Автор работы: Пользователь скрыл имя, 12 Мая 2015 в 23:19, курсовая работа
Мэта курсавой працы – больш дасканала і падрабязна даследваць вобраз цмока ў беларускім фальклоры, міфалогіі і літаратуры. З пастаўленай мэты будуць вырашацца наступныя задачы:
1) Вызначыць спецыфіку вобраза цмока ў міфалагічных ўяўленнях;
2) Ахарактарызаваць фальклорнае ўвасабленне вобраза цмока;
3) Прааналізаваць мастацкую інтэрпрытацыю вобраза цмока ў беларускай літаратуры.
Уводзіны ………………………….....……….………………….............. 4
РАЗДЗЕЛ 1. Вобраз цмока ў міфалагічных уяўленнях ……….….......... 6
РАЗДЗЕЛ 2. Фальклорнае ўвасабленне вобраз цмока .…………..….. 11
РАЗДЗЕЛ 3. Інтэрпрытацыя вобраза цмока ў беларускай літаратуры . 19
Заключэнне ………………………………………………..…….....…… 25
Спіс выкарыстанай літаратуры ……….….……………...……..…….. 28
«Пра агульнага цмока беларусцы мала ведаюць: здаецца, гэта, паводле іх уяўлення, проста д'ябал. Агульны цмок мае ў сваей уладзе і распараджэнні ўсіх іншых цмокаў. Усе астатнія цмокі павінны даваць справаздачу цмоку агульнаму.
Лічыцца, што
у кожнага сямейніка ёсць
Лесавы цмок (лесавік) – непрымірымы вораг дамавіка, і таму ён усё робіць назло яму. Ён морыць у гаспадароў скаціну, робіць нівы іх неўраджайнымі, ноччу высмоктвае малако ў кароў і выкрадае дачок. Гэты цмок-лесавік нярэдка з’ядае яечні, прыгатаваныя для цмокаў-дамавікоў. «Забаўны выпадак у гэтых адносінах расказваюць беларусцы, нібыта аднойчы цмок-лесавік дачасна паспеў скончыць даручэнні цмока агульнага і прыляцеў да аднаго сямейніка з'есці яечню, прыгатаваную для цмока-дамавіка. У гэты час прыляцеў і цмок-дамавік. Адбылася бойка, і на шум, узняты імі, збегліся жыхары ўсёй вёскі. Але цмокі, кажуць, засароміліся і паляцелі. Пасля гэтай бойкі на гумніцы засталося шмат крыві і некалькі шматкоў мяса...» [10, с. 55]. Наогул пра цмокаў у Беларусі захавалася шмат паданняў, і ўсе яны адно больш забаўнае і адмысловае за другое.
Людзі з гістарычнай Літвы, трохкутніка паміж Мінскам, Навагрудкам і Лідаю, ўяўляюць цмока нават з ружовым жывотом. Яшчэ лічаць, што ён мае даўгі хвост, не такі ўжо і рухавы, затое ў яго па ўсёй спіне і па хвасце раскіданыя шыпы. «А яшчэ пра гэтага Цмока гавораць, што ён крыху дурнаваты, часта людзі бачаць яго нападпітку. Не тое, што ён галюцынацыя, проста гэты беларускі цмок апекуецца такімі вось выпівохамі, але не алкаголікамі, а дасціпнымі мужыкамі кшталту Гервасія Вылівахі. Крылы ж і кіпцюры ў Літоўскага цмока маленькія, а лапы спрытныя: ён бяжыць – а з-пад іх ва ўсе бакі іскрынкі ляцяць» [9, с. 6].
На Палессі
ж і побач з ім Цмока
Існуе меркаванне,
што існуюць і такія цмокі,
якія адзін раз на год
Сустрэць
цмокаў у час такога іх
Варта сказаць, што ў міфалогіі вызначаны не толькі памеры, нораў цмока, але і спосабы яго вывядзення ў хатніх умовах. Робяць гэта так: калі чорны певень пражыве сем гадоў, то пад канец сёмага года знясе асаблівае з выгляду яйка, якое па форме нібыта ракавіна звычайнага смаўжа. Гэтае яйка трэба насіць пад пахаю тры гады. Тады вылупіцца з яго маленькае змеяня. Яго трэба пеставаць, трымаць у цяпле, карміць яешняй і нічым не раздражняць. Тады ён будзе служыць больш верна, чым сябра. Стаўшы дарослым, цмок пачне лятаць і прыносіць снапы з чужых палёў у гумно, золата з невядомых скарбаў. Увечары яго можна часам бачыць на небе. Як ляціць вогненны, чырвоны — золата нясе, як цёмны, чорны — збожжа, снапы. Убачыўшы, што цмок пераносіць скарбы, з яго не трэба смяяцца, бо ён спаліць насмешніка з хатнім скарбам. Хто прагне авалодаць дабром, якое нясе цмок, павінен тры разы сказаць: «чур-чур-чур» і разаслаць белую хусту на зямлі ўсё дабро ссыплецца на хусту. Цікава адзначыцць, «што ўжо ў старажытнасці людзі ўмелі адрозніваць метэоры ад каметаў. Вялікі метэор (па-навуковаму – балід) яны лічылі цмокам, які нясе золата. Калі бачылі маленькі метэор («зорачка, якая паляцела»), то казалі, што гэта душа чалавека паляцела долу (чалавек памёр). А камету называлі «мятлой» [20, с. 6].
У шматлікіх вёсках на Беларусі, калі ідзе размова пра цмока, амаль заўсёды ўзгадваецца Змееў камень. Па паданнях, гэта, валуны, звычайна агромністых памераў, якія засталіся на тых месцах, дзе калісці жылі цмокі. Часцей за ўсё знаходзіліся на ўзгорках ля якой-небудзь дарогі, дзе хадзілі шмат людзей. Людзі расказваюць пра гэта так: «Недалёка ад вёскі быў узгорак ля дарогі, на ім ляжаў вялізны Змееў камень. Раз улетку ў ціхую пагодлівую ноч ляцеў вогненны Цмок з поўначы на поўдзень. Раптам адчынілася Неба, светласць вялікая разлілася. Людзі, молячыся, валяцца на зямлю, а Змей, выцяты нябеснымі косамі, валіцца на ўзгорак і пераварочваецца ў камень. Золата і срэбра, што ён нёс з сабою, там жа на месцы самі закапаліся ў зямлю. З таго часу пачалі з'яўляцца на розных месцах узгорка розныя постаці. Адны бачылі плачку на камені, якая выцірала сабе слёзы насоўкай, што палала агнём. Другія – позна ідучы дарогай, – бачылі карлаў чорных і тоўстых, як бочка. Іншым з'яўляліся чорныя казлы, якія з зямлі скакалі на камень, а з каменя на зямлю, і шмат іншых дзівосаў. Кажуць яшчэ, што калі хто асмеліцца ля Змеевага каменя начаваць, то здабудзе гэтыя скарбы» [27, с. 49].
Такім чынам,
вобраз змея-цмока ў
РАЗДЗЕЛ 3.
ІНТЭТПРЫТАЦЫЯ ВОБРАЗА ЦМОКА Ў БЕЛАРУСКАЙ ЛІТАРАТУРЫ
З пачатку
ХІХ ст. развіваецца новая беларуская
літаратура, якая парывае з багаслоўскай
традыцыяй і насуперак ёй
Міфалагізм
асабліва характэрны для фальклорнага
напрамкаў у рамантызме. «У некаторых
славянскіх краінах існавала
літаратура, поўнасцю заснаваная
на фальклоры, у які арганічна
ўваходзілі міфалагічныя
Міфалагічнае
і мастацкае мысленне ў шмат
якіх момантах блізкія. Літаратура
падобна на міф амаль ва
ўсіх сваіх параметрах, вызначальных
характарыстыках (вобразнасць; сюжэтнасць;
паходжанне тропаў ад
Безумоўна, міф у кнізе – аўтарскі прыём, сродак паэтыкі, але ў той жа час нельга не заўважыць па тэксту, саму міфалогію насельніцтва можна разглядаць як народнае ўсведамленне прыроды і душы, выяўленае ў пэўных вобразах.
Фальклор і літаратура маюць шмат агульнага. Іх яднае моўная прыгажосць, імкненне да дасціпнага слова, да празрыстасці стылю. У творах шматлікіх пісьменнікаў заўважаюцца фальклорна-міфалагічныя матывы. Аўтары чэрпаюць з фальклору тэмы, сюжэты, вобразы, матывы і ідэалы. «Пра значэнне міфалагічных і фальклорных пачаткаў у літаратуры можа сведчыць той бясспрэчны факт, што прынцып яе народнасці складваўся на аснове калектыўных формаў творчага мыслення» [25, с. 14].
Такім чыным, мы падышлі да таго, што аснова апавяданняў – фальклор: аўтары чэрпаюць з народных уяўленняў незвычайныя вобразы, матывы, сюжэты. У апавяданні прысутнічаюць шмат вобразаў і матываў, якія сведчаць пра сувязь твора з народнымі павер’ямі. Напрыклад, пра беларускага цмока з вялікаю ступеняй верагоднасьці, упэўненасьці ў яго існаванне пісалі ў XIV стагодздзі ў сваім славутым дыярыюшы Хвёдар Еўлашэўскі, у XVII стагодздзі ў вершы «Змей» Сімяон Полацкі, у XIX стагодздзі Ян Баршчэўскі, Уладзімір Караткевіч. На пачатку XX стагодздзя да гэтага вобразу звярталіся Вацлаў Ластоўскі ў апавяданні «Цмок» і малавядомы нашаніўскі аўтар, якога звалі Гвозд. Яны дэталізавалі фальклорны абагульнены вобраз.
У творы «Цмок» В.Ластоўскага гэта вобраз страшнага цмока, які прыносіць скарбы і можа знішчыць усю маёмасць у выпадку непаслушэнства. Зыходзячы са зместу апавядання, каб вырасціць цмока, неабходна насіць яйка, знесенае чорным пеўнем, пад леваю пахаю. Невыпадкова ў народзе існуе звычай – плюнуць праз левае плячо тры разы. Лічыцца, што якраз злева можа знаходзіцца д’ябал, які хоча спакусіць у любы момант. Вось якія намгані выкарыстоўваў вясковец у творы Ластоўскага: «На гэта трэба мець найперш чорнага пеўня. … Шэсць гадоў быў, падла, певень як певень, а на сёмы кактаць курыцай пачаў, але нічога… Яечка такое, маленькае, як галубінае знёс. … Знаў я, што тры гады яго трэба пад пахай насіць і каб ніхто не паглядзеў. … Але ж як ухавацца ад бабы?!» [17, с. 56].
Наступны аўтар,
які актыўна выкарыстоуваў