Кантрольная работа па "Беларускай мове"

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Кантрольная работа №1

па  беларускай мове

студэнта  гр. №100502

Русіна Антона Мікалаевіча

 

1. Заданне 1. Знайдзіце і запішыце разгорнуты адказ на тэму “Беларуская мова ў 
   ХХ ст.” і складзіце да яго тэзісны план.

 

    Пачатак ХХ ст. (1900–1917 гг.) - непрацяглы па часе, але надзвычай змястоўны перыяд, які характарызуецца зрухамі ў самім падыходзе грамадскасці да беларускай мовы. Узмацненне нацыянальна-вызваленчых настрояў прымусіла царскі ўрад пайсці на ўступкі і дазволіць друкаванне на нацыянальных мовах. Так з’явіліся першыя беларускія легальныя газеты “Наша доля” і “Наша ніва”, ствараюцца беларускія выдавецтвы – “Загляне сонца і ў наша аконца”, “Наша ніва”, “Наша хата” ў Вільні, “Мінчук” у Мінску. Усё гэта спрыяла таму, што за невялікі перыяд на беларускай мове выйшла каля 245 розных кніг. Пачалося адраджэнне беларускай літаратуры, пра што прыхільна і наадварот, рэзка адмоўна, пачала пісаць прэса: рускі царызм па-ранейшаму адмаўляў існаванне беларускага народа і яго мовы, нягледзячы на тое, што многія суседзі прызналі іх самастойнасць.

    20-я  гады ХХ стагоддзя – цікавы  і ў многім вызначальны этап  развіцця беларускай мовы. Менавіта ў гэты час яна набыла статус дзяржаўнай і павінна была абслугоўваць усе сферы жыцця народа. Моўная палітыка папярэдніх стагоддзяў, якая праяўлялася ў забароне афіцыйнага функцыянавання беларускай мовы, прывяла да таго, што ў пачатку ХХ стагоддзя наша мова заставалася недастаткова распрацаванай. Таму ў 20-я гады частка беларускай інтэлігенцыі актыўна ўключылася ў працэс удасканальвання літаратурнай мовы.

    У 20-я гады на старонках часопiсаў  "Полымя", "Узвышша", "Маладняк" і іншых неаднаразова абмяркоўваліся праблемы ўпарадкавання лексікі літаратурнай мовы. Адной з асноўных крынiц яе папаўнення павiнна была быць народная мова. Таму невыпадкова распачалася спецыяльная работа па збіранню скарбаў народнай мовы розных рэгіёнаў Беларусі. Сярод тых, хто займаўся вывучэннем беларускіх гаворак і распрацоўкай беларускай дыялекталогіі неабходна адзначыць М.І.Каспяровіча і М.В.Шатэрніка, якія выдалі "Віцебскі краявы слоўнік" і "Краявы слоўнік Чэрвеньшчыны". У гэты ж час І.К.Бялькевічам быў сабраны вялікі каштоўны матэрыял для "Краёвага слоўніка ўсходняй Магілёўшчыны", выдадзенага толькі ў 1970 годзе, які даследчыкі называлі "сапраўдным скарбам, у якім адлюстравана жывая моўная стыхія беларусаў".

    Але, безумоўна, рэсурсаў народнай мовы не магло хапiць для слоўнiка беларускай лiтаратурнай мовы, каб функцыянаваць  у розных стылях і абслугоўваць усе  сферы жыцця. У.Дубоўка сфармуляваў асноўныя тэарэтычныя прынцыпы развiцця беларускай мовы. У прыватнасцi, ён адзначаў, што ў лiтаратурнай мове павiнны функцыянаваць словы жывой народнай мовы, якiя сустракаюцца на значнай тэрыторыi Беларусi, трапныя мясцовыя словы, калi ў лiтаратурнай мове яны не маюць дасканалага адпаведнiка, прафесiйныя назвы, калi яны не маюць вузкаспецыяльнага значэння, а таксама старыя словы, якiя маюць каранёвыя сувязi з жывой мовай i здольныя ўзбагацiць лiтаратурную мову новым адценнем значэння. Пажаданым У.Дубоўка лiчыў уводзiць у мову наватворы, але пры гэтым адзначаў, што новае слова павiнна быць створана "на падставе законаў беларускай народнай мовы i на падставе iснуючых у мове слоў".

    У 1921 годзе ўрадам рэспублікі была створана Навукова-тэрміналагічная камісія, галоўнай задачай якой была выпрацоўка тэрмінаў па ўсіх галінах навукі. У рабоце ўдзельнічалі аўтарытэтныя вучоныя, пісьменнікі і грамадскія дзеячы (Я.Купала, Я.Колас, С.Некрашэвіч, М.Байкоў, географы М.Азбукін, А.Смоліч, фізік А.Міцкевіч і іншыя).

    К канцу 20-х гадоў ХХ стагоддзя працэсы беларусізацыі пачалі затухаць, паступова замяніўшыся наогул на барацьбу з так званым буржуазным нацыяналістычным дэмакратызмам, пад якім разумелася любое праяўленне нацыянальнай самасвядомасці. У нацыянальнай палітыцы быў зроблены паварот у бок узмацнення інтэрнацыяналізацыі грамадства, а на самай справе русіфікацыі нацыянальных меншасцей. У 30-я гады гэты працэс суправаджаўся нечуванымі рэпрэсіямі: пацярпелі ўсе, хто актыўна ўдзельнічаў у будаўніцтве беларускай нацыянальнай культуры, пераважная большасць з іх была фізічна знішчана. Да пачатку другой сусветнай вайны з беларускіх лінгвістаў засталіся лічаныя адзінкі.

    Заканамерна, што і створаная ў 20-я гады навуковая і мастацкая літаратура перасталі выкарыстоўвацца і нават былі забаронены. Новыя моўна-палітычныя ўмовы вымагалі выпрацоўку новых прынцыпаў лексічнага ўнармавання беларускай мовы і лексікаграфічнай апрацоўкі слова. Для абгрунтавання новай моўнай палітыкі была падведзена лінгвістычная тэорыя акадэміка Н.Я.Мара, згодна з якой мова – класавая з’ява, і на працягу гісторыі адбываецца рэвалюцыйны працэс скрыжоўвання моў, які вядзе да поўнага іх зліцця ў адну агульную мову. Пры гэтым Н.Я.Мар не прызнаваў паходжання ад супольнай мовы-асновы сваяцкіх моў, якія ствараюць сям’ю, і сцвярджаў, што спачатку ў розных месцах незалежна ад сябе паўстала шмат моў. Выдадзены ў 1937 годзе “Руска-беларускі слоўнік” пад рэдакцыяй А.Александровіча прадэманстраваў увасабленне новых антынацыянальных прынцыпаў беларускай лексікалогіі і лексікаграфіі ў жыццё. Не заўважыць хібы і заганы слоўніка, якія выявіліся ў насычэнні беларускай лексікі русізмамі, неўласцівымі і ненатуральнымі канструкцыямі, не маглі нават сучаснікі. З-за сваёй штучнасці слоўнік не набыў практычнага значэння.

    У 1950 годзе Сталіным была адкінута тэорыя Н.Я.Мара як ненавуковая і вульгарызатарская і прапанавана новая, згодна з якой, са шматлікіх нацыянальных моў спачатку вылучацца найбольш узбагачаныя адзіныя занальныя мовы, якія потым аб’яднаюцца ў адну супольную міжнародную мову, якая ўбярэ ў сябе найлепшыя элементы нацыянальных і занальных моў. У Савецкім Саюзе адной з занальных моў павінна была стаць руская мова. У 1962 годзе ўбачыў свет “Беларуска-рускі слоўнік”. У параўнанні з “Русско-белорусским словарём” 1937 года, тут назіраецца невялікі ўхіл у бок выяўлення і адлюстравання колькаснага і семантычнага багацця беларускай лексікі. Такія перамены выклікаў рух супраць моўнай русіфікацыі, які пачаўся ў сувязі з паслясталінскай “адлегай”.

    Такім чынам, развіццё беларускай лексікі  і лексікаграфіі ХХ ст. характарызуецца, па-першае, рэалізацыяй моўнай палітыкі, накіраванай на пашырэнне сферы выкарыстання рускай мовы і замацаванне ў слоўніках шматлікіх русізмаў і, адпаведна, звужэннем сферы функцыянавання беларускай мовы і, адпаведна, ігнараваннем складальнікамі слоўнікаў беларускіх слоў, якія падкрэсліваюць адметнасць і самабыснаць беларускай мовы; па-другое, нятворчым і тэндэнцыйным падыходам да лексікаграфічнай справы (у самым шырокім сэнсе). Але паколькі існуе першая праблема, кардынальнае вырашэнне другой наўрад ці магчымае.  

1. Становішча  беларускай мовы ў пачатку ХХ ст.:
2. Развіццё беларускай мовы і мовазнаўства ў 20-я гг. ХХ ст.:

• агульная характарыстыка перыяда;
• распрацоўка літаратурнай беларускай мовы;
• прынцыпы развіцця беларускай мовы Дубоўкі;
• выпрацоўка тэрміналогіі;

3. Агульныя тэндэнцыі развіцця беларускай мовы пачынаючы з 30-х гадоў:

• затуханне працэса беларусізацыі;
• лінгвістычная тэорыя Н.Я.Мара;
• новая лінгвістычная тэорыя Сталіна;

4. Заключэнне 
    
    
    
    
   

Заданне 2. Падбярыце з любога тэксту 10 прыкладаў марфалагічнай інтэрференцыі (па пяць форм роднага склону і па пяць форм меснага склону адзіночнага ліку рускіх і беларускіх назоўнікаў другога скланення) і пяць прыкладаў сінтаксічнай інтэрферэнцыі  

Марфалагiчная інтэрференцыя:

а) родны склон:

    у памяшканні нібы не хапала кіслароду – в помещении словно не хватало кислорода; артыст не мае таленту - артист не имеет таланта;

    раскаты грому  - раскаты грома;

    у магазiнах шмат цукру - в магазинах много сахара;-)

    гурбы снегу  - сугробы снега.

б) месны склон:

    журба на сэрцы  - тоска на сердце;

    у гэтым выпадку - в этом случае;

    пазнака ў календары - пометка в календаре;

    прымаць уздел у сходзе - принимать участие в собрании;

    ісці  па шляху – идти по пути.

Сінтаксічная  інтэрферэнцыя:

    здеквацца з малодшага брата  - издеваться над младшим братом;

    поехать к деду – паехаць да дзеда;

    заведующий  отделением – загадчык аддзялення;

    смеяться  над глупой шутки – смяяцца з дурнога жарта;

    приложение  к параграфу - дадатак да параграфа. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Заданне 3. Падбярыце па тры выразы з публіцыстычнага, навуковага і афіцыйна-справавога стыляў і складзіце з імі сказы выразнай функцыянальна-стылявой прыналежнасці. 

Навуковы  стыль: сіла тока, пауправаднікі, лічба-аналагавы  пераўтваральнік

1. У  фізіцы сілай тока называюць  велічыню зарада, які праходзіць праз папярэчнае сячэнне правадніка за адзінку часу.

2. Рэчывы, якія па сваёй электраправоднасці  займаюць прамежкавае значэнне  паміж праваднікамі і дыэлектрыкамі,  называюць паўправаднікамі.

3. Лічба-аналагавы  пераўтваральнік у відэасістэмах служыць для пераўтварэння бесперапыннага патоку дадзеных, які фарміруецца відэакантролерам, у ўзроўні інтэнсіўнасці колеру, што падаюцца на манітор. 

Публіцыстычны стыль: медыкі раяць, тандэм Пуцін-Мядзведзеў, “Арабская вясна”.

1. Медыкі  раяць прайсці вакцынацыю ад грыпа, бьо яна дапамагае калі не пазбегчы хваробы, то лягчэй яе перанесці, перадае БЕЛТА.

2. Палітолагі лічаць, што кіруючы тандэм Пуцін-Мядзведзеў можа захавацца, як мінімум, на пяць гадоў, аж да прэзідэнцкіх выбараў 2018 года.

3. Масавыя народныя пратэсты, якія ахапілі ў гэтым годзе Паўночную Афрыку і Блізкі Усход і якія атрымалі назву "Арабскай вясны", абышліся рэгіёну ў 55

мільярдаў даляраў, гаворыцца дакладзе, падрыхтаваным кансалтынгавай

кампаніяй Geopolicity. 

Афіцыйна-справавы стыль: журнал выкарыстання сродкаў кантролю, камісія па працы з маёмасцю, спіс выкарыстоўваемых касавых апаратаў

1. Цэнтр тэхнічнага абслугоўвання нагадвае, што нумары ўсіх выкарыстаных галаграм неабходна запісваць у журнал выкарыстання сродкаў кантролю.

2. Ігравыя аўтаматы пастанаўленнем суда канфіскаваны ў даход дзяржавы, і адпаведна з рашэннем камісіі па працы з маёмасцю пры Мінскім гарадскім выканаўчым камітэце перададзены для рэалізацыі ў ТД “Усходні”.

3. Міністэрства па падаткам і зборам Савецкага района папярэджвае, што няпоўные або няправільныя звесткі ў спісе выкарыстоўваемых касавых апаратаў, пададзеныя інспектару, могуць стаць прычынай для распачатку судовай працы.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Заданне 4. Выпішыце з артыкула па спецыяльнасці (фізіка, матэматыка, праграмаванне, уводзіны ў спецыяльнасць) 20 словазлучэнняў ці слоў і перакладзіце іх на беларускую мову. У тэрміналагічным слоўніку ці ў слоўніку прафесіяналізмаў знайдзіце значэнні гэтых слоў. 

1) Роза ветров – ружа вятроў:

- графічны метад адлюстравання рэжыму вятроў у азначанай мясцовасці для месяца, сезона, года і г.д.

2) Скаляр  – скаляр:

- велічыня (магчыма пераменная, інакш кажучы  – функцыя), кожнае значэнне якой  можа быць выражана адным лікам  (часцей за ўсё маецца на  ўвазе натуральныя лікі).

3) Модуль – модуль: