję; sprawiedliwość, dobroczynność, miłosierdzie; bezpieczeństwo, porozumienie, gratulacje, uroczystość, hołd, błogosławieństwo, gościnność, zwycięstwo, uwieńczenie.  Grecy i Rzymianie nosili na głowach wieńce z kwiatów w czasie świąt, uroczystości, uczt, sypali kwiaty swoim zmarłym w czasie pogrzebu i na grób jako emblemat przezwyciężania smutnych myśli. Ozdoba świątyń, ołtarzy, posągów bogów i herosów, kapłanów, zwierząt ofiarnych, ofiara bogom. W naszych współczesnych czasach człowiek podtrzymuje tradycje przodków, ozdabiamy zwykle kwiatami groby jako wieńcami i girlandami. Kwiat towarzyszy nam od początku narodzin,aż po kres naszych dni, w dniu narodzin i w dniu śmierci.

Malarstwo natury kwiatowej przekazywało też różne treści symboliczne. Według prastarej symboliki w urodzie i strukturze kwiatu odbija się piękno i doskonałość świata, a zarazem – w jego nietrwałości – przemijalność wszystkiego co ziemskie. Ale też – poprzez nieustanny cykl przyrody, odradzającej się w następstwie pór roku – kwiaty i rośliny oznaczają zmartwychwstanie i odnowę życia. Niektóre martwe natury kwiatowe w sztuce wyrażają ideę konkurowania sztuki z naturą, zgodnie z manierystyczną koncepcją „sztuki jako drugiej natury”.Istniało wiele formuł przedstawień kwiatów razem z owocami. Kwiaty w dziełach malarzy były elementem przedstawiania Raju. Jednak szczególnym uznaniem wśród koneserów i kolekcjonerów cieszyły się bukiety z kwiatów, kosze i misy z kwiatami i owocami, toteż artyści chętnie malowali (malują) kwiat w różnych wariantach. W malarstwie najczęściej kwiat pojawia się w dziełach malarzy tz. symbolistów, którzy wyrażają poprzez motyw kwiatu przemijanie doczesności, kryjące się za ulotną urodą kwiatów. Kwiat w malarstwie jest "obrazem w obrazie”  stanowi pochwałę malarstwa, uwieczniającego piękno natury i sztuki.

 

2. Fiołek

 

Mały aksamitny fiołek (lat. Viola odorata, grec. Ionia) jest ładny, delikatny i dobrze pachnący, ale w odróżnieniu od róży, tej koronowanej Królewy kwiatów, przyzwyczajonej wyniośle pokazywać swoje majestatyczne piękno, skromny fiołek preferuje trzymać się w cieniu. Dlatego nie jest to dziwne, że fiołek jest przyznanym symbolem skromności i piękna. Fiołek to emblemat ukrytych zalet, częściowo otwierających się w tej czy innej barwie kolorystycznej: biały kwiat dodaje do podstawowej symboliki niewinność, czerwony – miłość i życzliwość, granatowy – wierność i niezmienność. Ale to jeszcze nie wszystko. Piękny, cnotliwy fiołek z czasów antycznych reprezentuje wiosnę, przebudzenie się przyrody i... śmierć.

O pochodzeniu fiołku w mitologii powiedziano jest dużo. Według jednej wersji, śliczne kwiaty wzrosły z kropel krwi oszalałego i popełniłszego samobójstwo pięknego junaka Attysa. Według drugiej – rozkwitneły z wdzięcznych łez Adama, który otrzymał przez Archanioła Gabriela pożądaną nowinę o odpuszczeniu pierwszego w historii człowieczeństwa grzechu. Motyw trzeci przedstawia w postaci pierwotnej przyczyny nejaką piękną dziewczynę, która znalazła ratunek od prześladowania w reinkarnacji. Według warianta greckiego, Zeus obrócił w fiołek jedną z córek Atlasa, która ratowała siebie od ploncych łask słonecznego boga Apolla; według przedstawień bałtyckich słowian, we fiołek, kwitnący raz w sto lat, obróciła się piękna córka obalonego chrześcijaństwem Czarnoboga. Ten cudowny fiołek jest symbolem idealnego małżeństwa, ponieważ ci, którzy mają szczęście go znaleźć i pobrać, tradycja obiecuje  najpiękniejszą i najbogatszą kobietą na świecie jako żonę.

Korzenie paradoksalnej symboliki śmierci i rozkwitu przyrody kroje się w micie antycznym o porwaniu Persefony (Prozerpiny). Młoda Persefona beztrosko zbierała kwiaty na łace, gdy na nią wirem naleciał czrarny rydwan ponurego Hadesa. Porywacz uwiózł przerażoną dziewczynę w mroczne Królewstwo Zmarłych, a bukiet fiołków, który ona zebrała, został leżać na ziemi jako znak śmierci Persefony i żałoby jej matki, Demetry. Ten smutek był tak wielki, że ziemia całkowicie przestała przynosić owoce, a w sprawę tą musiał interweniować sam Zeus. Władca Olimpu nakazał bratu odpuskać Persephone corocznie do matki, i Hades musiał poddać. Gdy zmartwychwstała córka wychodziła z podziemia do słońca, Matka Natura cieszyła się i ubierała się w zielony wiosenny strój, ale jako pierwsi przywitali Persefonę mianowicie fiołki,które kwitły, gdy ona się pojawiała. Dlatego właśnie dla Greców fiołki oznakowali i śmierć i przebudzenie życia.

W religii ludów antycznych symbolika śmierci, zainspirowana popularnym mitem o Persefonie, znalazł prawdziwą postać w kulcie pogrzebu:  Grecy usłaniali fiołkami łoże śmierci przedwcześnie zmarłych niewinnych dziewcząt, a Rzymianie kłali te kwiaty na mogiły bliskich w dniu obchodów. Wesołe barbarzyńcy nie podzielali poglądów Greków i Rzymian: dla nich fiołek był radosnym emblematem wiosny, symbolem piękna, niewinności i skromności niewiast, dlatego tak piękne kwiaty zdobiały strój ślubny i wesołe święta wiosny. Słowianie wierzyli we właściwości lecznicze skromnego kwiatku, w jego zdolności wypędzać duchy choroby. Nawet praktyczne Rzymianie stosowali fiołek jako skuteczny środek na kaca - podczas ciężkiej libacji uciskali oni swoje wieńce fiołkowe, dodając płatki kwiatów w wino.

W chrześcijaństwie fiołek uosabiał główną cnotę wierzącego - pokorę. "Cichą fiołką" Ojcy cerkwi czasami nazywali Marię Pannę. Jako symbol pokory fiołek występuje często w ikonografii, w scenach, gdzie Maria Panna przedstawiona jest z Dzieciątkiem Jezus w rękach.

W ikonografii chrześcijańskiej odzwierciedlił się motyw antyczny śmierci niewinnej dziewczyny. Tak więc, w scenie śmierci świętej dziewczynki Finy z jej łóżku urostają białe fiołki.

Szczególnym znaczeniem w chrześcijaństwie obdarzony jest fiołek trójkolorowy - symbol Trójcy Świętej. Wyobraźnia religijna widziała w ciemnej trójkątnej plamie w centrum fiołku "Oko Boga, które widzi wszystko", otoczone wychodzącym z niego złotym blaskiem, a w trzech stronach trójkąta bezpomyłkowo odgadywało trzy hipostazy Boga.

W emblematyce świeckiej kwitnący fiołek symbolizował piękno w pokorze. Bogatszą treścią różnił się renesansowy emblemat fiołku, który urosł w cieniu cyprysu - alegoria skromnego człowieka, który czyni dobro w zapomnieniu, i który woli nie afiszować swoich cnót i dobrych uczynków.    

  Skromny kwiatek wybrali jako swój emblemat  Ludwika XVI, Napoleon i Józefina; Cesarz Wilhelm i aktorka Sarah Bernhardt; pisarz Turgieniew i poeta F. Tiutczew. Namiętnym miłośnikiem fiołków był wielki Goethe. Ogrodnicy niemieccy, chwaląc talent Goethego, nazwali wyhodowane przez nich odmiany fiołków imionami bohaterów jego nieśmiertelnych dzieł: ciemne, prawie czarne kwiaty nazwali oni "Doktor Faustus", krwawo-czerwone - "Mefisto", a łagodny niebieski - "Margarita".

Jednak symbolem poetów fiołek się stał już roku 1323 na Igrzyskach Kwiatowych w Tuluzie, gdzie zwycięzców turnieju poetyckiego poczęto nagradzać złoconym srebrnym fiołkiem.

Fiołek symbolizuje nieśmiałość, dlatego że rośnie w cieniu wyższych roślin. W języku kwiatów fiołek biały symbolizuje niewinność: uważa się, że rośnie na mogiłach dziewic; fiołek niebieski symbolizuje miłość. W sonetu, poświęconemu koloru niebieskiemu, Keith nazywa ten kwiat królową ukrycia. W sztuce chrześcijańskiej symbolizuje on pokorę; Święty Bernard nazywa Marię Pannę "fiołkiem pokory".

Fiołek to mały kwiat o silnym zapachu, który według powszechnej opinii, "uczy pokory", ponieważ jest ulubionym symbolem wiosny. Niebieski kolor kwiatów, z którym związane były wierność i stałość, czynił ich cennym darkiem miłości. W średniowieczu pojawienie się pierwszych fiołków było powodem dla wesołych wiosennych święt i tańców na świeżym powietrzu.

 

3. Narcyz

 

Narcyz (grec. Narkissos) jest godłem Walii. Początkowo ich emblematem był por; dlaczego dokonano zmiany nie jest wiadomo, choć istnieje założenie, że dzień Świętego Dawida wypada na 1 marca, kiedy narcyz dopiero zaczyna kwitnąć.

Ze względu na swoje właściwości narkotyczne narcyzy są również nazywane "trawą zapomnienia".

Narcyz symbolizuje narcyzm, próżność. W mitologii greckiej występował młodzieniec niezwykłej urody o imieniu Narcyz (Narcissus, Narkissos). Był synem boga rzecznego, Kefisosa i nimfy Liriope. Nie chciał odwzajemnić uczuć nimfy Echo, wobec czego Nemezis ukarała go miłością do własnego odbicia w tafli wody. Narcyz zmarł z niezaspokojonej tęsknoty i po śmierci na jego grobie wyrósł piękny kwiat nazwany później jego imieniem. Narcyz był również kwiatem, który bogini Persefona zerwała przed porwaniem przez boga podziemi, Hadesa. Według Jana Parandowskiego, narcyzy są poświęcone bóstwom podziemnym.

Narcyz jest często postrzegany jako symbol wiosny, jak również związany jest z uśpienia, śmiercią i zmartwychwstaniem, ponieważ on, blaknąc latem i spędzając zimę pod ziemią, w wiosnie znowu pokrywa łąki, ciesząc oko i rozpowszechniając delikatny aromat, który przyciąga uwagę.

W Biblii narcyz wymieniony jest dwukrotnie: w Księdze Izajasza (35,1-2) oraz w Pieśni nad Pieśniami (2,1). Ze względu na swój kształt, przypominający lilię, często pojawia się taksamo na wizerunkach Marii.

Niemniej jednak, "Narcyz" jest symbolicznym obrazem człowieka, zakochanego tylko w sibie samego i zapominającego o świecie wokół niego ("narcyzm", chorobliwa próżność).

W Chinach narcyz nazywany jest "wodnym i nieśmiertelnym" i występuje jako symbol Nowego Roku i szczęścia. Chiny nie są jego miejscem urodzenia, był on wprowadzony tam przez handlarzy arabskich i od czasów średniowiecza odgrywa rolę w opowieściach o kwiatach. Dzięki gry dźwięków, wizerónki z narcyzem, kamieniem i bambusem oznaczają: "Ośmiu nieśmiertelnych życzą długiego życia."