Кітәби тіл

                           Кітәби тіл

Тілдің функционалды стилі дегеніміз - әдебиеттің белгілі бір жанрына немесе әлеуметтік іс-әрекеттің белгілі бір жанрына (мыс, ресми, кеңсе, телеграфет) я болмаса қоғам тіршілігіндегі белгілі бір ситуацияға (мыс, салтан стиль, сипатты стиль т.б.) сәйкестендіріліп қалыптасқан тұлға - тәсілдер жүйесі, семантикасы мен экспрессиясы жағынан біршама тұйықталған (Әр стилге қарай іріктелген) тілдік құралдар системасы. Демек, тілдің функционалдық стильдері – оның әдебиет жанрына қарай ажыратылған тарамдары стильді сөз еткенде, тілдің барлық элементтерін қамтуға тура келеді. “Стиль ойды білдіру құралдарының жүйесі ретінде тіл құрылымының барлық элементтерін: дыбыстарды да, грамматикалық тұлғаларды да, сөз қазынасын да, фразиологиялық тіркестерді де және осы салалардың композициялық – синтаксистік жағынан құрылу тәсілдерін де қамтиды”.  
         Қазақ әдеби тілінің функционалды стилдерінің құрылысы, саны, сипаты және иерархиялық сатысы (қайсы басым болғаны) барлық кезеңдерде бірдей болмағаны сөзсіз. Осы күнгі тарамдалудың өзі бертінде - XIX ғасырда басталған құбылыс оның үстіне стильдердің әрқайсысына тән айырым белгілері күні бүгінге дейін әбден қалыптасып біткен емес, көп реттерде жақын стильдерді межісі ажырамай, сипатты белгілері бірінен екіншісіне ауысып отыратын фактілер бар. 
          Қазақ тілінде ұзақ уақыт бойы көркем әдебиет стилі басым болып келді. Өзге стилдер көп уақыт не мүлде болмады, не өте әлсіз болмады. Бірқатар стилдер (кеңсе-іс қағаздары, эпистолярлық әдебиет) халықтың сөйлеу тілінен алшақ дәстүрді пайдаланды. Көркем әдебиет стилінің өзі көбінесе бір жанрда – поэзия түрінде дамиды. 
         Қазақ әдеби тілінің осы күнгі стилдік диференциясының басы XIX ғасырдың екінші жартысына тура келеді. Бұл тұста қазақ тілінде мерзімді баспасөз пайда болды, соған орай әдебиеттің қоғамдық – публицистикалық жанрының ірге тасы қалана бастады. Бұл жанр қазақша публицистикалық стилдің алғашқы үлгілерін туғызды. XIX ғасырдың соңғы онжылдықтарынан бастап, қазақ тілінде көпшілікке арналған жартылай ғылыми әдебиет жанры, ішінара оқу құралдары шыға бастады. Мысалы, Сол кезде қазақ қауымында жиі кездесетін адам мен малдың ауру – індеттері, қазақ қоғамының экономикасы (мысалы, кейбір пайдалы кәсіптер), мәдениеті т.б. жайында кітапшалар – қазақ тіліндегі ғылыми – көпшілік әдебиеттің өте әлсіз болса да алғашқы көріністері. (Бұл стилдің едәуір етек жая бастаған тұсы). 
          Сондай-ақ көркем әдебиет стилінің де проза жанрын қамтып, әлде қайда дами түсуі XIX ғасырдың орта тұсына бастады. Бұған Ыбырай мен Абай шығармалары үлкен себепші болды. XIX ғасырдың басы қазақ көркем әдеби стилінің бірсыпыра күшейген, өз ішінен тарамдалған тұсы. Осы кезеңде проза, драматургия жанрларына сай белгілер пайда болып, дамиды, стилдер арасы айқындала түседі. XIX ғасырдың екінші жартысында қазақ тілінің мынадай функционалдық стилдері болды. Олар: көркем әдебиет стилі - публицистикалық стил жартылай ғылыми стил, ресми – іс қағаздары стилі, эпистолярлық стиль.