Биологиялық қару

Мазмұны

	Кіріспе..........................................................................................................	2
	Негізгі бөлім.
1.	Тарихы..........................................................................................................	3
2.	Биологиялық құралдардың түрлері және негізгі қасиеттері...................	6
3.	Биологиялық қарудың түрлері және медицина-биологиялық сипаттамалары.............................................................................................	9
3.1.	Адамның инфекциялық ауруларының топталуы.....................................	9
3.2.	Жануарлардың аса қауіпті инфекциялық аурулары................................	10
3.3.	Өсімдіктердің аса қауіпті аурулары..........................................................	11
4.	Бактериялық (биологиялық) зақым ошағы...............................................	13
4.1.	Құтқару жұмыстарын жүргізу....................................................................	13
5.	Жеке қорғау құралдары..............................................................................	15
5.1.	Бактериялық қарудан қорғану жұмыстары...............................................	17
5.2.	Бактериялық зақым аумағында жүріп-тұру, іс-қимылы және әрекет ету тәртібі.....................................................................................................	19
	Қорытынды..................................................................................................	23
	Пайдаланған әдебиеттер тізімі...................................................................	24

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

Жаппай жою қаруы — жаппай шығынға ұшырату немесе қирату үшін қолданылатын жою қабілеті жоғары қару. Жаппай жою қаруының жою факторлары оны қолданудан кейін белгілі бір уақытта қарсыласты шығынға ұшыратуы және оған күшті моральдық, психологиялық әсер етуі мүмкін. Жаппай жою қаруының объектілері тек қарулы күштер топтары ғана емес, сонымен бірге қарсыластың алыстағы тылы, саяси әкімшілік орталықтары, ірі қалалары мен өнеркәсіп орындары, адамдар, олардың еңбек өнімдері және өмір сүрудің табиғи ортасы (топырақ жамылғы, өсімдіктер мен жануарлар, климаттық және геофизикалық элементтер) болып табылады. Жаппай зақымдаудың қазіргі заманғы құралдарына ядролық (Жаппай жою қаруының негізгі түрі), химиялық және бактериологиялық (биологиялық)  қару жатады. Жаппай жою қаруы ракеталар, авиация мен артиллерия арқылы жеткізіледі [3, 4].

Бактериологиялық қару 1935-1936 жылдары Япония елінде Маньчжурида арнайы лабораториялар жасалды, бірнеше жылдан соң армиялық зерттеу отряды құрылды. Олар бактериологиялық қауіпті заттар жасап шығарып, әскери қызметкерлерге және Қытайға тәжірибелер жүргізе бастады. Биологиялық қару туралы мәліметті халық 1949 жылы ғана білді. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін биологиялық қаруды АҚШ, Австралия, Канада жасап шығарды [5].

Биологиялық қарудың зақымдау әрекеті бірнеше кезекте патогендік микробтар мен олардың улы өнімдерінің ауру тудырғыш қасиетін қолдануға негізделген. Адам (жануарлар) ағзасына аз көлемде түссе де, ауру тудырушы микробтар мен олардың улы өнімдері өте ауыр жұқпалы аурулар таратады; оны дер кезінде емдемесе, өлім қаупін тудырады немесе зақымдаушыны ұзақ уақыт ұрысқа жарамсыз етеді [9].

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.1 Тарихы

Бірінші дүниежүзілік соғыста Германия жылқыға маңқа (сап) жұқтыратын биологиялық қару қолдануға тырысты. 1925ж. Женева хаттамасында биологиялық қаруға тыйым салынғанына қарамастан, Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде Германия мен Жапония оны қолдануға дайындықтар жасағаны Нюрнберг (1946) және Хабаровск(1949) сот процестерінде анықталды. БҰҰ биологиялық қаруға тыйым салу жөнінде 1972 ж. Конвенция қабылдап, ол 1975 жылдан күшіне енді. Кеңес өкіметі жылдарында Қазақстандағы Ақмола облысы Степногорск қаласында биологиялық қару шығаратын “Биокомбинат” жұмыс істеді. Ал Арал теңізіндегі Возрождение аралында биологиялық қарулардың сынақ алаңы орналастырылды. Қазақстанның дербес мемлекетке айналуына байланысты 1992 ж. комбинат пен полигон жұмысы тоқтатылды. Бұрынғы “Биокомбинат” медициналық дәрі-дәрмектер шығаратын орталық (Биотехнологиялық ұлттық орталық) болып қайта құрылды [2].

1-сурет. E 120 биологиялық бомбасы.

Патогенді микробтарды зақымдау өте ертеде туған. Мысалы, 1741 жылы Мексика мен Перудегі басқыншылық науқанға қатысушы 27 мың ағылшын солдатының 20 мыңы сары безгектен өлді. 1802 жылы көтерілісті басу үшін Гайти аралына Напалеон жіберген генерал Леклерктің 30 мыңдай армиясы түгелге жуық қырылып қалды. Еуропадағы 1733 жылдан 1865 жылға дейінгі соғыстарда 8 миллиондай адам өлді, оның ішінде шайқаста 1,5 млн адам шейіт болса, 6,5 млн адам жұқпалы аурулардан өлген.

Екінші дүниежүзілік соғыстың алдындағы жылдарда жапондықтар биологиялық қаруды жасау мен қолдануға қатысты қарқынды жұмыстар жүргізеді. 30 жылдардын басында басып алынған Маньчжурия аумағында олар арнайы Квантун армиясын - "731- отрядын" құрды, онда зерттеу және өндірістік бөлімдермен бірге лабораториялық жануарларға ғана емес, тірі адамдарға, соның ішінде тұтқынға түскен Қытай, АҚШ, КСРО және басқа елдер адамзаттарына да биологиялық заттарды сынауға арналған тәжірибе полигоны болды, онда 3000-ға жуық адам өлген [2].

                            

 

2-сурет. Бактериялық  қаруды қолдану 
 
    Барлық құрлықтағы елдер экономикасына ауылшаруашылық малдары (эпизоотияда) мен ауыл шаруашылығы өсімдіктердің (эпифитотия) жаппай ауруы едәуір шығындар әкелді. Мысалы, 1950 - 1951 жылдары Оңтүстік Африкадағы Рифт алқабында эпизоотиядан 100 мыңнан астам бас қой мен ірі мүйізді қара шығын болып, адамдар арасында ірі көлемді індет тараған, ал әр түрлі дәнді – дақылдар мен картоптың аурулары мен таттың, түбірдің шіруі эпифитотиясынан АҚШ - тың өзінде 20 млн адамды асырауға жететін астық өнімі шығын болады. 1925 жылдың 17 маусымында Женевада «Соғыста тұншықтырғыш, улағыш және сол сияқты басқа газдар мен бактериялогиялық заттарды қолдануға тыйым салу хаттамасына» қол қойылды. 1940 - 1944 жылдары жапон армиясы қытай әскері мен бейбіт тұрғындарға қарсы биологиялық қарудың әр түрін 11 рет қолданды, нәтижесінде Қытай қалалары мен аудандарында індет тарап, мыңдаған адам госпитальға түсіп, 700 - ге жуық адам бір ғана оба қоздырғышын қолданудан қаза болды.

1941 жылдан бастап АҚШ  биологиялық заттарды әскери  мақсатта қолдану мен жасауға  қатысты зерттеу жұмыстарына  кірісті. Бұл жұмыстар Мэриленд  штатында бас әскери ғылыми-зерттеу орталығын, Арканзас штатында биологиялық заттарды өндіру зауыты мен арсеналын, Юта штатында сынақ полигонын және басқа объектілерді салғаннан кейін айрықша дамыды. Онда жүргізілген жұмыстардың бәрі ерекше кұпиялық жағдайында жасырын жүргізіледі. Бірақ биологиялық қару заттары мен оны қолдану тәсілдерін жетілідіруге арналған ең ірі көлемдегі зерттеу жұмыстарын 50-60 жылдары АҚШ пен оның  одақтастары жүргізді, олардың қаруды агрессиялық мақсатта қолдануы адамзатқа орны толмас шығын әкелу қаупін тудырды. Бүкіл әлемдегі бейбіт сүйгіш халықтың ең үлкен жеңісі 1972 жылы қабылданған бактериологиялық (биологиялық) және токсинді қарулар қорын жасауға, өндіруге және жинауға тыйым салу және оларды жою жөніндегі Конвенциясы болды. Бірақ ЖЖҚ-ның  барлық  түріне жаппай және толық тыйым салуға ұмтылған іргелі күштер агрессиялық күштер қарсылығына соқтығысып қалды. Олар әр түрлі сылтаулар айтып, өздерінің көптеген ғылыми-зерттеу орталықтарында өздерінде бар биологиялық заттар түрін жетілдіру, сондай-ақ оның жаңа түрлерін, оны қолдану тәсілдері мен құралдарын жасап, сынау жұмыстарын жалғастыруда [5].

Биологиялық құралдарды қару ретінде қолдану үшін оларды мынадай қасиеттеріне қарай таңдап, іріктеп алады:

- ашық ортада (адам денесінен тыс) бейімделіп, тірі қалу қабілеті;

- дерттің ауыр, күрделі  формасын қоздыру қабілеті;

- ауруды тікелей аэрозольдан қоздыруымен бірге науқас адамнан сау адамға өту, ауруды жұқтыру қабілеті;

- сырқаттың жасырын, инкубациялық  мерзімінің ұзақтығы;

- аурудың ұзақтылығы;

- барлық науқастардың  санындағы өлімге соқтыратын, адам  шығынына әкелетін үлесі;

- биоқұралдың аз мөлшерімен-ақ дертті қоздыру; [6]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 Биологиялық құралдардың түрлері және негізгі қасиеттері

 

Биологиялық қару - биологиялық заттармен жарақталған, жеткізу құралдары бар арнайы оқ-дәрілер мен ұрыс аспаптары. Ол қарсыластың тірі күшін, малдарды, ауыл шаруашылығы дақылдарын себуді зақымдауға, кей жағдайда қару-жарақты, әскери техника мен жабдықтау материалдарын бүлдіру үшін қолданылады [2].

Биологиялық қарудың зақымдайтын әсерінің негізін биологиялық зат құрайды биологиялық агенттің әскери қолдану үшін арнайы сұрыпталған адамдарда, жануарларда, өсімдіктерде ауыр жаппай ауруды тудырады. Биологиялық агентке жататындар: патогендердің жеке өкілдері, яғни микроағзалардан ауылшаруашылық жануарлар мен өсімдіктер, адамдарда қауіпті жұқпалы ауруларды тудырушы, көбінесе, адам ағзасында ие болатын бактериялар класынан тұрады және ағзаға түскендегі оларды ауыр зардаптарға ұшыратады.

3-сурет. Халықаралық биологиялық қатердің белгісі.

Жұқпалы ауру тарататын микроорганизмдерге мыналар жатады: вирустар, бактериялар, риккетсиялар, ауру туғызатын саңырауқұлақтар. Бұл микроорганизмдер адамдар арасында оба, бөртпе, сүзек, тулярмия, түйнеме, т.б. ауруларды, ал малдарда маңқа (сап), аусыл, топалаң, мал обасы, т.б. ауруларды қоздырып, таратады. Өсімдіктер дүниесінде дәнді дақылдардың масағын қарайтатын (ржавчина, күріште пирикуляриоз, картопта фитофтороз, т.б.) аурулар туғызады. Бұлардан басқа бактериялық қару ретінде ауру таратушы құрт-құмырсқалар, кеміргіштер (тышқан, суыр, қосаяқ), тағы басқалар қолданылуы мүмкін. Жұқпалы ауру таратушы жәндіктердің бір ерекшелігі – олар өздері бұл аурумен ауырмайды, бірақ ауру таратушы міндетін атқарады.  Жұқпалы ауру туғызатын микроорганизмдер адам денесіне тыныс алу мүшелері, асқазан, тері арқылы енеді. Биологиялық қарулар сұйық немесе құрғақ рецептура түрінде қолданылады [7].

Патогенді микроағзалар – адамдар мен жануарлардағы ауруларды тудырушылар, биологиялық құрылу мөлшеріне байланысты: бактериялар, вирустар, риккети, сиялар спирохеттер сияқты кластарға бөлінеді. Соңғы екі микроағзалар зақымданудың қарулы биологиялық ретінде шетелдік мамадардың көзқарасы бойынша мәнге ие емес.

Бактериялар —бір жасушалы өсімдік әлемінің микроағзалары, қалыбы бойынша әртүрлі келеді. Олардың мөлшері 0,5-тен 8-10 мкм-ге дейін. Бактериялар дара көлденең бөліктермен тұқым береді, әр 28-30 мин. сайын екі дербес клетка шығарады. Вегетативті формадағы бактериялар, яғни даму мен өсу формасында жоғары температураның пайда болуына сезімтал, сонымен бірге күн сәулесіне, ылғалдылықтың күрт тербетілуіне және керісінше, төмен температура кезінде жеткілікті тұрақтылықты 15-25°С-қа дейін сақтайды. Қолайсыз жағдайларда өмір сүру үшін кейбір бактериялардың түрлері қорғалу капсуласымен жабылады немесе спораны жасайды. Споралық формадағы микробтар кебуге жоғары тұрақтылыққа, жоғары және төмен температураның әсеріне, т.б.-ға ие болады. Қабілеттілігі бойынша патогенді бактериядан сібір жарасының, ботулизмнің қоздырушылары пайда болмақ. Бактериялар класына адамдардың қауіпті ауруларының қоздырғыштарын жатқызады, мысалы, қотыр, сібір жарасы, мелиолдоз, сал, т.б. 

Риккетсиялар – бактериялар мен вирустар арасындағы уақыт аралық жағдайда орын алатын микроағзалардың тобы. Олардың шамасы 0,3-тен 0,5 мкм-ге дейін. Риккетсияларда спора болмайды, кептіруге тұрақты, алайда, жоғары температураның әрекетіне сезімтал келеді. Реккетсияларды шақыратын, тудыратын ауруларды риккетсиоздар деп атайды. Олардың арасында жоғары қауіпті дақты лихорадка т.б. Риккетсиоздардың жасанды шартында көбінесе, адамға зиянсыз паразиттер ретінде беріледі.

 

               

 

                         4-сурет. Риккетсиялар

 

Саңырауқұлақтар өсімдік табиғатының көп жасушалы микроағзалары. Олардың мөлшері 3-тен 50 мкм-ге дейін. Патогенді грибоктармен тудыратын аурулар микоздар деп атауға болады. Олардың арасында адамдарда кокцидиоадамикоз, блогомикоз, гистоплазмоз т.б. аурулары бар. 

Вирустар — 0,08-ден 0,35 мкм-ге дейінгі мөлшердегі микроағзалардың тобы. Олар қожайынының жасушаларының биосинтетикалық аппаратын қолдану есебінен тірі жасушалы паразит болып табылады. Вирустар төмен температураға және кебуге жоғары тұрақтылыққа ие болады. Күн сәулесі, әсіресе, ультра күлгін сәулелер, сонымен бірге 60°С-де жоғары температурасы вирустарға әсер етеді. Вирустар адамның 75 ауру түрін қоздырушысына себеп болып табылады, олардың арасында жоғары қауіпті, сары ауру, т.б. бар [9].

Көбінде биологиялық құралдар оларды сақтау және ұрыста қолдану кезінде сыртқы орта факторлары әсеріне жеткілікті тұрактылыққа ие бола алмайды. Сондықтан оларды "таза түрде" емес, арнайы дайындалған биологиялық рецептура құрамында пайдалану қажет.

 

          

 

5-сурет. Патогендік микроорганизмдер.

 

Биологиялық рецептура дегеніміз — биологиялық агент пен түрлі препараттар қоспасы. Бұл қоспа биологиялық агентті сақтау және ұрыста қолдану процесінде оның өмірлік және зақымдау қабілетін сақтау үшін мейлінше қолайлы жағдаймен қамтамасыз етілген [5].

 

 

 

 

 

 

 

 

3 Биологиялық қарудың түрлері және медицина-биологиялық сипаттамалары

3.1 Адамның инфекциялық ауруларының топталуы

 

                          

6-сурет. Жаппай жою қаруы

 

Көптеген эпидемиологиялық топталудың ішінде, қоздырғышты беру механизмі негізіндегі топталу кеңінен қолданылады.

Сонымен қатар барлық инфекциялық аурулар: ішек инфекциялары, тыныс жолдарының (аэрозольды) инфекциялары, қанды (трансмиссивті), сыртқы жабын (түйілу) инфекциялары болып төрт топқа бөлінеді.

Инфекциялық аурулардың жалпы биологиялық негізіне қоздырғыш көлемділігінің ерекшелігіне байланысты: антропоноздер, зооноздар, сонымен қатар трансмиссивті және трансмиссивті емес бөлінуі жатады.