Aktsiz solig'ining iqtisodiy mohiyati va vujudga kelish hamda rivojlanish tarixi

A - aktsiz solig'i stavkasi.

Aktsiz solig'i summasi quyidagi formula bo'yicha aniqlanadi:

O x A /100

Mahsulot birligiga so'mda aktsiz solig'ini hisob-kitob qilish bo'yicha shartli misol (aktsiz solig'i stavkasi 77% bo'lgan 11 tozalangan, dezodoratsiya qilinmagan o'simlik yog'i

misolida)

1. Mahsulot birligining tannarxi 84010,8 so'm

2. Zaruriy foyda 21684,1 so'm

3. hisob-kitob (ulgurji) narxi (1-satr + 2-satr) 105694,9 so'm

4. Aktsiz solig'i qo'shilgan holda mahsulot narxi (QQSsiz) (3-satr x 100 / 100 - 77 aktsiz stavkasi). 459543 so'm

4a. Shu jumladan, aktsiz solig'i summasi 353848,1 so'm

5. Qo'shilgan qiymat solig'i 91909 so'm

6. Korxonaning aktsiz va QQS bilan birga hisoblangan shartnomaviy (erkin) narxi (4-satr + 5-satr) 551452so'm

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

9-mavzu: Yuridik shaxslardan olinadigan mol-mulk solig'i (6 soat)

Mavzu bo'yicha qo'yilayotgan muammolar:

yuridik shaxs ixtiyorida mavjud bo'lgan tovar zahiralarini mol-mulk ob'ektiga kiritib, soliqqa tortilganda ular qaysi bahoda hisobga olinishi muammosi;

mol-mulk solig'i mexanizmidagi asosiy muammolardan hisoblangan soliq stavkalarini differentsiatsiyalash uslubiyatini ishlab chiqish;

korxona mol-mulklarini qayta baholash usullari bo'yicha muammolarni bartaraf etish;

mol-mulk solig'iga tortiladigan ob'ektlarda qo'shimcha elementlarni hisobga olish muammosi;

asosiy vositalarga eskirish hisoblash uslubiyatini maqbul holatga keltirish.

Tayanch so'z va iboralar

korxona mol-mulki, yuridik shaxslarning mol-mulk solig'i, mol-mulklar qiymati, o'rtacha qoldiq qiymat, muddatida o'rnatilmagan uskunalar, soliq to'lovchilar, soliq stavkasi, soliq bo'yicha imtiyozlar

Foydalanilgan adabiyotlar:

Asosiy adabiyotlar: 1,4,9,12,15,21

Qo'shimcha adabiyotlar: 23,25,26,30,31

1. O'zbekiston Respublikasi soliq tizimiga mol-mulk solig'ini joriy etish

sabablari.

Mol-mulk solig'ining shakllanish jarayoni va tarixiy bosqichlari. Korxonalarning mol-mulkiga solinadigan soliq, asosan, joylardagi mahalliy byudjetlar daromad qismini shakllantiradi. Undirilgan ana shu soliq summasi teng ulushlarda mahalliy byudjetlarga o'tkaziladi. Hozir mutaxassislar mol-mulk solig'i va shu kabi resurs to'lovlarini anchagina oshirish va foyda (daromad)ga soliq yukini kamaytirish maqsadga muvofiq deb ta'kidlashmoqda

Mol-mulk solig'i soliqlar tizimida qanday maqsadlarda joriy etiladi, degansavol tug'ilishi tabiiy. Mamlakatimizda mazkur soliqni joriy etishdan quyidagi maqsadlarda ko'zda tutilgan edi:

birinchidan, korxonalar o'zlarining xo'jalik faoliyatini yuritishda ortiqcha va foydalanilmayotgan mol-mulkini sotishga qiziqishni uyg'otish;

ikkinchidan, xo'jalik yurituvchi sub'ektlar balansidagi mol-mulkdan samarali foydalanishni rag'batlantirish.

Mol-mulk solig'i moliyaviy nuqtai nazardan rag'batlantiruvchilik va nazorat qilish mahalliy byudjetlarni to'ldirish nuqtai nazaridan esa fiskal vazifalarini bajaradi.

Mol-mulk solig'i moliyaviy nuqtai nazardan rag'batlantiruvchilik va nazorat qilish, mahalliy byudjetlarni to'ldirish nuo'tai nazaridan esa, fiskal vazifalarini bajaradi.

Mol-mulk solig'i yuqorida bayon qilinganlaridan tashqari, mavjud ishlab chiqarishni ekstensiv kengaytirishni jilovlash vazifalarini hal qilishga ham samarali ta'sir qiladi. Turli sabablarga ko'ra, daromadlarning bir qismi har doim daromad solig'iga tortilishdan «qochib qoladi». Ammo moddiy boylikka aylangach, mol-mulk solig'iga tortilmasdan iloji yo'q. Sarmoyalarni soliqqa tortish ulardan faol foydalanishni rag'batlantiradi, ortiqcha zahiralardan holi bo'lishga rag'bat bo'lib xizmat qiladi va o'z navbatida, ishlab chiqarish vositalari bozorining tashkil topishini jadallashtiradi. Bundan soliqning rag'batlantiruvchilik vazifasi kelib chiqib, u ishlab chiqarishda mol-mulkdan samarali foydalanish, asosiy fondlarning foydalanilmaydigan hajmini va ulardan samarali imkonini berdi.

Hozirgi paytda mulk soliqlaridan keladigan daromad etakchi salmoqqa ega bo'lmasa-da, bu soliqlar soliq tizimida o'ziga xos o'rin tutadi. Shuningdek, mol-mulk solig'i davlat byudjetiga daromadni ta'minlash bilan birga, daromad va mulk taqsimotidagi nomutanosiblikni bartaraf etishning muhim vositasi hisoblanadi. Mulk soliqlarining asl maqsadi davlat byudjeti manfaatlariga va korxonalar manfaatlariga

xizmat qilishdan iborat.

Korxonalar mol-mulkini soliqqa tortish mexnizmi bu-yuridik shaxslar mol-mulkiga soliq solish bilan bog'liq bo'lgan, soliqni tashkil qilishda bevosita ishtirok etuvchi elementlar majmui hisoblanadi. Bu majmua: soliq sub'ekti, soliq ob'ekti, soliqqa tortish birligi, soliq stavkasi, soliqqa tortiladigan baza, soliq imtiyozlari, soliqni to'lash muddatlari va boshqa elementlardan iborat.

Hozirgi paytda yuridik shaxslarning mol-mulklarini soliqqa tortish mexanizmida mavjud bo'lgan muammolar avvalo soliqqa tortish ob'ektini aniqlash tartibi va soliq stavkasi bilan bog'liqdir. Bundan tashqari, 2003 yil 1 yanvar holati bo'yicha asosiy vositalarni qayta baholashning amalga oshirilishi bu muammolarni yanada murakkablashtiradi. Shuningdek, huquqiy me'yoriy hujjatlarda bayon qilingan qoidalar amaldagi holatlarga unchalik mos kelmayapti. Shu boisdan birinchi muammo soliqqa tortiladigan ob'ekt tarkibini aniqlash bilan bog'liq bo'lib u soliq kodeksida ham 381-sonli «Yuridik shaxslarning mol-mulkidan olinadigan soliqni hisoblash va byudjetga to'lash tartibi to'g'risida»gi yo'riqnomaga asosan, soliqqa tortiladigan ob'ekt deyilganda korxonalar balansida bo'lgan asosiy vositalar shu jumladan, lizing shartnomasiga ko'ra sotib olingan vositalar va nomoddiy aktivlarning eskirishi chegirib tashlangan o'rtacha yillik qoldiq qiymati nazarda tutiladi.

Hozirgi paytda xalq xo'jaligi tarmoqlaridagi asosiy fondlarni yangilash kerak. Chunki xo'jalik yurituvchi sub'ektlarning xo'jalik faoliyatida yangi ilg'or texnologiyalardan foydalanish jahon andozalariga mos mahsulot ishlab chiqarish imkonini beradi. Shu munosabat bilan korxonalarda eskirish miqdorini soliqqa tortish doirasidan chiqarib, asosiy fondlarni yangilash yoki texnologik yangilanish shaklini to'g'ri amalga oshirishni tashkil etish zarur. Fikrimizcha, soliqni asosiy vositalar dastlabki qiymatiga ko'ra hisoblash korxonalarni moderzinatsiyalash va eskirgan uskunalarni almashtirish uchun rag'bat bo'la olmaydi. Boshqacha aytganda, mol-mulk solig'ini asosiy vositalarning boshlang'ich qiymatidan undirish tartibini saqlab, bozor munosabatlarini shakllantirib bo'lmaydi.

Albatta, amalda soliqqa tortish maqsadida asosiy vositalarning o'rtacha yillik balans qiymati aniqlash uchun qoldiq qiymati bo'yicha soliqni hisoblash ma'lum darajada davlat byudjetiga tushishi lozim bo'lgan soliq miqdorining kamayishiga olib keladi. Bunday holat byudjet daromadlarini shakllantirishda byudjet yo'qotishlariga olib kelishi mumkin. Fikrimizcha, ushbu byudjet kamomadi masalasini echish uchun respublikamiz soliq siyosatining kontseptual yo'nalishlariga

tayanishi kerak. Ayniqsa, bozor munosabatlarida iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida, soliqqa tortish maqsadida, korxona mulkchilik huquqi asosida bo'lgan uzoq muddatli aktivlar bilan birga ularning balansida mavjud bo'lgan qoldiqlar yoki mulk deb inkor etib bo'lmaydigan buxgalteriya hisobi balans aktivida aks ettirilgan ma'lum aylanma aktivlar qoldiqlarini mol-mulk solig'i bo'yicha soliqqa tortiladigan baza tarkibiga qo'shimcha element qilib kiritish maqsadga muvofiqdir.

Mazkur metodologik xulosa mamlakatimiz xo'jalik yurituvchi sub'ektlari mol-mulklaridan samarali foydalanish uchun ahamiyatli bo'lishi barobarida byudjet daromadlarini shakllantirish uchun amaliy asoslarni yaratish va belgilashda ham muhimdir. Shunday qilib, soliqqa tortiladigan ob'ektning o'zgarishi natijasida mol-mulk solig'ini maqbullashtirish soliq to'lovlarini rejalashtirishning asosiy printsipi bo'lib, u soliqqa tortiladigan baza quyidagilar hisobiga oshib ketishiga yo'l qo'ymasligi kerak:

Korxonalar aylanma mablag'larini vaqtincha to'xtatib qqyadigan ortiqcha moddiy zahiralarini qisqartirish.

Tayyor mahsulotlarni oldi-sotdi jarayonlarini jadallashtirish.

Ishlab chiqarish texnologik tsikllari vaqtini qisqartirish va tugallanmagan ishlab chiqarish hajmini kamaytirish.

Ishlab chiqarish zahiralarining maqbul miqdorini belgilash.

Korxonada mavjud tovar zahiralarini soliqqa tortishning afzalligi to'g'risida fikr yuritar ekanmiz, tovar zaxiralari mol-mulk solig'i ob'ekti tarkibiga kiritilganda qaysi bahoda hisobga olinishi kerak, degan savol tug'iladi. Tovarlarni soliqqa tortiladigan bazada hisobga olishda ular qiymatidan qo'shilgan qiymat solig'ini chegirish zarur. Boshqacha aytganda, korxonalarning soliqqa tortiladigan bazasidan tovarlar bo'yicha QQS bo'yicha chegirmalarni to'g'ri va asoslangan bo'lishi uchun birlamchi hisob hujjatlari va schet-fakturalarda aks ettirilgan qo'shilgan qiymat solig'i summalaridan foydalanish mumkin.

2. Mol-mulk solig'inig iqtisodiy mohiyati. Soliqqa tortish maqsadida mol-

mulk tushunchasi.

Yuridik shaxslar mol-mulk solig'ini to'lovchilari sifatida. Soliq solinadigan mol-mulkka ega bo'lgan yuridik shaxslar mol-mulk solig'i to'lovchilardir.

Soliq solish maqsadida yuridik shaxslar deganda, xo'jalik yuritishida yoki tezkor boshqaruvida mol-mulk bo'lgan va o'z majburiyatlari bo'yicha mol-mulki bilan javob beradigan, shu jumladan mustaqil balans va hisob-kitob varag'iga ega alohida bo'linmalar tushuniladi.

Soliq solishning alohida tartibi o'rnatilgan ayrim toifadagi to'lovchilarga yuridik shaxslardan undiriladigan mol-mulk soligi tatbiq etilmaydi.

Bunda, agar soliq solishning alohida tartibi o'rnatilgan yuridik shaxslar faoliyatning asosiy turi bilan bir qatorda boshqa faoliyat turlari bilan shug'ullansalar, ular alohida hisob yuritishlari va qonun hujjatlariga muvofiq mol-mulk solig'ini to'lashlari zarur.

3. Yuridik shaxslardan mol-mulk solig'ini undirishda mol-mulkning yillik o'rtacha qoldiq qiymatini aniqlash tartibi.

Yuridik shaxslar uchun soliq solish ob'ekti bo'lib asosiy vositalar (qonun hujjatlariga muvofiq mulk qilib olingan erning qiymati bundan mustasno) va nomoddiy aktivlarning o'rtacha yillik qoldiq qiymati, shuningdek belgilangan muddatlarda tugallanmagan qurilish ob'ektining qiymati hisoblanadi. Soliq solish ob'ekti bo'lib, shuningdek, me'yordagi muddatlarida o'rnatilmagan uskunalarning qiymati hisoblanadi.

Agar u quyidagi shartlardan biriga javob bersa, amortizatsiya-lanadigan asosiy vositalarning ijarasi lizing hisoblanadi:

a) ijara muddati asosiy vositalar xizmat muddatining sakson foizidan oshsa;

b) ijarachi   asosiy  vositalarni   qat'iy  narxda  yoki   ijara  tugashi  bo'yicha

belgilanadigan narxda sotib olish huquqiga ega bo'lsa;

v) ijaraga olinadigan asosiy vositalarning qoldiq qiymati ijaraning tugashida ularning ijara boshlanishidagi qiymatining yigirma foizidan kamni tashkil etsa;

g) to'lovlarning joriy summasi butun ijara davri uchun ijaraga olinadigan vositalar qiymatining to'qson foizidan oshsa.

Yuridik shaxslar mol-mulkining o'rtacha yillik qoldiq qiymati hisobot yilining 1 yanvaridagi va hisobot yilidan keyingi yilning 1 yanvaridagi mol-mulk qoldiq qiymatining yarmini qo'shishdan olingan summani hamda hisobot davri qolgan barcha oylari har bir dastlabki kunidagi mol-mulk qoldiq qiymati summasini 12 ga bo'lishdan olingan son sifatida qu-yidagi formula bo'yicha aniqlanadi:

1 yanv.ga 1 yanv.ga

o'rtacha yillik   +  lfev.ga        + ... +    1 dek.ga       +    

qoldiq qiymati =         2 2

12

hisobot davriga soliqni hisoblab chiqarish uchun mol-mulkning o'rtacha qoldiq qiymati hisobot davri oyining birinchi kunidagi mol-mulk qoldiq qiymati yarmini, hisobot davridan keyingi birinchi oyning birinchi kunidagi mol-mulk qoldiq qiymati yarmini va hisobot davri qolgan barcha oylari birinchi kunidagi mol-mulk qoldiq qiymatini qo'shishdan olingan summani 12 ga bo'lishdan olingan summa sifatida aniqlanadi.

Agar mol-mulk oyning birinchi yarmida amalga kiritilgan bo'lsa, mol-mulkning

o'rtacha yillik qoldiq qiymatini hisoblab chiqarishda kiritish oyi to'liq oy deb qabul qilinadi, agar mol-mulk oyning ikkinchi yarmida amalga kiritilgan bo'lsa, o'rtacha yillik qoldiq qiymat amalga kiritish oyidan keyingi oyning birinchi kunidan boshlab hisoblanadi.

Misollar:

1) yuridik shaxs 20 oktyabrda ta'sis etilgan:

200_ yil uchun hisoblab chiqarishga yuridik shaxs mol-mulki o'rtacha yillik

qoldiq qiymatining hisob-kitobi

745:2 + 735 + 715:2 12

Balans moddalari nomi Balans kodi satri Balans moddalari bo'yicha summalar

01.01 01.11 01.12 01.01

Asosiy vositalar 010 - - 845 845 835

Nomoddiy aktivlar 020

Asosiy           vositalarning eskirishi 011,021 100 110 120

Soliq     solinadigan     mol-mulkning qoldiq qiymati 012, 022 745 735 715

=   122,08

Soliqni hisoblab chiqarish uchun mol-mulkning o'rtacha qoldiq qiymati

2) hisobot yilining I-choragi uchun:

1-chorak   uchun soliqni his-oblab chiqar-ishga mol-mulkning o'rtacha qol-diq qiymati

1 yanv.ga

12

+ lfev.ga      +  .. +    1 martga       +

1 apr.ga

3) 13 martdan mol-mulk solig'ini to'lovchi bo'lgan yuridik shaxs uchun:

1 marga 1 aprelga

I chorak uchun soliqni         +

hisoblab     chiqarishga         2 2

mol-mulkning o'rtacha   =    

qoldiq qiymati 12

Soliq solinadigan bazani aniqlash uchun, balans aktivida aks ettiriladigan eskirishni chegirgan holda, buxgalteriya hisobining quyidagi hisobvaraqlari bo'yicha summalar qabul qilinadi:

asosiy vositalarni hisobga olish hisobvaraqlari;

uzoq muddatga ijaraga olinadigan asosiy vositalarni hisobga olish hisobvaraqlari;

nomoddiy aktivlarni hisobga olish hisobvaraqlari;

tugallanmagan qurilishni (belgilangan muddatlarda qurilishi tugallanmagan ob'ekt qismida) hisobga olish hisobvaraqlari;

o'rnatishga mo'ljallangan uskunani (me'yor muddatlarida o'rnatilmagan uskuna qismida) hisobga olish hisobvaraqlari.

4. Korxonalarda mol-mulkni qayta baholanishi va uning soliq ob'ektiga ta'siri. Mol-mulk solig'i stavkasi.

Soliq stavkalari quyidagicha:

Yuridik shaxslarning mol-mulkiga 3,5 foiz stavkasi bo'yicha soliq solinadi.

Me'yordagi muddatlarda o'rnatilmagan uskuna uchun mol-mulk solig'i ikki baravar ko'paytirilgan stavka bo'yicha to'lanadi.

Eksport   mahsuloti   ishlab   chiqaradigan   va   uni   mustaqil   ravishda   yoki ixtisoslashgan tashqi savdo birlashmalari va firmalari orqali sotadigan, vazirliklar, idoralar,  korporatsiyalar,  kontsernlar,  uyushmalar va kompaniyalarning tarkibiy bo'linmalari hisoblangan korxonalar uchun quyidagi miqdorlarda sotishning umumiy hajmida o'zi ishlab chiqargan mahsulot (ishlar, xizmatlar)ning eksportdagi ulushiga bog'liq holda mol-mulk solig'ining tabaqalashtirilgan stavkalari belgilanadi: Yuridik shaxslardan olinadigan mol-mulk solig'i STAVKALARI*

N To'lovchilar Soliq solinadigan bazaga nisbatan % larda soliq stavkalari

1 Yuridik shaxslar 3,5

2 o'zi ishlab chiqargan tovarlar (ishlar, xizmatlar) eksportining erkin almashtiriladigan valyutadagi hissasi quyidagi miqdorlarni tashkil etadigan eksportchi korxonalar uchun:

sotishning umumiy hajmida 15 foizdan 25 foizgacha belgilangan     stavka     30     %ga pasaytiriladi

sotishning umumiy hajmida 25 foizdan 50 foizgacha belgilangan     stavka     50     %ga pasaytiriladi

sotishning umumiy hajmida 50 foiz va undan ortiq soliq undirilmaydi

*Uz.R.VMning 2004 yil 28 dekabrdagi 610-sonli qaroridan olindi.

Izoh:

Me'yoriy muddatlarda o'rnatilmagan uskunalar (foydalanilmagan uskunalar) uchun mol-mulk solig'i ikki baravar stavka bo'yicha to'lanadi.

Ko'rsatilgan imtiyoz savdo-vositachi korxonalarga, shuningdek erkin almashtiriladigan valyutaga xom ashyo tovarlari - paxta tolasi, ip gazlama, lint, neft, neft mahsulotlari, gaz kondensati, tabiiy gaz, elektr energiyasi, qimmatbaho, rangli va qora metallarni eksport qiladigan ishlab chiqarish korxonalariga tatbiq etilmaydi.

Soliq bo'yicha imtiyozlar.

Quyidagi yuridik shaxslarning mol-mulkiga soliq solinmaydi:

a) notijorat   tashkilotlarning    mol-mulkiga,    tadbirkorlik    faoliyati    uchun

foydalaniladigan mol-mulkdan tashqari;

soliq solish maqsadida notijorat tashkilotlar deganda quyidagilar tushuniladi: faqat   davlat  byudjeti   mablag'lari   hisobiga   moliyalanadigan,   tasdiqlangan

smetalar    doirasida   xarajatlarni    qoplashga   byudjetdan    dotatsiyalar    oladigan

korxonalar, muassasalar va tashkilotlar;

xayriya birlashmalar, uyushmalar va jamg'armalar, xalqaro tashkilotlar, diniy

birlashmalar va boshqa tashkilotlar:

1) ijtimoiy-xayriya yoki boshqa maqsadlar uchun barpo etilgan, tadbirkorlik

faoliyati uchun daromad olishni ko'zlamasligi ta'sis hujjatlarida qayd etilganlari;

2) moliyaviy   va   boshqa   mablag'larni   mazkur   tashkilotning   xodimlari,

muassislari   yoki   a'zolarining   shaxsiy  manfaatlari  uchun  taqsimlamaydigan  va

investitsiyalamaydiganlari (mehnat uchun qonun hujjatlarida belgilangan tartibda

taqdirlashlardan tashqari);

b) xalq ta'limi va madaniyat muassasalari ehtiyojlari uchun foydalaniladigan

mol-mulkka;

v) uy-joy-kommunal xo'jaligi va boshqa umumfuqaroviy ahamiyatga molik shahar xo'jaligining mol-mulkiga;

g) qishloq xo'jaligi va chorvachilik mahsulotlari etishtirish, ularning selektsiyasi va ularni saqlash, baliq etishtirish, ovlash va uni qayta ishlash sohasidagi faoliyatning asosiy turiga;

d) Samarqand, Buxoro, Xiva va Toshkent shaharlarida yangi tashkil etilgan,

turizm faoliyati bilan shug'ullanayotgan yuridik shaxslarning mol-mulkiga, tashkil

etilgan vaqtidan e'tiboran dastlabki foyda olguniga qadar, lekin ular ro'yxatdan

o'tgan vaqtdan e'tiboran uch yildan ortiq bo'lmagan muddatga.

Ana shu yuridik shaxslar belgilangan imtiyozli davrdan keyin bir yil o'tguniga qadar tugatilgan taqdirda soliq summasi ularning butun faoliyati davri uchun to'liq miqdorda undirib olinadi;

e) nogironlarning jamoat birlashmalari, "Nuroniy" jamg'armasi va "O'zbekiston

Chernobilchilari" uyushmasining mulkida bo'lgan, ishlovchilari umumiy sonining

kamida ellik foizini nogironlar tashkil qilgan yuridik shaxslarning mol-mulkiga,

savdo, vositachilik, ta'minot-sotish va tayyorlov faoliyati bilan shug'ullanadiganlari

bundan mustasno;

j) yangi tashkil etilgan yuridik shaxslaming mol-mulkiga, ro'yxatdan o'tgan paytidan e'tiboran ikki yil mobaynida. Mazkur imtiyoz tugatilgan (qayta tashkil etilgan) korxonalar, ularning filiallari va tarkibiy bo'linmalarining ishlab chiqarish quwatlari va asosiy fondlari negizida tashkil etilgan korxonalarga, shuningdek korxonalar huzurida tashkil etilgan yuridik shaxslarga nisbatan, basharti ular ana shu korxonalardan ijaraga olingan asbob-uskunalarda ishlayotgan bo'lsalar, qo'llanilmaydi;

z) xorijiy kredit hisobiga xarid qilingan asbob-uskunalarga, ushbu kreditni so'ndirish muddatiga, lekin u besh yildan ortiq bo'lmasligi kerak.

Bunda mazkur imtiyoz quyidagilarga tatbiq etilmaydi:

yuqorida ko'rsatilgan imtiyoz amalga kiritilishiga qadar xarid qilingan asbob-uskunalarga ham, basharti imtiyozni joriy etish paytida kreditni sqndirish muddati tugamagan bo'lsa. Mazkur imtiyozning muddati tugamagan taqdirda, imtiyoz u joriy etilgan paytdan boshlab kreditni so'ndirishning qolgan muddatiga tatbiq etiladi, lekin u besh yildan oshmasligi kerak;

kredit bitimi (shartnomasi)da ko'zda tutilgan muddatga muvofiq kredit bo'yicha asosiy qarznigina sqndirish davriga, lekin u besh yildan oshmasligi kerak;

buxgalteriya hisobi to'g'risidagi qonun hujjatlariga muvofiq to'lovchining balansida qayd etilgan etkazib berish, montaj qilish va ishga tushirish-sozlash xarajatlarini o'z ichiga oladigan asbob-uskunalarning butun qiymatiga;