Таямницы Мирскага замка

Змест

Пра замак  Мір 3

Легенды и  быль замка Мір 4

Залатая "скарбніца" князёў Радзівілаў 4

Лёс загадкавага  скарбу 6

Праклён Мірскага возера 7

Загадка Барановай  Галавы 9

Выкарыстаныя  крыніцы 10

 

 

 

 

 

 

 

 

Пра замак Мір

Гэты ўражлівы палацава-замкавы  комплекс, уладальнік ганаровага статуту  "Помніка сусветнай спадчыны" ЮНЭСКА, знаходзіцца побач з мястэчкам  Мір, што ў Гродзенскай вобласці Беларусі. Узведзены ён на адкрытым і невысокім правым беразе невялікай ракі.

Прывольна было людзям на берагах  спакойнай, мірнай ракі, сярод палёў і лясоў, вось і прыжыліся яшчэ ў спрадвечныя часы імёны - Мір да паселішча, а Міранка - да ракі.

Але не абыйшлі баявыя дружыны бокам гэтыя месцы. Гістарычныя хронікі абвяшчаюць: заклаў тут абарончы замак стараста недалёкага граду Брэста, маршалак Вялікага княства Літоўскага Юры Іллініч у канцы XV - пачатку XVI стст.

Першапачатковае будаўніцтва  доўжылася амаль дзесяць гадоў  у некалькі этапаў. Спачатку на магутнай трохмятровай падставе  выраслі  сцены вышынёй 13 метраў. У іх падставу былі ўмураваны буйныя гранітныя  валуны ("варажскія госці", дастаўленыя  са Скандынавіі гіганцкімі леднікамі  каля ста тысячагоддзяў назад). Лічылася, што гэта "дзікае каменне" зробіць  крэпасць непрыступнай.

Як вадзілася, атачылі  замак-крэпасць яшчэ і землянымі  дзевяцімятровымі валамі і равамі з вадой.

Непаўторнасць сілуэту замка  Мір надаюць пяць магутных веж вышынёй з 10-ти павярховы будынак. Усе яны маюць трывалыя чатырохгранныя падставы,  з якіх "вырастаюць" больш стройныя  васьміграннікі, але адрозніваюцца дэкаратыўным убраннем.

Суровым волатам глядзелася ў першае стагоддзе свайго існавання  галоўная, уязная, вежа замка Мір. Пад стаць ёй вежа, якая ахоўвае крэпасць з паўднёвага захаду.  Цяпер іх пераборлівыя па форме і велічыні нішы пабелены, як гэта павялося з канца XVII стагоддзі. Ярка белае на фоне чырвонай цэглы "развесяліла" крэпасць. Напэўна, і таму яшчэ замак Мір называюць "кветкай Сярэднявечча".

У 1569 г. Мір разам з замкам і графскім тытулам быў адпісаны Мікалаю Крыштафору Радзівілу «Сіротку»  – прадстаўніку нясвіжскай лініі  Радзівілаў.

Пры новым уладальніку, чалавеку ўжо іншай эпохі, замак Мір пачаў зменьвацца.

Выдатныя дасягненні дойлідаў італьянскага Рэнесансу, якія звярнуліся да антычнай спадчыны, пакарылі тады ўсю Еўропу: круглявыя аркі і галерэі, каланады, зборы сталі каханымі прыёмамі архітэктараў.

Ва ўнутраным двары  замка быў збудаваны трохпавярховы  палац. Частку байніц замуравалі,  знешнімі сценамі палаца сталі замкавыя сцены - паўночная і ўсходняя,  аконныя праёмы другога і трэцяга паверху палаца значна павялічылі. Давяршылі змены "італьянскі" сад, для якога з-за межы  выпісалі экзатычныя для Беларусі кіпарыс, самшыт, лаўр, цытрусавыя, і аркавы  каменны мост, кіроўны з саду ў палац.

Усё гэта ператварыла Мірскі замак у пышны ансамбль, дзе гарманічна спалучаліся моц абароннай крэпасці і раскоша палацавай пабудовы. У руска-польскую вайну 1655 года ён быў разбураны. Затым былі: Паўночная вайна са шведамі (1706), Айчынная вайна 1812 года. Пад яго сценамі не раз грукаталі разлютаваныя баталіі.

Радзівілаўская эпоха замка доўжылася амаль два з паловай стагоддзя. У XIX стагоддзі ім валодалі графы і князі Гогенлоэ, Берленбургі, Вітгенштэйны. У 1891 годзе ён перайшоў да рускіх князёў Святаполк-Мірскім, а з 1939-го стаў агульнанародным здабыткам. Апошнюю чвэрць стагоддзя замак-музей увесь час аднаўляецца,  знаходзячы высакародную прыгажосць і нібы маладзеючы.

Легенды и быль замка Мір

Старадаўні замак - адвечная мясціна прывідаў, легенд, адданняў. У кожнага з іх ёсць таямніца, разгадка якой не знойдзена. Яна вабіць прыхільнікаў «містычнага турызму» з усяго свету.

Па ліку  сярэднявечных замкаў - абавязкова з прывідам - на першым месцы знаходзіцца Вялікабрытанія (у прыватнасці, Шатландыя). Затым ідуць замкі  Францыі, Чэхіі…

Беларусь не занадта адстане ад іх. Каля сотні замкаў і крэпасцяў было збудавана на яе абшарах за некалькі стагоддзяў. Праўда, цяпер шматлікія з іх ператварыліся ў маляўнічыя руіны: хто злічыць, колькі разоў агністы вал бітваў пракаціўся па краіне. Аднак захаваныя замкі і зараз дзівяць веліччу. Іх старажытныя сцены, залы, падзямеллі - сведкі «даўно мінулых дзён», рэальных гістарычных падзей.

Залатая "скарбніца" князёў Радзівілаў

Пышны абед, які быў дадзены  ў гонар Аўгуста, караля польскага  і курфюста саксонскага, які ганараваў  візітам Мірскі замак, падышоў да канца. Гасцей чакаў незвычайны "дэсерт": запрашэнне агледзець скарбніцу старажытнага роду Радзівілаў.

Працэсія, вядзёная гаспадаром, спусцілася ў падзямелле па каменнай лесвіце. Бліскавіцы ад паходняў, якія неслі слугі, стваралі мудрагелістыя цені; здавалася, душы продкаў суправаджаюць світу. Перайшлі на шэпт нават бясстрашныя кавалеры. Вось і дзверы, акаваныя жалезам. Над ёй фамільны герб. Гэта ўваход у "скарбніцу". Нібы па загаворы князя дзверы павольна адчыніліся. За ёй паходні высвяцілі кованую рашотку. Радзівіл адамкнуў яе  ключом, які вісеў у яго на поясе, і даў знак, каб слугі ўнеслі свечкі.

Госці не адразу  здабылі  дарунак гаворкі, апынуўшыся тварам да твару з… дванаццаццю Апосталамі! Зіхатлівыя статуі ў чалавечы рост размясціліся паўколам у падземнай  зале. Іх адзенні адлівалі срэбрам, абліччы золатам.

Цудоўныя выявы зачароўвалі  і трывожылі. На іх трапяталі водбліскі  свечак і цені. Да каго вось быў звернуты строгі дапытлівы погляд, камусьці разумелы ці спачуваючы.

- Хто іх стварыў? - звярнуўся  да гаспадара  кароль польскі. - Можа, і нам варта зрабіць  у яго заказ…. Калі казны хопіць…

- Амаль сто гадоў таму, Ваша вялікасць, статуі Апосталаў набыў у Канстанцінопалі адзін з маіх продкаў. Адлівалі іх лепшыя майстры, але іх імёны мне невядомыя…

-  Значыць, я злёгку  спазніўся, - усміхнуўся кароль. - Ну  што ж,  хай валодае імі найгодны  са смяротных!

На абцягнутых шоўкам і  аксамітам падстаўках, пад шклом, ляжалі дыяментавае калье, цяжкія залатыя  ланцугі, пышная сапфіравая дыядэма.

- Ваша Вялікасць! - падышоў  да караля Радзівіл - У знак  маёй найглыбокай павагі і  адданасці прашу прыняць сціплы  дарунак васала.

 Расчыніўшы куфар,  абіты знутры пунсовым аксамітам,  князь паднёс Аўгусту залаты  крыж, увесь усеяны дыяментамі. Воклічы захаплення пранесліся па зале.

Кароль шчыра залюбаваўся  гульнёй камянёў і майстэрскай  разьбой венецыянскіх ювеліраў.

- Я прымаю гэты падарунак. Але не з рук падданага, а сябра, - прамовіў Аўгуст.

Пад уражаннем ад убачанага  высокапастаўленыя наведвальнікі, пакідаючы скарбніцу, толькі ціха перагаворваліся. А ззаду згушчалася цямрэча, старажытныя каменныя сцены нібы стульваліся за спіной, хаваючы ад цікаўных вачэй незлічоныя багацці Радзівілаў.

…У жніўні 2000 года, у адну з бязмесячных начэй, жыхары вёсачкі, размешчанай зблізку Мірскага замка, пачулі пранізлівы жахлівы душу крык. А досвіткам, пад сценамі замка, быў выяўлены труп жанчыны. Яе твар застыў у жудаснай грымасе, нібы ад моцнага спалоху. У бальніцы ўсталявалі прычыну смерці - разрыў сэрца.

Праз некаторы і таксама ў позні час насустрач аднаму з мясцовых жыхароў прама са сцяны замка выйшаў чалавек, апрануты ў старадаўні камзол, і ўстаў прама ў яго на шляху, абапіраючыся ці то на кій, ці то на шпагу. Ад жаху мужчына кінуўся на ўцёкі, а калі спыніўся перавесці дыханне і азірнуўся, то нікога не ўбачыў.

Па Міру пайшлі чуткі - у наваколлях замка абвясціўся прывід Дамініка Радзівіла, захавальніка таямніцы легендарных скарбаў. Пасля гэтых здарэнняў мясцовыя жыхары імкнуцца не набліжацца да замка пасля паўночы. Чаго нельга сказаць пра скарбашукальнікаў - з'яўленне прывіда значна актывізавала іх пошукі.

Легенда пра іншый првід, які жыве ў замку, з'явілася ў нашы дні.

Распавядаюць, быццам у адной  з веж замка бачылі дзяўчыну ў  доўгіх белых адзеннях, падобных на ўбор нявесты. Сышліся ў меркаванні - гэта дух Соф'і Святаполк-Мірскай.

Яна памерла ў пачатку ХХ стагоддзя і была пахавана ў фамільным склепе замка. Увесну магільны склеп заліваюць адталыя воды, у іншы час княжая магільня падвяргаецца нашэсцю "чорных капальнікаў". Менавіта таму патурбаваная душа Соф'і (ці Сонечки, як любоўна яе тут завуць) не можа здабыць супакой.

Лёс загадкавага скарбу

Як абвяшчае энцыклапедыя "Археалогія і нумізматыка Беларусі", за апошнія дзвесце гадоў на тэрыторыі  рэспублікі знойдзена больш тысячы скарбаў. Гэта не дзіўна -  са спрадвечных  часоў тут праходзілі шматлікія  гандлёвыя шляхі.

Археолагі мяркуюць, што  яшчэ амаль 2 тысячы  скарбаў не выяўлены. Самы знакаміты сярод іх - і самы жаданы, асабліва для скарбашукальнікаў, а не даследнікаў, -  скарбы князёў Радзівілаў.

Радзівілы сапраўды валодалі казачным багаццем. Іх палац быў  абстаўлены па-каралеўску: пышная мэбля, паркетныя падлогі з каштоўных  парод дрэва, ляпныя столі, упрыгожаныя  пазалотай і размалёўкай сцяны, персідскія і карелицкие дываны, палотны  знакамітых мастакоў, калекцыі найрэдкага парцаляну і зброі - шаблі і  кінжалы, аздобленыя каштоўнымі камянямі, стрэльбы, інкруставаныя перламутрам. Акрамя таго, іх бібліятэка налічвала  каля 20-ти тысяч тамоў, уключаючы  архіў Вялікага Княства Літоўскага. Але скарбашукальнікаў з даўніх пор цікавяць у першую чаргу каштоўнасці  не духоўныя, а матэрыяльныя.

"Залатыя зліткі, выкладзеныя  да самай столі. Золата было  на сотні пудаў, мноства залатых  упрыгожванняў ды 12 апосталаў з  гэтага металу і срэбра", - гэта  радкі з дакладу князя,  генерала-фельдмаршала  і дыпламата Н. В.Рэпніна, адрасаванага  імператрыцы Кацярыне II.

Князь Мікалай Васільевіч, які заключыў у 1768 году Варшаўскую дамову з Рэччу паспалітай (так звалася тады польская дзяржава), быў адным з самых ганаровых госцяў падчас візіту ў замак Мір караля Аўгуста. Разам з яго світай Рэпнін пабываў у скарбніцы.

Гэта самае вядомае  дакументальнае сведчанне таго, што  каштоўныя статуі сапраўды існавалі.

Падчас вайны 1812 гады Дамінік  Радзівіл (апошні ўладальнік Мірскага замка з гэтага роду)  стаў на бок  Напалеона. На чале сфармаванага ім кавалерыйскага палка разам з французамі ён рушыў  на Маскву. У бітве пад Смаленскам ён быў цяжка паранены. Яго перавезлі ў Парыж, дзе ён памёр.

Калі рускія войскі імклівым маршам падышлі да замка, адданыя княжыя слугі падарвалі падземны тунэль, які вядзе да скарбніцы.

…Шматлікія скарбашукальнікі ўпэўнены - скарб Радзівілаў знаходзіцца  дзесьці ў адгалінаванні легендарнага тунэля, працягласцю каля 35 км, які  злучае Мірскі і Нясвіжскі замкі. Нібы ў ім маглі вольна раз'ехацца дзве карэты.

Аднак геалагічныя ўмовы  тут занадта складаны для такога гіганцкага тунэля. Ды і навошта  пракладаць з велізарнымі цяжкасцямі падземную дарогу, калі можна вольна падарожнічаць "паверсе", без рызыкі абвальвання столі ці сцен.

Тым не менш лічыцца, што  сістэма падземных тунэляў Мірскага замка больш яго наземнай плошчы ў некалькі разоў. Зусім нядаўна быў адкрыты падземны ход, які пачынаецца пад паўночна-заходняй вежай і цягнецца амаль на паўтара кіламетры.

Даследнікі і рэстаўратары, перыядычна знаходзячы ў найблізкіх наваколлях   фрагменты іншых  падземных збудаванняў,  "падшпіляюць" цікавасць скарбашукальнікаў. Але  пошукі легендарных скарбаў застаюцца  дарэмнымі. Можа быць, падчас фашысцкай  акупацыі былі знаходкі? Кажуць, немцы  таксама займаліся пошукамі золата Радзівілаў.

Гэты скарб не дае жыцця  не толькі прывідам. Дзяржаве прыйшлося ўсталяваць строгі кантроль: бо ў выніку бурнай дзейнасці "чорных", ці, дакладней, "залатых" капальнікаў пакутуюць наваколлі замка і яго падзямеллі. 

А можа папытаць зладзіцца  з вандаламі "няўрымслівага духу", князя Дамініка? Магчыма, што гэты прывід  з'яўляецца ў замку зусім не для таго, каб запалохваць смяротных і ахоўваць сваё золата. А, наадварот - таму, каму хопіць мужнасці пагаварыць з духам, ён адкрые сваю шматвяковую таямніцу, каб здабыць вечны супакой?

Праклён Мірскага возера

З падданнямі пра скарбы Радзівілаў іншая легенда замка Мір не злучана. Мясцовых жыхароў пошукі скарбу не асоба хвалююць. А вось праклён, накладзены на Мірскае возера, лічаць дзейсным па гэту пару.

Узнікла возера на месцы шырокага яблыневага саду амаль стагоддзе назад. Тады ж і нарадзілася афарбаванае ў містычныя тоны падданне.

Усіх у акрузе  цешылі яблыні: увесну пяшчотным красаваннем, увосень -  духмянымі пладамі.  Да таго часу, пакуль апошні, з 1891 году, уладальнік замка князь Святаполк-Мірскі  не захацеў мець перад вачамі возера, а не "банальны" сад, якіх досыць у наваколлях.

Ніхто з мясцовых не пагадзіўся выканаць панскі капрыз. Прыйшлі людзі з боку, ссеклі квітнеючыя яблыні, уладкавалі гаць, і неўзабаве ў люстэрку вады адбіліся цёмныя вежы замка. Не прыняў Мір змены, не прабачылі таемныя сілы прыроды здзеку над жывым садам і праклялі вадаём.

Старажытныя славяне лічылі, што душы памерлых жывуць у дрэвах. Калі ссекчы дрэва, беспрытульны дух пачынае пераследваць разбуральнікаў яго прытулку. 

Душы з загінулых па злым намеры яблынь "перасяліліся"  ў возера, і… пачаўся трагічны адлік  тапельцаў за загубленыя дрэвы. Да 2006 гады ці ледзь не кожнае лета тануў  у праклятым возеры чалавек.

…Аднойчы познім летнім вечарам міма замка вяртаўся з  працы вартаўнік. Захацелася яму акунуцца ў прыціхлым пасля гарачага дня возеры. Паразуваўся, паспрабаваў ваду -  прахалодная. Раптам яму здалося, што ў вадзе хтосьці ёсць. Прыгледзеўся: аголеная дзяўчына з доўгімі валасамі. Яе цудоўнае цела мігацела ў месяцовым святле, плыўна слізгаючы па серабрыстай воднай роўнядзі.