Сәтсіз жағдайларда көрсетілетін алғашқы көмек

Єрт‰рлі жараќаттардыњ  µте ќауіптісі ол жараќаттанѓан  жерініњ ластануы болып келеді. Ол жерге микробтар тек белгілі бір заттар арќылы ѓана емес, жараќаттанушыныњ терісі мен киімі арќылы кіреді. Сондыќтан алѓашќы кµмек кезінде 2 негізгі талапты мынадай реттер бойынша орындау керек: ќан кетуін тоќтатып жєне жараќаттанѓан жерді ластанудан саќтау керек. Б±л кµбіне жараќаттанѓан жердіњ д±рыс тазалуына байланысты, ол ‰шін стерильді материал (дєке, салфеткалар, маќта бинт) ќандай да бір дезинфицирленген ќ±ралмен тазалауѓа тырысыњыз. Жарќаттанѓан терніњ айналасын 2 -3 рет дезинфициялайтын ерітіндіге батырылып суланѓан дєке немесе маќтамен она жараќаттанѓан жерініњ шетінен алшаќтау жасау керек. Содан кейін орау ќапшыѓын бинт немесе стерильді материалды орамал немесе бет орамал кµмегімен оѓан ќыстырып жараны орайсыздар. Егер дезинфициялайтын ерітінді болмаса, онда жараны таза дєкемен жабуѓа болады жєне ‰стіне маќта ќабатын ќойып бинтпен байлау керек. 

Жараны брилиантты жасылмен немесе йод ерітіндісімен жаѓылу ±сынылады, бактеридцитті пластерлермен  жабыстырып, БФ-6 медициналыќ желіммен немесе „Лифузоль” аэрозолімен тазалау керек.

Кµп ж±мсартылѓан шеттері  бар жараларына алѓашќы кµмек  кµрсетілгеннен кейін сіреспе деп  аталатын ќатерлі к‰рделенуді кµрсететін профилактикалыќ сарысуды енгізіп  жараќаттанушыны міндетті т‰рде  медициналыќ мекемеге жеткізу керек. Жарылѓан жара болѓан жаѓдайда ішкі м‰шелерініњ заќымдануын немесе кіріп кететін жараларды болдырмау ‰шін міндетті т‰рде дєрігер ќарау керек.

Ќ±тырѓан иттіњ тістелген  жерін емдеу ‰шін ќ±тыру профилактикасы ‰шін ќолдану ќажет, ал улы жылан  мен µрмекші тістеген кезде, уды бейтарап ќалдыратын ќ±рылѓылар енгізілген. Сол ‰шін б±ндай жараќат алѓанды медицина мекемесіне жеткізу керек.

Алѓашќы кµмек кµрсету  кезінде мыналарды жасауѓа болмайды:

- жараны спиртпен жєне  йод ерітіндісімен жууѓа болмайды  – ол к‰йіп кетуі м‰мкін;

- киімніњ жабысып ќалѓан  бµліктерін ‰зу;

- жараѓа ±нтаќ дєрілерді  себуге, оны ќандай да бір маймен  немесе сарымаймен с‰ртуге;

- маќтаны жараѓа ќою;

- бµтен денені алып  тастау, ал ішкі м‰шелердіњ ќ±лауы  кезінде оларды жараѓа д±рыстау.

Есте саќтањдар, жараны д±рыс тазалау жараныњ к‰рделуінен саќтап жєне жазылу мерзімін ќысќартады.

Микрохирургияныњ дамуымен дене бµліктерін ағзаны қайта қондыруға болатын м‰мкіндік пайда болды. Сєтсіз жаѓдайда ‰зілу немесе аяќ-ќол бµліктерініњ бµлінуі кезінде не істеу керек екендігін еске т‰сірейік.

Жараланѓанныњ аяќ-ќолдарды кµтеріњіздер. Ќанныњ кетуін стандартты б±рауды немесе бауды, белбеуді, орамал, бет орамалын ќолданыңыздар. Оныњ астына ќай уаќытта ќойылѓаныныныњ дєл уаќытын кµрсететін хатты ќойыњыздар. Мысалы, 13 саѓат, 45 минут. Жараны стерильді майлыќтармен немесе ‰тіктелген таза матамен ( егер стерильді материал болмаса) жауып, ќатты орањыздар, содан кейін б±рауды шешіп немесе босату керек. Есте саќтањыздар, оны бір саѓаттан кµп ќатты балап ±стауѓа болмайды. ‡зілген бµліктерін барынша кµп стерилді жаѓдайларда майлыќтарды орањыздар жєне полиэтиленді ќапшыќќа орналастырыњыздар, оны ќатты байлап жєне суыќ сумен жєне м±збен толтырылѓан кµлемді ќапшыќќа салыњыздар.

Тез арада жараланѓанды жєне ‰зілген бµлігін емдеу мекемесіне жеткізіњдер. Есте саќтањдар, иыќ пен білек жараќаттанѓан кезден 6 саѓат, ал білезікті 12 саѓат, саусаќтарды – 24 саѓат уақытқа дейін ғана ағзаны қайта қондыруға болады болады.

 

 5 Ќан кеткенде кӨрсетілетін алѓашќы кӨмек

 

 Артериядан ќанныњ кетуі µте ќауіпті. Б±нда ашыќ-ќызыл ќан ж‰рек б±лшыќетініњ ќысќартылуымен б‰лкілдеп шапшып аѓып жатады. Ірі артериялыќ буынныњ жарќаттану кезіндегі ќан кетуініњ жылдамдыѓы (иыќтыќ, сандыќ артериялары) соншалыќты біршама минут ішінде тіпті адам µміріне ќауіп тµндіруі м‰мкін.

Егер шаѓын тамырлардан ќан  кетсе, ќысатын орамалды бастыру  жеткілікті болады.  Ірі артериядан ќанныњ кетуін тоќтату ‰шін сенімді  тєсілге с‰йену керек – ќан  тоќтатќыш б±рауды бастыру. Ол болмаѓан жаѓдайда ќол асты заттарын ќолдануѓа  болады – белдік, резиналыќ түтік, мыќты жіп, мыќты материалдыњ бµлігі.

Б±рауды міндетті т‰рде иыќќа, білекке, сираќќа немесе санѓа ќан кету жерінен жоѓары бастыру керек. Ол теріні ќыспас ‰шін, оныњ ‰стіне ќандайда – бір матаныњ ‰стіне немесе оныњ б‰рмесін т‰зетіп б±рауды киімніњ ‰стіне ќоюѓа болады. Єдетте 2-3 б±рауды аяќ – ќолдыњ мањайына орайды жєне одан кейін оны  ќан тоќтаѓанша ±стайды. Егер б±рау д±рыс оралса, онда ќантамырдыњ соѓуы одан тµмен аныќталмайды. Б±рауды ќатты орауѓа болмайды, себебі б±лшыќ етке зиян келтіруі м‰мкін, ж‰йкеніњ ж±ќаруы, аяќ – ќолдыњ сал ауруына єкеледі жєне тіпті оныњ жаныныњ кетуі м‰мкін.

Естеріњізде болсын: б±рауды жылы кезде жарты екі – саѓаттан артыќ байламау керек, ал суыќта 1 саѓаттан артыќ емес. ¤те ±заќ мерзімде ткандердіњ сал ауруына ±шырау ќаупі бар. Сондыќтан уаќытты баќылаѓанда б±раудыњ ‰стіне ќою немесе киімніњ ‰стіне баяндама хаты ілу керек. 24 – саѓаттыќ есептегенде к‰нін жєне наќты уаќытын кµрсетіп б±раудыњ ‰стіне ќою ќажет. Мысалы, 9 ќазан, 15 саѓат 40 минут.

Егер б±рауды кµрсетілген мерзімнен артыќ ±стау керек болса, ќан тамырды саусаќпен жараќаттанѓан жерден жоѓары ќысу керек,  б±рауды 10-15 минутќа шешіп,  одан кейін ќайтадан оны алдыњѓысынан кішкене жоѓары немесе тµмен орау қажет. Б±л єдісті, тєртіп бойынша, б±рауды таќпас б±рын ќатты ќан кету кезінде ќолданады.

Ќан кетуін уаќытша тоќтату белгілі  бір к‰йде аяќ-ќолдарды бекітумен  болады; осымен оныњ артерияны ќысуына  жолы т‰седі. Осылайша б±ѓана с‰йек  артериясыныњ жарќаттануы кезінде  ќолдарды арќасына апарады жєне оларды шынтаќ тамырларыныњ дењгейінде белгілейді. Аяќ-ќолдарды максималды т‰рде б‰ге отырып тізе асты, санды, иыќты жєне шынтаќты артерияны басу м‰мкіндігі туады. Артериялды ќан кетуініњ тоќталуынан кейін жараќаттанушыны неѓ±рлым тезірек емдеу мекемесіне жеткізу керек.

К‰ре тамырдан кеткен ќан артериалдыѓа ќараѓанда ќарќындылыѓы аздау. Заќымдалѓан  тамырлардан ќара ќоњыр, ќызѓылт  т‰сті ќан бір ќалыпты, ‰здіксіз сорѓалап аѓады.

К‰ре тамырдан кеткен ќанды тоќтату  ќатты тартылѓан тањѓыштыњ кµмегімен  ж‰зеге асады, ол ‰шін, таза материалмен немесе бинтпен оралѓан жараныњ ‰стіне бірнеше ќабатты дєкені немесе маќтаны ќойып, бинттейді.

Капиллярлы ќанныњ кетуі ‰лкен кµлемді жєне ‰стіњгі жараларда майда ќан тамырларыныњ заќымдалуынан пайда болады. Ќан баяу, тамшылап аѓады, жєне егер оныњ ораѓыштыѓы єдеттегідей болса, ќанныњ кетуі µз бетімен тоќталады. Капилярлы ќан кету кєдімгі стерилді тањѓышпен оњай тоќтатуѓа болады.

Барлыќ жаѓдайларда жара аймаѓына таѓылѓан тањѓыштыњ ‰стіне м±з кµпіршігін ќою керек.

Ішкі ќанныњ кетуі µте ќауіпті, µйткені ќан бекітілген ќуыстарда аѓылады (іш с‰зек, ж‰рек жейдесінде, бас с‰йек ќуысында), жєне дєл диагнозды дєрігер ѓана ќоя алады.

Ішкі ќанныњ кетуін ауру адамныњ  т‰рінен білуге болады: ол бозарады, терісіне суыќ тер шыѓады, тыныс  алуы жиілей т‰седі, тамыр соѓуы жиі жєне єлсіз. Осындай белгілерде дереу жедел жєрдемді шаќыру керек, ал оныњ келуіне дейін ауруды жатќызып жєне ќан кеткен жеріне м±з немесе суыќ су толтырылѓан бµтелкені ќойыњыздар. Ќандай жаѓдай болмасын жылытќыны ќоюѓа м‰лдем болмайды!

 

 6 КҮйгенде кӨрсетілген алѓашќы кӨмек

 

¤ндіріс жєне ‰й т±рмысында термикалыќ жєне химиялыќ, сонымен бірге электр тоѓымен к‰йіп кету болуы м‰мкін. Олар сыртќы жєне терењ болады.

Сыртќы к‰йіктерде к‰йік  кµлемі 12%, ал терењ к‰йікте – 6 % болѓан жаѓдайдар сєтті аяќталуы м‰мкін.  Жараќатталѓанныњ µмірі уаќытында кµрсетілген шараларѓа байланысты. Сондыќтан жедел жєрдем келгенше алѓашќы кµмек кµрсету керек.

Термиялыќ к‰йіктер кезінде  отты тез сµндіру керек. Біраќ  ќорѓалмаѓан ќолмен сµндіруге болмайтынын есте саќтау керек.

¤ртенген киімдегі адам єдетте ж‰гіре бастайды. Оны тоќтату  ‰шін тез шаралар ќолдану ќажет, µйткені ќозѓалыс жалынныњ ‰рленуіне әкеліп соќтырады.

¤ртенген киімді тез  шешіп тастањдар немесе сумен, ќыста  ќармен сµндіріњіздер. Адамныњ ‰стіне тыѓыз мата, кµрпе жабыњыздар. Есте сақтау керек: µртенген киім теріге жабысса, жоѓарѓы температура теріге кµбірек єсер етеді, яѓни, терењ к‰йік болуы м‰мкін. Оны болдыртпау ‰шін, µртті сµндіргеннен кейін матаны алып тастау керек.

¤ртеніп жатќан киімдегі адамныњ басына ештење орамањдар, µйткені тыныс алу жолдарыныњ б±зылуына єкеп соќтырады.

Мата ќызуыныњ уаќытын  азайту ‰шін, µртті сµндіргеннен кейін  к‰йген бетті суыќ сумен шаю керек, немесе 15-20 минут ќармен басып ќойыњыздар. Б±л ауруды тµмендетеді.

Пайда болѓан кµпіршіктерді  ашпањыздар, µйткені к‰йікке инфекция т‰сіп кетуі єбден м‰мкін.

Егер к‰йік беті ‰лкен  болса, оныњ ‰стіне бинт немесе дєке ќолданып, стерилденген тањѓыш салыњыз. ‡лкен  к‰йіктерде ‰лкен ормалдармен, немсе  таза тµсектермен жабуѓа болады. Оѓан 1-2 анальгин немесе амидоприн дєрілерін беру керек.

Ќойытылѓан ќышќыл, сілті  немесе ауыр металдардыњ т±здарымен химиялыќ к‰йік алѓанда к‰йген адамныњ ‰стінен киімді тез шешіп  тастау керек. Содан соњ, 15-20 минут  бойы дененіњ к‰йген жері суыќ сумен шайылады. К‰йіп ќалѓан ауданды сода ерітіндісімен µњдеу керек (1 ст. суѓа 1 шай ќасыќ ). Егер сілтімен к‰йіп ќалса, к‰йген жерлерді лимон немесе бор ќышќылымен тазалањыз, немесе сумен араластырылѓан сірке қышқылы тазалап, ќ±рѓаќ тањѓыш салу керек.

Сµндірілмеген ізбеспен к‰йгенде сумен шаюѓа болмайды. Алдымен таза матамен ізбесті  алып тастап, одан кейін сумен шайып, ќ±рѓаќ тањѓыштар салу керек.

Егер химиялыќ заттар кµзге т‰ссе, краннан аѓып жатќан сумен шайыњыздар. Заќымдалѓанды  міндетті т‰рде окулист ќарау керек.

Ќандай жаѓдай болмасын химиялыќ заттармен к‰йген кезде  алѓашќы кµмек кµрсетіп болѓаннан  кейін, к‰йген адамды аурухана жеткізу  ќажет.

Электрок‰йіктер адам талшыѓынан электр тоѓы µткен кезде пайда  болады.

Барлыќ электр тоѓымен  заќымдалѓандар к‰йік кµлеміне ќарамастан ауруханаѓа міндетті т‰рде жеткізілу керек. Оларды дєрігер ‰здіксіз баќылап отыруы ќажет, µйткені электртоѓыныњ ерекше єсерінен к‰йген кезден бастап бірнеше саѓатан кейін-аќ  ж‰рек тоќталып ќалуы єбден м‰мкін.

 

7 ‡сік шалѓан уаќытта КӨРСЕТІЛЕТІН алѓашќы кӨмек

 

Т±рмыстыќ жєне µндірістік жарќаттардыњ арасында теріс температуралардыњ  єсерінен пайда болѓан жараќаттар ерекше орын алады.

Егер ќатты жел мен  жоѓарѓы ылѓалдылыќ болса, үсіктер  ауаныњ (0⁰ С-+5⁰С) температурасында да болуы м‰мкін. Б‰кіл дене температурасыныњ тµмендеуі болѓанда жалпы салқындауы болады, жєне тізе буындарыныњ, м±рынныњ, беттіњ, ќ±лаќ жарѓаѓыныњ, білезіктіњ, табанныњ жергілікті ‰суі болады.

Алкогольді ќызу кезінде  ағзаның суыќќа ќабілеттілігі жоѓарылайды, жєне адам µз істеріне баќылауын жоѓалтќаннан, ‰сіктіњ пайда болуы ќаупі µседі. Адам суыќта тар аяќ киіммен ж‰ргеннен де ауру пайда болады. Ќан айналымыныњ шеткі ж‰йесі б±зылѓандаѓы буын ауруларымен ауыратын адамдар ‰сікке кµп бейім.

Суыќ жараќаттыњ ерекшелігі мынада: тµменгі температураныњ єсерінен болатын талшыќтардаѓы үрдістер уаќытында жєне д±рыс кµрсетілген алѓашќы кµмектен кері дамуы м‰мкін. Кµп уаќыт бойы ‰сік кезінде алѓашќы кµмек кµрсеткенде дененіњ ‰сіген жерлерін ќармен уќалап  дереу адамды жылы жерге жеткізу керек деп есептеген. М±ндай іс-єрекеттер м‰мкін емес. Біріншіден, денені ќармен уќалаѓаннан ‰сікті к‰шейтуі жєне м±здыњ т‰йіршіктері оны жараќаттайды, ал б±л ‰сіген жерлердіњ іріндеуі мен инфекциялануына єкеледі. Екіншіден, жылы жердегі тез жылыту талшыќтардыњ µлуіне єкеледі.

‡сік кезіндегі негізгі зақымдаулар жараќаттанѓан талшыќтардаѓы микротамырлар арасында болатыны аныќталѓан; олардыњ ќанмен жабдыќталуы тµмендейді, соныњ салдарынан олар жеткілікті оттегін алмайды. Біраќ та тµмен температурада б±л ќатты органикалыќ µзгерістерге єкелмейді. Тез жылытудыњ үрдісінде талшыќтар бірќалыпты жылытылады жєне оларды алмасу үрдістері ќалыпќа келтіріледі. Терењ ќабаттар жайыраќ жылытылады да, б±л ќалыпты ќан аѓуыныњ ќалпына келуіне жєне ‰стіњгі талшыќтардыњ ќоректенуіне, бµгет болады, б±ныњ салдарынан олар µледі.

Талшыќтардыњ µлуін  болдырмау ‰шін, ‰сік кезіндегі  жылыту тез болмау керек. К‰штіњ бєрін  талшыќтардаѓы ќан айналымыныњ  б±зылуын ќалпына келтіруге ж±мсау керек. Б±л тек баяу жылытумен ѓана болуы м‰мкін.

Жараќаттанѓан адамды жылы жерге кіргізудіњ алдында, ‰сіген жерлерге (терініњ ќатты бозарѓан жеріне) жылу жібермейтін дєке мен маќтадан жасалѓан тањѓыш ќою керек. Сонымен ќатар байламдар, орамалдар, жылы киімдер пайдалануѓа болады. Б±нымен ‰сіген талшыќтар ќоршаѓан ауадан оњашаланады да дененіњ жылу шыѓару есебінен жылыту баяу ж‰ргізіледі. Жарќаттанѓанѓа ыстыќ шєй беру жаќсы болады.

‡сіген жерлерді ешќашан  ыстыќ ванналар мен ќ±рѓаќ ыстыќпен жылытуѓа болмайды. Б±л алмасу үрдістерін к‰рт к‰шейтеді де б±л талшыќтардаѓы ќан айналымыныњ ќалпына келмеуінен олардыњ некрозына (µлу) алып келеді..Егер кµмек д±рыс жєне уаќытында жасалса, кµп жаѓдайда ‰сіген талшыќтардаѓы ќанайналымын толыѓымен ќалпына келтіруге болады. Суыќтыњ ±заќ  єсерінен, жєне жараќаттанѓанѓа аяќ тамырларыныњ ауруы болса, алѓашќы кµмектен кейін оны тез медициналыќ бµлімге жеткізу керек. ‡сіген талшыќтардаѓы некротикалыќ µзгерістер жиі бірден дамымайды, ал суыќтанудан кейін 3-5 к‰ннен кейін аќырындап терініњ ќатты кµгеруі негізінде ісік µсіп, кµпіршіктер пайда болады. Б±л талшыќтардыњ заќымдануын кµрсетеді жєне нєтижесінде к‰рделі салдар болуы м‰мкін. Сондыќтан кез келген жаѓдайда алѓашќы кµмектен кейін жараќаттанѓан міндетті т‰рде дєрігерге бару керек. Бет шамалы ‰сіген кезде, аѓарѓан жерлерді аќырын ж‰н матамен с‰рту керек (ќолѓаппен байламмен). Беттіњ ‰суін болдырмау ‰шін суыќќа шыѓудыњ алдында теріні кез келген жануар майымен жаѓу керек. Ќыста ашыќ ауада ж±мыс істеген кезде ењ алдымен ќауіпсіздік техникасын саќтау керек. Жылы киіну керек жєне арнайы киімніњ толыќ кешені болуы керек. ‡зіліс кезінде мекемеге кіріп жылыну керек. ‡сікке б±рын суыќ жараќаттар алѓан адамдар кµп бейім. Оларѓа абай болыњыздар.