Сәтсіз жағдайларда көрсетілетін алғашқы көмек

8 Газбен уланѓан жаѓдайдаѓы алѓашќы  кӨмек

 

Єрт‰рлі улаѓыш жєне т±ншыќтырѓыш газдардыњ адам аѓзасына єсері єрт‰рлі болады, сондыќтан єрт‰рлі уландырѓыш газдардардан улану кезінде алѓашќы кµмек кµрсету тєсілдері єрт‰рлі болады. Алѓашќы кµмекті д±рыс ±йымдастыру ‰шін уланудыњ белгілері бойынша ќандай газбен уланѓанын жєне б±ндай жаѓдайда ќандай кµмек кµрсетуді білу керек.

Уландырѓыш немесе т±ншыќтырѓыш газдармен уланѓан кезде ењ алдымен  уланѓан адамды газбен б‰лінген жерден ењ жаќын ќауіпсіз ауасы таза жерге  шыѓару керек. Егер уланѓан адам бас  ауруынан немесе газдыњ ќатты иісінен  уланѓаны сезсе, онда ол ќауіпті жерден дереу шыѓып кету керек.

Газбен уланѓан немесе ќандай да бір бµлмеде есінен танѓан адамды тапќан жаѓдайда,  б±л бµлмеге  саќтану ќ±ралдарсыз кіруге болмайды.

 Б±л жаѓдайда оѓан кµмек кµрсетпес б±рын µзіњ де µліп кетуі есте сақтау керек. Газбен уланѓан адамды тапќан кезде кµмекке жолдастарды шаќыру керек, содан кейін дереу телефон арќылы техникалыќ баќылаушыѓа хабар беру керек.

Заќымдалѓанды далаѓа шыѓарѓаннан  кейін салқындаудан саќтап ќалмыз деп суыќ еденге немесе жерге жатќызуѓа болмайды. Ќ±рѓаќ таќтайларды, арнайы киімдерді тµсеп, заќымданушыны жатќызып, арнайы киіммен жауып ќою керек.

Егер уланѓан адамды шыѓарѓан кезде ќандай газбен уланѓаны белгілі болмаса, улану белгілері  бойынша аныќтау керек.

Кµміртегі тотыѓымен  улану µрт кезінде, зиянды заттардың немесе газдардыњ жарылуы кезінде болуы м‰мкін. Кµміртегі тотыѓымен улануды келесі белгілермен аныќтауѓа болады:

1) ерін жєне кµздерініњ  шырышты  ќабыќтарыныњ, кейде  терініњ де ашыќ-ќызылѓа боялады;

2)    самайдаѓы ауру, ол самайдаѓы артериялардыњ ќан д‰рсілімен сипатталады;

3) тыныс алу функцияларыныњ  б±зылуы уланѓан адам газбен  б‰лінген атмосферадан ќашады, біраќ  ќаша алмайды;

4) Аяќ-ќолдар еріксіз  ќозѓалыстарымен ќозғалады. 

К‰кірт сутегімен  уланѓан белгілері т±мау, жµтел, ауызда металды дємніњ болуы, кµздегі ауруды жєне к‰йгенін сезіну, жасаураѓыш, ж‰рек айнуы жєне бас ауруы болып табылады. Ќатты улану кезінде уланѓан адамныњ еріні кµк т‰ске боялады, іш µту жєне ќ±су пайда болады, ж‰рек соѓуы, ќозу немесе ±йќышылдыќ,  одан кейін естен тану, сіњір тартылу жєне тыныс алу жолдарыныњ сал ауруына ±шыраѓаннан кейін µліп кету м‰мкін.

К‰кірт газымен уланѓан  кездегі белгілер кµздіњ тітіркенуі, жасаураѓыш, кµздіњ ќызаруы, жµтел, ќ±су болып табылады. ¤ндіріс мекемесінде  газдыњ болын сезген кезде ол мекемеден дереу кету керек жєне техникалыќ баќылаушыѓа хабар беру керек. К‰кірт газымен уланѓан тапќан кезде, кµмек шаќырып, уланѓан адамды ауасы таза жерге апару ќажет, ќ±рѓаќ жерге жатќызып, арнайы киіммен жауып ќою керек.

К‡КІРТ ГАЗЫМЕН УЛАНЃАН  КЕЗДЕ ЖАСАНДЫ ДЕМ АЛДЫРУЃА БОЛМАЙДЫ, ¤ЙТКЕНІ ОЛ ¤КПЕНІЊ АЃЫП КЕТУІНЕ ЄКЕП СОЌТЫРАДЫ.

Сєтсіз жаѓдай жайды  дереу техникалыќ баќылаушыѓа телефон  арќылы хабарлањыздар.

Азот тотыѓы кµз, м±рын, ауыз жєне µкпеніњ шырышты ќабыќтарын тітркендіреді. Кµздердіњ немесе тыныс алу жолдарыныњ тіткенуін сезген кезде, дереу сол бµлмеден шыѓып кету керек.

Азот тотыѓымен уланѓан  кезде жµтел, кеудеде ауру, одан кейін  ерінніњ, м±рын ±шыныњ кµгеруі, температураныњ жоѓарлауы пайда болады, уланѓан  адам мазасыздыќ білдіреді, біраќ есінен танбайды.

АЗОТ ТОТЫЃЫМЕН УЛАНУ  КЕЗІНДЕ ЖАСАНДЫ ДЕМ АЛДЫРУЃА БОЛМАЙДЫ, ¤ЙТКЕНІ ОЛ ¤КПЕНІЊ АЃЫП КЕТУІНЕ ЄКЕП СОЌТЫРАДЫ.

Уланѓанды ќ±рѓаќ жерге  белін, жаѓасын шешіп жатќызу  керек, арнайы киіммен жауып, дєрігер  келгенше орнынан т±рѓызбауѓа тырысыњыздар.

 

9 Электр тогымен заќымданѓанда  кӨрсетілетін алѓашќы кӨмек

 

Электр ќ±ралдарын жєне кабельдерді ќолдану кезінде  техниканыњ ќауіпсіздендіру ережелерін саќтамау электр тогымен заќымданудыњ себебі болуы м‰мкін.

Электр тогымен заќымданѓан  кезде ењ алдымен заќымдаѓанды дереу тоќ єсерінен босату керек. Б±ныњ ењ оњай жєне зиянсыз жолы электр тогын µшіру болып табылады. Резинадан жасалѓан ќолѓап болса, заќымданѓанды сымнан ж±лып тастауѓа болады. Бос ќолмен заќымдаѓанды ќолѓа алуѓа болмайды, µйткені ол кµмек беріп жатќан адамды тоќпен соѓуы м‰мкін.

Заќымданѓанды тоќ єсерінен босатќаннан кейін, оѓан дєрігерге  дейінгі кµмекті кµрсету керек. Егер заќымданушы есінен танбаѓан болса, оны ќ±рѓаќ жерге жаѓасын, белін  сµгіп жатќызу керек, арнайы киіммен  орап, кезекші дєрігерді шаќыру керек. Егер заќымданушы естен танса, онда оѓан дереу ќолдан дем алдыру керек.

 

 10 Суѓа батќанда кӨрсетілетін алѓашќы кӨмек

 

¤зендерден, кµлдерден жєне µту кезінде жєне су жинаѓыштарѓа т‰сіп кеткен кезде суѓа батып кету ќаупі тµнуі м‰мкін.

Суда  адамды кµрген кезде, суѓа батќан адамды дереу судан шыѓару керек. Оныњ су киімін жєне аяќ киімін сол мезетте шешу керек. Заќымданѓанныњ аузын тазалап, саусаќтармен тілін д±рыс ќалпына т‰зету керек.

Одан кейін µкпеден  суды шыѓару ‰шін тізе арќылы заќымданушыны б‰гіп, яѓни оныњ басы кеудесінен тµмен, ал іші тізеде болу керек, жєне ќолмен оныњ кеудесін 3-5 рет ќысу керек.

¤кпеден суды шыѓарѓаннан  кейін, оны ќ±рѓаќ киімніњ ‰стіне арнайы киіммен орап шалќасынан жатќызу  керек, ал басын ќырынан жатќызып дереу ќолдан дем алдыруѓа кірісу ќажет. 

 

 11 ЖҮрек-ќан тамыр реанимациясы

 

„Реанимация” немесе  „тірілу” сµзі клиникалыќ µлім жаѓдайында жатќан адамныњ µмірге ќайта келуін білдіреді.

Негізгі белгілері ж‰ректіњ жєне дем алудыњ тоќтап ќалуы болѓандыќтан, тірілту шаралары ењ алдымен ќанайналым жєне тыныс алу функцияларына баѓытталѓан.

11.2 Жасанды дем алдыру

 

Ењ алдымен заќымдаѓанды кµлденењ жатќызып жєне тыныс алу  жолдарыныњ µткізгіштігін ќамтамасыз етіњіздер. Б±л ‰шін заќымданушыныњ басын артќа ќарай бір ќолвн мањдайына келесі ќолын мойын астына ќойып иіњіздер. Егер ауыз ќуысы бµтен денелермен, шырышпен, ќанмен толтырылѓан болса, бинтпен не орамалмен оралѓан саусаќпен тазарту керек. „Ауыздан ауызѓа” тыныс алуын µткізу ‰шін заќымданушыѓа бет орамалын ќойып, м±рнын ќысып, еріндермен оныњ аузын толыќ ќамтып, жігерлі дем шыѓарыњыз. Егер сіз дем шыѓарѓан кезде заќымданушыныњ кеудесі кµтерілсе, онда тыныс алу жолдары µткізгішті жєне ќолдан дем алдыру д±рыс ж‰ргізіліп жатыр. Дем шыѓару заќымданушыда µз бетімен ж‰зеге асады. „Ауыздан м±рынѓа” тєсілін де ќолдануѓа болады. Б±л жаѓдайда заќымданушыныњ аузын жауып, дем шыѓаруды м±рнына жасайды. Жас балаларѓа ауа жіберу ауыз бен м±рынѓа бірдей жасалады.   

 

11.3 Ж‰ректіњ жабыќ уќалап емделуі

 

Ж‰ректіњ жабыќ уќалап емделуі ж‰рек тоќтап ќалѓан жаѓдайда, естен танѓанда, тыныс алу мен ‰лкен артериядаѓы тамыр соѓуында, мысалы, ±йќылы артерияда тоќтап ќалѓанда керек. ¦йќылы артерияда тамыр соѓуын аныќтау ‰шін сілтеуіш жєне ортањѓы саусаќтарды кењірдектіњ ‰стіне ќойып, содан кейін кішкене басќа жаќќа жылжытып жєне мойынныњ б‰йір жаќ бетін сипањыздар. Егер ±йќылы артерияныњ  тамыр соѓуы аныќталмай жатса, дереу ж‰ректіњ жабыќ уќалауына кµшіњіздер.

Заќымданушыны ќатты  жерге шалќасынан жатќызыњдар (арќа астына ќалќан ќоюѓа да болады). Ќол буыныныњ алаќан бетін заќымданушыныњ тµсініњ тµмен бµлігіне ќойыњыздар. Келесі ќолдыњ алаќанын ‰стінен ќойыњдар да тµсін басыњыздар, одан кейін лезде жіберіњіздер. Басу  минутына 60-80 рет жиілікпен ж‰зеге асырылады (жас балаларда 100-120 минут). ‡лкен адамдарда ж‰ректіњ жабыќ уќалауы кезінде тµсін тек ќолдыњ к‰шімен емес б‰кіл денесініњ ауырлыѓымен басады. 

Б±л кезде ж‰рек омыртќа  мен тµстіњ арасында ќысылады жєне ќан тамырлар ж‰йесіне ќанныњ шыѓуы  ж‰зеге асады. Ќысым аяќталѓаннан кейін  кµкірек ќуысы кењейеді, жєне ж‰рек ќанмен ќамтамасыз етіледі. Ж‰рек тоќтауы тыныс алудыњ тоќтауымен байланысты болса, міндетті т‰рде ќолдан дем алдыру жєне ж‰рек уќалауды ж‰ргізу керек.

Реанимациялыќ шаралардыњ тиімділігін кµкірек ќуысын ќысќанда ‰лкен артериялардаѓы тамврлардыњ соѓуы мен көз ќарашыќтардыњ кµлеміне байланысты аныќтайды. Егер реанимация тиімді болса, онда көз ќарашыќтары кењейтілмейді.

 

 12 Заќымданушыны  ќалай тасымалдау керек

 

Алдымен оќиѓа болѓан жерде заќымданушыныњ ќанын тоќтатып, жараќатын тању керек, с‰йектіњ сынѓан жерін белгілеу керек.

Есінде саќта: д±рыс  тасымалдап жеткізбеудіњ аяѓы т‰рлі  ќиыншыќтарѓа єкеліп соѓуы ыќтимал; ќатты ќан аѓу, сынѓан с‰йектіњ аѓарып кетуі т.т.

Егер сєтсіз жаѓдай елді мекеннен алыс жерде болып жедел  жєрдем шаќыруѓа м‰мкіндік жоќ болса, жаяу не жолай кездескен көлікпен жеткізуге болады. Тасымалдау ќ±ралын таќтай, кµрпе, пальтолардан жасауѓа болады.

Бас, бас с‰йек, омыртќа, ж±лын, іші, жамбас с‰йек, аяќтары жараќатталѓан  уаќытта шалќасынан жатќызып тасымалдайды.

Омыртќасы сынѓанда ќатты тасымалдау ќ±ралы ќажет. Егер фанера, таќтай жоќ болса заќымданушыны ішімен жатќызады.

Жамбас с‰йегі сынѓан уаќытта да катты тасымалдаѓышќа шалќасынан -жатќызады, тізесініњ астынан кµтеріп ќою керек.

Кеуде с‰йектері сынѓан уаќытта зардап шегушіні отырѓызып жеткізеді.

Ес-т‰ссіз заќымданушыны  ішінен жатќызып тасымалдайды. Кеудесі  мен мањдай т±сына киімдерімен кµтеріп  ќою керек. Егер к‰н суыќ болса  ауруды ќымтап жабу ќажет.

Жол т‰зу болѓанда аяѓын  алѓа ќарата жатќызу керек, ал ол есін білмесе онда басын алѓа ќарата жатќызады. Тасмалдаѓанда аќырын ж‰ру ќажет. Тµмен жєне жоѓары шыќканда тасымалдау ќ‰ралын кµлденењ ±стауы керек.

Тасмалданушыны µте  алыс жолѓа тасмалдауды жењілдету  ‰шін бау, белбеу, жіптерді ќолданѓан  жаќсы. Бауды 8 сияќты т‰йіп бір жаѓын иыѓына арќасынан асыра таѓып екінші ±шын тасмалдау ќ±ралына кигізеді. Тізе, балтыр, табан жіліншік заќымданѓанда кµтеріп апарады. Егер жамбасы сынѓан болса, онда тек тасмалдаушы ќ±ралымен ѓана єкетеді. Жараќаттанушыны екі адам кµтерген жењіл болады.

Егер кµмекші жоќ  болса заќымданушыныњ брезентпен, плащпен, кµрпе-одеялмен с‰йрету немесе арќаѓа, иықќа салу керек.

 

13 Тањѓыш салу

 

Жараларѓа, ‰сіген, к‰йген жерлерге дєкеден, жабысќаќ б±ласырдан, орамалдан жасалѓан жєне тор-түтіктік тањѓыштар ќойылады.

Бинтпен б±рауды бастаѓанда, оны бекітіп ќою ‰шін, екі-‰ш айналдыру ќажет. Бинт оралатын жерге  тегіс жєне тыѓыз жатуы керек.

Жаќсы ќойылѓан тањѓыш т‰спейді жєне д±рыс ќан айналымына бµгет бермейді.

Сираќтыњ ‰штен бір бµлігініњ немесе білезіктіњ жараќаттануы кезінде айналма немесе циркулярлыќ тањѓыш ±сынылады, м±нда бинт  айналымдары бір-бірін жабады.

Иыќќа, єдетте, шиыршыќ  тањѓыш ќояды. Шынтаќтан жоѓары алѓашќы 2-3 айналымды бекіткеннен кейін, орауды бинттіњ єрбір келесі айналымы алдыњѓы айналымды жартылай немесе ‰штен екі бµлігін жабатындай жалѓастыру керек.

Білек пен сираќты  тµменнен жоѓарыѓа ќарай орайды да єр айналымды бинтті иіп шиыршыќты  т‰рде жасайды. Б±л  тањѓыштыњ  ќаттылыѓын ќамтамасыз етеді.

Сираќ табаныныњ буынѓа немесе білезікке (саусаќтарды орамай) айќастырылѓан (8 тєрізді) тањѓыш ±сынылады, б±л кезде бинт айналымдары 8 саны тєрізді айќастырылады.

Тізе немесе шынтаќ буындарын  да айќастырып орайды, біраќ бинт айналымдары  буынныњ б‰гілетін бетінде (шынтаќты не тізелік ш±њќыр) айќастырылады.

Ќолдыњ саусаѓына шиыршыќты  тањѓыш ќойылады: білезік айналасын 2-3 циркулярлы айналым жасаѓаннан кейін  ені 3-4 см бинтпен буынын сыртќы бетімен  саусаќтыњ ±шына ќарай, одан кейін  шиыршыќтап саусаќ негізіне ќарай, сосын  ќайтадан ќол буыныныњ сыртќы жаѓымен бинтті білезікке ќарай апарып бекітеді. Осылай ќолдыњ барлыќ саусаќтарын кезектеп орауѓа болады.

Егер саусаќтыњ ±шын м±ќият жабу керек болса, ќайтарылатын тањѓыш жасайды: бинттіњ тілімі алдымен  саусаќтыњ сыртќы жаѓымен келеді, кейін бинтті саусаќтыњ ±шында б‰геді, алаќанныњ ‰стін  жабады да тањѓышты саусаќтыњ ±шында б‰геді, алаќанныњ ‰стін жабады да тањѓышты саусаќтыњ айналасында кµлденењ айналыммен ќатырады.

Ќолдыњ буынын орау ‰шін, єсіресе басбармаќтан басќа бірден тµрт саусаќты, осындай ќайтармалы тањѓыш ќолданады, біраќ бинттіњ ені 9-10 см болу керек.

Табанныњ біріншісінен басќа, тµрт саусаѓын да осылай орауѓа болады. Бинттіњ алѓашќы айналымдарын жіліншіктен жоѓары бекітеді, содан  кейін бинтті саусаќтарѓа ќарай  апарады, екі не ‰ш рет ары-бері б‰гіп табанныњ айналасында кµлденењ айналымдармен ќатырады. Бинтті жіліншіктіњ ‰стінде бекітеді.

Табанныњ бірінші саусаѓына  шиыршыќ тањѓыш ±сынылады. Ені 4 см бинт пайдалынады. Бинт айналымдарын алдымен  жіліншіктен жоѓары циркулярлы т‰рде  ж‰ргізеді, одан кейін саусаќќа ќарай апарып шиыршыќтап орайды.

Тањѓышты шешу ‰шін, ќолды  денеге жаќын ±стап, бинтті тарќатады. Егер тањѓышты тез шешу керек болса, оны ќиып тастайды.

Орамалды тањѓыш, дєкелі бинт болмаѓан жаѓдайда ќолданылады. Тањѓышты ќойѓан кезде, мысалы, ќол буынына, ќолды орамалдыњ ортасына алаќанды орамалдыњ бас жаѓына ќарай ќояды. Сосын бас жаќпен ќолдыњ сырт жаѓын жауып, ±штарымен білезікте т‰йіндеп байлайды. Табанѓа да осылайша орамалды тањѓыш ќояды.

Жабысќаќ б±ласырмен маќта-дєкелік жастыќшаларды бекітуге ыњѓайлы, ‰лкен емесжараќатты жабу ‰шін, єсіресе беттіњ ж±мсаќ талшыќтары жараќаттанѓан кезде. Жараќаттанѓан єсерге ќарай б±ласырдыњ тілімдерін, єрт‰рлі форма мен кµлемде пішеді, біраќ теріге жабыстырылатын б±ласыр бауыныњ ‰стіњгі ±зындыѓы 4 см шамасында болу керек. Дененіњ шашты жерлеріне жабысќаќ б±ласырларды жабыстыру ±сынылмайды.