Архітэктура палаца-паркавага ансамбля Румянцавых-Паскевічаў у Гомелі

Уводзіны

 

Тэма курсавой работы –  “Архітэктура палаца-паркавага ансамбля Румянцавых-Паскевічаў у Гомелі”  з’яўляецца актуальнай у выніку рэспубліканскага значэння, якое надаецца палаца-паркаваму  ансамблю Румянцавых-Паскевічаў, як помніку  гісторыі і архітэктуры XVIII—XIX ст.

Гэты помнік з’яўляецца галоўным упрыгажэннем горада Гомелю. Кампазіцыйны цэнтр гомельскага  палацава-паркавага ансамбля ўключае  ў сябе, акрамя палаца, гарадскі парк, капліцу-пахавальны склеп і інш. 

Палац уяўляе сабой кампактны  двухпавярховы будынак на высокім  цокалі, завершаны ў цэнтры кубападобным бельведэрам з вялікім купалам. Знешні дэкор палаца быў цалкам выкананы ў стылі ранняга класіцызму. Галоўным упрыгожваннем фасадаў былі порцікі карынфскага ордэра — чатырохкалонны парадны і шасцікалонны паркавы. Па ўсім перыметры будынку прастакутныя аконныя праёмы, размешчаныя ў два шэрагі, чаргаваліся з пілястрамі, што надавала палацу прыгажосць і манументальнасць.

Пры напісанні работы ставілася  наступная мэта – прасачыць, прааналізаваць і вывучыць асаблівасці  ахітэктуры палаца-паркавага ансамбля Румянцавых-Паскевічаў у Гомелі.

У працы варта выканаць шэраг задач:

1. Прасачыць гісторыю помніка і вызначыць яго асноўныя архітэктурныя асаблівасці.
2. Прааналізаваць навуковую і метадычную літаратуру па дадзенай тэме.

 

У працы выкарыстаныя  дапаможнікі па гісторыі архітэктуры, матэрыялы  навуковых артыкулаў  і энцыклапедый.

Метады выкарыстаныя ў  дадзенай працы: тэарэтычныя, аналізаванне навуковай і метадычнай літаратуры.

 

 

Праца складаецца з трох раздзелаў якія раскрываюць дадзеную тэму ў залежнасці ад прадмета аналізу:

1. Гісторыя і асаблівасці архітэктурнага стылю будынку палаца Румянцавых-Паскевічаў у Гомелі
2. Гісторыя і архітэктурныя асаблівасці парка і паркавых аб’ектаў палаца-паркавага ансамбля Румянцавых-Паскевічаў у Гомелі
3. Гісторыя палаца Румянцавых-Паскевічаў як мастацка-гістарычнага музея рэспубліканскага значэння

Кожны раздзел складаецца з некалькі параграфаў.

У першым параграфе  –  раскрываецца тэма гісторыі будаўніцтва палаца Румянцавых-Паскевічаў у Гомелі

Параграфы раскрываюць тэмы гісторыі і архітэктурных стыляў будынкаў, уваходзячых у палаца-паркавы  ансамбль. Да працы дадаецца набор  ілюстрацый для знешняга азнакамлення. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Раздзел I. Гісторыя і асаблівасці архітэктурнага стылю будынку палаца Румянцавых-Паскевічаў у Гомелі

 

1.1 Гісторыя будаўніцтва палаца Румянцавых-Паскевічаў у Гомелі

 

Гомель – адзін з найстаражытных гарадоў і другі па велічыні і эканамічнаму патэнцыялу ў Беларусі. Памежнае размяшчэнне гомельскіх земляў, выгоднае месцазнаходжанне горада на адгалінаванні знакамітага воднага шляху "з вараг у грэкі" абумовілі барацьбу за Гомель розных дзяржаў на працягу ўсёй гісторыі яго існавання. У розныя гістарычныя перыяды Гомель уваходзіў у склад Старажытнарускай дзяржавы, Вялікага княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага, Рэчы паспалітай. Па ўмовах першага падзелу Рэчы паспалітай у 1772 г. тэрыторыя Гомелю ўвайшла ў склад Расійскай імперыі.

З гэтага моманту бярэ свой пачатак гісторыя стварэння палаца (Мал.1) - галоўнай славутасці Гомелю. Будаўніцтва яго было пачата ў 1777 г. па ўказанні генерал-фельдмаршала Пятра Аляксандравіча Румянцава (1725-1796), якому "вёсачка Гомій" была падаравана Кацярынай II за  перамогі ў вайне з Турцыяй. Уся наступная гісторыя Гомелю пацвердзіла, што гэтая падзея мела істотнае значэнне ў фармаванні аблічча і архітэктуры горада, яго эканамічным і культурным развіцці.

На былой тэрыторыі  дзяцінца, на месцы старога замка  магнатаў Чартарыйскіх быў закладзены новы палац. Да яго стварэння прыцягваліся бачныя архітэктары свайго часу:  Аляксееў,  Бланк,  Фельцен,  Масцепанаў. Удала было абрана месца для будаўніцтва - стромкі бераг р. Сож, адкрываў прыгожыя віды на зарэчныя далечы. Да цяперашняга часу не атрымалася з дакладнасцю ўсталяваць імя дойліда, які стварыў праект будынка. Сучасны беларускі даследнік архітэктуры У.Ф. Марозаў, лічыць, што ім мог быць таленавіты дойлід, аўтар праектаў шматлікіх будынкаў у Санкт-Пецярбургу, у тым ліку і знакамітага Таўрычнага палаца – І.Я. Староў.

Палац у Гомелі з'явіўся адным  з ранніх узораў архітэктуры рускага  класіцызму. Пышная цэнтральная зала палаца, апраўлена калонамі, з нішамі і антрэсолямі, бельведэрам і купальным завяршэннем.

Пасля смерці П.А. Румянцава гомельскі палац успадкаваў яго сын Мікалай Пятровіч Румянцаў (1754-1826гг.), бачны дзяржаўны дзеяч, канцлер Расійскай дзяржавы, першы старшыня Дзяржаўнай Рады, мецэнат, заступнік навукі і мастацтваў. Яго ўклад у фармаванне Гомелю як еўрапейскага горада ў пачатку XIX стагоддзя цяжка пераацаніць. Пры М.П. Румянцаве, з 1800 па 1805 год, па праекце вядомага архітэктара Дж. Кларка да цэнтральнай часткі палаца былі прыбудаваны два двухпавярховыя флігелі. Ужо тады палац пачынаў набываць рысы ўласцівыя музею. У палацы фармаваліся розныя калекцыі, збіральнікам якіх з'яўляўся сам канцлер.

У 1834 году ўладальнікам Гомельскага  маёнтка стаў вядомы расійскі вайскоўца, удзельнік Айчыннай вайны 1812 г., які праславіўся падчас руска-турэцкай і руска-персідскіх войн, генерал-фельдмаршал Ян Фёдаравіч Паскевіч (1782-1856), граф Ерыванскі, князь Варшаўскі. Пры новым уладальніку працягнулася фармаванне палацава-паркавага ансамбля. У 1837-1851гг. была ажыццёўлена маштабная рэканструкцыя палаца. Працы праводзіліся па праекце і пад кіраўніцтвам бачнага архітэктара свайго часу Адама Ідзкоўскага. Левы флігель палаца быў перайначаны: прыбраныя порцікі іянічнага ордэра, надбудаваны трэці паверх, зменена ўнутраная планоўка. На месцы правага флігеля была збудавана вежа, да якой прыбудавалі веранду з гаўбцом. У вежы былі ўладкованы апартаменты князя, размешчаны розныя калекцыі, вайсковыя трафеі, бібліятэка. Флігель і вежа злучаліся з цэнтральнай часткай галерэямі, да фасада з боку ракі быў прыбудаваны грот з верандай.

Адначасова з рэканструкцыяй палаца вакол яго ствараўся парк. З розных рэгіёнаў Расіі і з-за мяжы завозіліся розныя пароды дрэў і хмызнякоў, у тым ліку і экзатычных, выраблялася разбіўка алей. У гэты жа перыяд фармуюцца рамантычныя куткі парка. Рэчышча старажытнай рачулкі Гомеюк пераўтвараюць ў Лебядзіны пруд, уладкоўваюцца траўнікі з кветнікамі, гроты, альтанкі, фантаны, у паркавых алеях усталёўваюцца копіі антычнай скульптуры. Гомельскі парк захапляў сучаснікаў, а адмыслоўцы лічылі яго ў то час адным з лепшых узораў садова-паркавага мастацтва.

Пасля гэтых пераўтварэнняў архітэктурна-паркавы ансамбль у  Гомелі стаў адным з лепшых тварэнняў А. Ідзкоўскага і адной з лепшых расійскіх сядзібаў. Такім чынам, у I палове XIX ст. фармаванне архітэктурна-паркавага ансамбля было завершана. Традыцыі ўладкавання палаца, калекцыянаванні былі працягнуты і пры сыне фельдмаршала Фёдары Іванавічу Паскевічу (1823-1903 гг.). Па яго жаданню ў II палове XIX стагоддзя ў паўночным рызаліце палаца была ўладкована царква ў гонар Іяана Багаслова і св. Лізаветы. У цэнтральнай частцы змянілі ганак з боку горада, быў пабудаваны цяпер пандус. У наступным, аж да пачатку XX ст., палац захоўваў свае аблічча без значных змен.

У адной з самых пышных сядзібаў таго часу знаходзіліся не толькі прадметы побыту, характэрныя для  старадаўніх палацавых сядзібаў, але і багатыя калекцыі. У 1882 году ў кнізе "Маляўнічая Расея" беларускі краязнаўца Адам Кіркор пісаў: "Розныя трафеі двух фельдмаршалаў, зборы рэдкіх славутасцяў, дарагія падарункі якія валадараць асоб, багаты збор розных прадметаў хупавых мастацтваў робяць гомельскі замак сучаснасцю гісторыка-археалагічным музеем". Аб гэтым таксама красамоўна сведчаць (якія захаваліся) "Вопісы наяўнасці гомельскага замка" за 1891 і 1910 гады.

 

 

1.2 Унутраныя інтэр’еры памяшканняў палаца

 

Цэнтральная частка палаца з'яўляецца помнікам архітэктуры канца  XVIII ст. (1777-1796). З яе гісторыяй звязана жыццё і дзейнасць знакамітых асоб Расійскай дзяржавы, дзяржаўных і вайсковых дзеячаў Румянцавых і Паскевічаў. У XIX - XX ст. памяшканні першага паверху цэнтральнай часткі палаца прызначаліся для парадных памяшканняў, дзе здзяйсняліся прыёмы, праводзіліся ўрачыстыя мерапрыемствы.

З моманту стварэння палаца ён некалькі разоў падвяргаўся разбурэнню і аднаўляўся. Моцна папакутаваў у 1919 г. падчас Стракапытаўскага мецяжу і ў гады Вялікай Айчыннай вайны. Аднаўленчыя працы пасля вайны былі завершаны ў 60-я г. XX ст.

У цяперашні час экспазіцыі 1-га паверху цэнтральнай часткі палаца ўяўляюць сабой гістарычную рэканструкцыю памяшканняў. Нараўне з экспазіцыйнымі, некаторыя залы выконваюць прадстаўніцкія функцыі. Створаны інтэр'еры, якія адпавядаюць іх прызначэнню: Калонная зала, "Белая гасціная", "Чырвоная гасціная", зала ўрачыстых прыёмаў (былая "залатая" сталовая).

 

Калонная зала

 

Кампазіцыйным цэнтрам палаца з'яўляецца Калонная зала (Мал.2). Гэта самае вялікае па памерах памяшканне цэнтральнай часткі палаца. Велічны далягляд у Калонную залу перш адчыняўся праз тры вялікіх дзвярных праёму. Памяшканне ўяўляе сабой двухпавярховую залу, якой пры жыцці ўладальнікаў маёнтка Румянцавых і Паскевічаў, адводзілася роля галоўнай сцэны ў тэатры параднага жыцця. Яна вылучаецца і памерамі, і маштабам. Яе прыгажосць – гэта архітэктурная выразнасць прасторы, якая перакрываецца купалам. Па першым паверсе зала абступаюць шаснаццаць беласнежных карынфскіх калон. Цэнтральная прастора кантрастуе з атачаючымі яго аддзеленымі каланадамі, прыцемненымі памяшканнямі і ўвянчанымі аркамі, якія сёння ўпрыгожаны жаночымі скульптурамі, уяўляючы сабой алегорыю чатырох сітавін года - "зіма", "вясна", "лета" і "восень" – працы скульптара Слабодчыкава У.І. (выкананыя ў 2004 г.). У зале знаходзяцца бюсты фельдмаршалаў П.А. Румянцава-Задунайскага і І.Ф. Паскевіча. Другі паверх калоннай залы агароджаны мармуровымі балюстрадамі. Чаргаванне святла і цені, пышныя далягляды, адкрытыя анфілады парадных памяшканняў,– усё гэта стварае адчуванне прастору і ўрачыстасці.

У летні час дзверы калоннай залы з процілеглага ад галоўнага ўваходу боку расхінаюцца, і публіка пападае на шырокую паўкруглую веранду. Адгэтуль адчыняецца від на р. Сож. А побач на траўніку, у цені лістоты, хаваюцца ўнікальныя вазы (1840-я гг.), якія захаваліся да цяперашняга часу.

 

Залатая сталовая

 

Другім па велічыні памяшканнем  галоўнага корпуса палаца з'яўляецца былая "залатая" сталовая князёў Паскевічаў (Мал. 3). Яна размяшчаецца злева ад калоннай залы ўбаку ад галоўнай папярочнай анфілады. Празвана яна была "залатой", верагодна, з-за размешчанага па сценах залатога і срэбнага посуду, а таксама саксонскага парцаляну. Сярэдняе міжаконне займалі два парадных партрэта фельдмаршала І.Ф. Паскевіча і яго жонкі Лізаветы Аляксееўны, працы мастака Н.Г. Шільдэра (цяпер партрэты знаходзяцца ў экспазіцыі вежы палаца).

Па абедзвюх баках галоўнай залы палаца – адчыняюцца далягляды напоўненых святлом калонных галерэй палаца. Да іх вядуць вялікія пакоі, названыя гасцінымі. Гэтыя пакоі не мелі ніякага адмысловага прызначэння, і ў гутарцы паміж сабой гаспадары палаца Паскевічы, адрознівалі іх па колеры – "чырвоная" і "белая". Белая гасціная адчыняла шлях у павільён і вежу, дзе ўсё было пранізана ўспамінамі аб ратных подзвігах. Чырвоная гасціная - вяла да царквы.

 

Белая гасціная

 

Белая гасціная (Мал. 4) – гэта трэцяе па велічыні памяшканне галоўнага корпуса палаца пляцам каля 120 метраў. Тут збіраліся госці і насельнікі палаца падчас урачыстых сустрэч і прыёмаў. Уцэнтры гасцінай на пастаменце была ўсталявана вялікіх памераў керамічная ваза – выраб Імператарскага парцалянавага заводу, падораная імператарам Мікалаем I у 1841 г. князю І.Ф.Паскевічу ў памяць аб наведванні гомельскага палаца. Па кутах гасцінай былі расстаўленыя гіганцкіх памераў кандэлябры з каляровага шкла, таксама падарункі расійскага імператара. Сёння ў Белай гасцінай палаца праходзяць розныя мерапрыемствы, канцэрты арганнай і фартэпіяннай музыкі. На сцэне Белай гасцінай палаца з вялікім поспехам праходзяць канцэрты лепшых вакалістаў, народных і заслужаных артыстаў Беларусі, Расіі, Францыі, Галандыі і інш.

 

Чырвоная гасціная

 

Чырвоная гасціная (Мал. 5) пры ўладальніках маёнтка была меней афіцыйнай. Па задуме архітэктара яна складала важнае звяно ў параднай анфіладзе палаца. Яе памеры, а галоўнае, месца ў анфіладзе па суседстве з залай і сталовай вызначылі з часам і яе прызначэнне. У сярэдзіне XIX ст. яна была партрэтнай. Запатрабаванні да абсталявання своеасаблівага музычнага салона прывялі да таго, што ў 1870-х гг. там ўжо нараўне з дваццаццю партрэтамі, "пісанымі алейнай фарбай", знаходзіўся арган (да яго тры шафы і 24 вала) і раяль. Затым Чырвоная гасціная стала адной з любімых пакояў княгіні І.І. Паскевіч, апошняй гаспадыні гомельскага палаца.

Цяпер Чырвоная гасціная - адзін  з найпрыгожых залаў палаца, інтэр'ер якой запоўнены як сапраўднымі прадметамі таго часу з фондаў музея, так і копіямі партрэтаў царскіх асоб, выкананых гомельскімі мастакамі.