История школы деревни Киекле

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Исследовательская  работа на тему:

                       “Мәгърифәт нуры иңгән Киеклем...”

                                  (история школы)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Бильданова Алина

МБОУ “Бурметьевская СОШ Нурлатского муниципального района РТ”,10 класс

 

 

 

                                  Научный руководитель:

                                                 Абдрахманова Гузалия Хуснутдиновна,

                                                 учитель татарского языка и  литературы

 

 

    Эчтәлек:

 I.Кереш.                                                                          

 II.Төп өлеш.    Мәгърифәт нуры иңгән Киеклем...

1.Киекле мәктәбе оештырылуга  103 ел       

 2.Киекле халкының мәгърифәткә  омтылуы         

 3.Киекле авылында мәктәпләр оештырылу һәм аларда уку торышы

4.Беренче агач мәктәп  бинасын төзү һәм  җидееллык мәктәп оештыр

  5. Яңа мәктәп бинасын төзү һәм укулар оештыру

6.Киекле урта мәктәбе оештырылу

  III. Йомгаклау

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   I.Кереш.   

                                                                           Һәр нигезнең,һәр авылның,

Һәр каланың үткәне бар...

Гыйбрәт алырлык мирасның

Калганы бар,киткәне бар...

Горур сүз әйт,сорасалар:

Ни кавемнән?Нинди җирдән?

Киләчәккә аек карар

Үз тарихын анык белгән!

                                                                                              (Р.Фәйзуллин)

Мин  10 нчы класс укучысы. 10 ел Киекле урта мәктәбендә укыйм. Минем һаман да хәтеремдә беренче тапкыр мәктәп ишегалдына атлап керүем. Ул дулкынландыргыч һәм шул ук вакытта сөенечле мизгел иде. Мин әниемә-әтиемә  рәхмәтлемен мине  нәкъ менә шушы мәктәпкә укырга керткәннәре өчен , мәктәп хэзерге вакытта минем өчен икенче өем булып җитеште.

Минем өчен мәктәп - ул иң якты һәм онытылмас мизгелләр барлыкка китергән җир. Мәктәптә  генә иң якын һәм  тугъры  дуслар, тәүге мәхәббәт һәм  кешеләргә хөрмәт хисе барлыкка килә. Минем мәктәбемдә генә иң ихлас, мәрхәмәтле, ачык һәм без яраткан укытучылар эшли кебек тоела.

Минем мәктәбемнең тарихы бик бай.Уку йортыбызның бик матур үткәне ,хәзергесе бар,киләчәге дә өметле мәгърифәт учагыбызның.

Мин үземнең эзләнү эшемне Киекле мәктәбенең тарихын өйрәнүгә багышладым һәм түбәндәге бурычларны билгеләде:

1. Киекле авылында мәктәпләр төзелү турында мәгълүмат туплау.

2.Авылдашларымнан мәктәп турында  мәгълүмат туплау  һәм  эзләнүне эшләре алып бару.

3.Мәктәп турында булган тарихны туплап ,киләчәк буынга тапшыру.

4.Мәктәбебез һәм аның үткәне белән горурлану,ватанпәрвәрлек хисе  тәрбияләү.

II.Төп өлеш.    Мәгърифәт нуры иңгән Киеклем...

          1.Киекле мәктәбе оештырылуга  103 ел       

       1 сентябрь 1910 нчы елда Киекле авылында мәктәп ачыла. Мәктәп авыл халкының матди ярдәме белән Рәхилә Кадырова тарафыннан ачыла. Мәктәптә дин һәм фән сабаклары укытыла. Дәүләт мәктәбе булмаганга, ул бер генә архив документына да кертелмәгән. Ләкин мәктәп мөдире һәм мөгаллимәсе Рәхилә Кадырованың сеңлесе үз кулы белән язып калдырган һәм шушы мәктәптә укыган укучыларның дәлилләүләре, чыннан да ,Киекле авылында 1910нчы елның сентябреннән фән укыту мәктәбе ачылуын раслый.    

    Кадырова  Ркыя Оренбург  өлкәсе  Каргалый  шәһәрендә  1904 нче елда туган.Кече  яшьтән  Казан губернасы Чистай  өязе Иске Чаллы волосте Киекле  авылында үскән.         1911  елда үзенең  апасы Рәхилә  җитәкчелегендә Киекледә  укый  башлый  һәм  1917 нче  елда  7  класс бетереп  чыга.

            Мөгаллимә Кадырова Рәхиләдә  укып белем алган, аның укучылары  булган Габделганиева Фәрвәзә,ӘһлиуллинаМәрзия, Нуруллина Мәрхәбә, Хазимуратова  Камалия, Юсупова Мәгъмүрә, Махмутова  Бисалларның сөйләп,балаларына яздырып  калдырган истәлекләре дә Киекле  авылында 1910 нчы елда дин белән  беррәттән фән дә укытыла торган  мәктәп ачылуы турында шаһитлык  бирәләр.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

       2.Киекле халкының мәгърифәткә  омтылуы

       Һәркемгә мәгълүм булганча , бик  борынгы заманнардан ук төрки  халыкларында язу булган ,  рун  алфавитын кулланып язылган үрнәкләр  бүгенге көнгә  кадәр ерак бабаларыбызның  мәгърифәткә омтылышлы булуларын  сөйли. Ә инде ислам дине дөньяга  тарала башлау белән, ул  Болгар  иленә дә үтеп  керә, һәм 1300 ел  элек болгар җирендә балаларны  гарәп алфавиты буенча  хәреф  танырга өйрәтү башлана. Һәр татар  авылында, шәһәрләрендә барлыкка  килгән мәхәлләләрдә    мәдрәсәләр  төзелә,  аерым  йортларда балаларны  Коръән укырга, аны күчереп язарга  өйрәтә башлыйлар , ягъни җәмгыятьнең  таләбе буенча  һәр татар кешесе  укый-яза белергә тиеш була.

Шулай итеп, ерак гасырлардан кергән гадәт – укырга-язарга өйрәнү, мәгърифәткә  омтылу безнең халыкта  бик күп күренекле ,  гасырлар буе дөньяга таралган атаклы мәгърифәтчеләрне барлыкка китерә.

 Бу  агымга, билгеле ,Киекле кешеләре  дә кушыла,  белемгә омтылу  көчле булып , төрле мәдрәсәләрдә  укырга этәрә .  Үз авылыбызда  да төбәгебезнең атаклы имамнары-мөдәррисләре  эшләгән.  1500нче елдан  1920 елга  кадәр эшләгән  Киекле халкына мәгълүм булган  бабаларыбыз  Нәмәткол, Дәдәткол , Җәдит, Иманкол , Яһүди, Йосыф ,Хөсәен,Хәлит,

 Ибраһим,Әхмәт,Зәйнетдин,Фәсхетдин,Хаммат,Хәкимәт,Шәһивәли,

Бәһәветдин,Бәдретдин,Габдулла,Гомәр,Габделҗаббар,Әхмәтҗан,

Мөхәммәдзакир,Мөхәммәдкәрим һәм башка бик күп укымышлы кешеләрен санап була. Илгә нинди генә афәтләр килсә дә:  сугышлар , чукындырулар , ачлыклар, янгыннар, инкыйлаб газаплары, көчләп колхозларга кертү, авылның затлы,  уңган  бай кешеләрен кулак дигән кушамат тагып төрмәләрдә черетү, салкын Себерләргә  куып-төяп озату һәм башка җәфалар да безнең авыл кешеләренең , бөтен татар халкы кебек үк укырга, белемгә омтылыш ялкынын сүндерә алмыйча , яктылыкка-укымышлылыкка омтылып яшәү өчен көч табарга Аллаһы ярдәм итә.

          Патша Россиясе татар авылына  аеруча әһәмият итмәгән. Шулай  да  татар авылында да белемгә  омтылучы кешеләр булган. Мәсәлән , Киекле авылы кешесе Кадыров  Әхмәткәрим  үзенең балаларын  белемле итү  турында хыялланган .Ул егерме биш ел патша армиясендә хезмәт иткән. Рус халкы белән аралашкан. Үзенә максат итеп, нинди генә авырлыклар аша булса да , балаларына белем бирүне куя.

           1897 нче елда үзенең гаиләсе  белән , әйберләрен атка төяп , Оренбург шәһәренә китә.Ул бик зур тырышлык белән Оренбургта укытучылар әзерләүләр курсына  үзенең Нәсибулла исемле улын урнаштыра.Калган балаларын да белемле итәргә тырыша, шәһәр буйлап йөри. Иптәшләре аңа Оренбургтан 18 км ераклыктагы Каргалы авылында мәдрәсә барлыгын әйтәләр, балаларын  шунда  илтергә киңәш итәләр. Ул Каргалы авылына килә, балаларын мәдрәсәгә укырга урнаштыра , үзе мәдрәсәгә каравылчы булып яллана.Шулай авырлыклар күреп булса да , балаларын белемле итә. 

         1909 нчы елда Кадыровлар гаиләсе  Киеклегә кайта. Аның балалары- Кадыров  Нәсибулла һәм Кадырова Рәхилә - 1910нчы елдан балалар укыту  эшенә керешәләр. 1910 нчы ел Киекледә  мәктәп ачыла .1910 нчы елдан  1918 нче елга кадәр , дин һәм фән  сабаклары укытып , ике урында  кызлар мәктәбе эшләп килә.

        Бу мәктәпләрдә 150 бала укый. Кадырова  Рәхилә янына, Казаннан укытучылар  курсын тәмамлап,Гайнуллина Нәзирә  килә. Ул яңача, сул җәдит белән  кызлар укыта. 1918 нче елга кадәр  Киекле авылында балаларга белем  бирә. Шул вакытта Кизләү авылында  да мәктәп ачыла.Шул чор Кизләү  кешесенең язмасы кулыма эләккәч,күрше  авылдашларыбызның мәктәбе кайчан  ачылуы турында аныклык биреп  китәсем килә.Менә ул язудан  бер өзек:“ 1915 нче елларда Кизләү  авылында Кизләү тарихында беренче  булып, татарларны рус теленә  өйрәтү өчен русча-татарча мәктәп  ачыла.  Мәктәп Киекле ягындагы  Вәләхмәт мулланың мәхәлләсе  мәчете янында ачыла. Беренче  укытучы Габитов, Губайдуллин Якуб  Сөләйманович(Кизләү кешесе)була. Мәктәп 1915-1917 нче елларда өч ел эшли. 1917 нче елгы февраль революциясе  көнне –җомга көнне, патша төшерелгәч ,4 мәхәллә картлары да,җыелып, җомгадан  соң мәктәпне басып  алалар, Якуб  качып котыла.

   Аның  сандыгын ватып тәре эзлиләр. Сандыкта бары уку әсбаплары  гына булып, башка әйбер таба  алмыйлар. Киекледән бу мәктәпкә  йөреп укучылар: Мавлютов Гали, Гафиятуллин  Ибраһим, Хайруллин Гата, Сафиуллин  Галиулла, Яруллин Нафигулла, Кизләүдән- Бахтияров Мәхмүт, Сабиров Гали  һәм Усманнар була.

  Мәктәптә  Коръән, русча букварь укытыла  торган була, әйберләрнең исемен  язып өйрәнә торган булганнар.”

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.Киекле авылында мәктәпләр оештырылу һәм аларда уку торышы

   “Бөтен  Урта Идел буендагы кебек ,патша  хөкүмәте урындагы урыс  булмаган  халык  арасында руслаштыру,христианлаштыру  һәм милли изү политикасы үткәрә,аларның  экономик һәм мәдәният үсешен  туктатырга тырыша.

     Милли районнарда мәктәп мәгарифенең  үзенең характер үзенчәлеге була.Аларның  иң олысы булып  урыс булмаган  халыкны  патша хөкүмәтенең руслаштыру  һәм христианлаштыру политикасын  мәктәп мәгарифен куллану юлы  белән үткәрү тора”.(В.А. Ендиряков)

            1917 елда Россия җәмгыяте тузылып, империя   чәлпәрәмә килеп таркалгач  та,Чистай кантонында укытучылар  әзерләү курсы оештырыла. Бу курсларда  татар авылларындагы мәхәлләләрдә (Мамадыш, Тәтеш, Мурзиха, Октябрь, Корноухово) укыту өчен укытучылар әзерләнә  башлый. 1917 елның  көзендә Киекле  авылында да  төрәк мәктәбе  эшен дәвам итә. Бу мәктәптә  укытучылар итеп, бу курста укыган 10 кеше билгеләнә. Авылда ул вакытта 4 мәчет эшләп килгән , һәм шул  мәчетләрнең мәхәлләләрендә бай  авыл кешеләренең  зур йортларында 4  мәктәп эшли.  Бу укыту  системасы 1923-1924нче елларгача саклана.  Укыту гарәп графикасы буенча  оештырыла. Дәрес дәвамы тиешле  бервакыт белән билгеләнмәгән  була, ул 25,30,50,60 минутка да сузыла. Бу мәхәллә мәктәпләренә бик  аз сандагы, бигрәк тә авылның  тазарак хәлле кешеләренең балалары  гына тартылган.

Укучыларга утырырга  парталар, өстәлләр һәм язу такталары булмаганга, идәнгә утырып укыганнар.  Китап, дәфтәр, ручка, карандаш булмаганга күрә, укучылар, язу әсбаплары итеп ,зур-зур грифель такталары күтәреп йөргәннәр. Укытуны ике  өлешкә бүлеп оештырганнар: төшкә кадәр дин сабагы, төштән соң  фән өйрәтелгән.

-   Беренче мәхәллә хәзерге югары  оч мәчете каршысындагы Нуруллин  Кәлимуллалар урынында булган. Монда  башлангыч классларда фәнне Бәширов  Мәхмүт дигән укытучы укыткан.

-    Икенче мәхәллә Гафиятуллин Галиуллалар тыкрыгы башында,Чирмешән елгасы буенда урнашкан була. Бу мәхәлләнең фән укытучысы Бәширов Хәйдәр (Карасу авылыннан) булган.

-   Өченче мәхәллә кибет каршындагы  балалар бакчасы урынында була. Бу мәхәлләдә фән  укыту эшләрен  Юнысов Нәҗип, Бикушова Хаят, Акбурзина  Зәйтүнә, Диярова Зәйнәп алып  бара, ә дин дәресләрен Фәсхетдинов  Хәйрулла укыта.

-  Дүртенче  мәхәллә Әхмәтов Харрас абыйлар  урынында була, бу мәхәлләдә фәнне  Сираҗетдинова Зәйтүнә укыта.

        1919 елның   җәйге эссе көнендә  авылда каты янгын чыга,  көчле  җилдә авылның яртысыннан күбесе  янып бетә, янгын вакытында  йортлар,  каралты-куралар һәм аерым өйләрдә  урнашкан мәхәллә башлангыч белем  бирү мәктәпләре дә яна.

        1919 елда авыл уртасына ирләр мәдрәсәсе салына. Бу мәдрәсәдә  ир балалар укытыла башлый, мәдрәсә ачуны халык бик шатланып каршылый, бәйрәм итә,  чөнки  дин белән беррәттән  фәнне өйрәнүгә дә күп вакыт һәм әһәмият бирелә башлый. Күпчелек ир балалар   мәдрәсәдә белем алу теләгенә ирешәләр. Монда укытучы булып Мәсгутов Хәбибулла, хәлфә булып Минһаҗ  эшләгәннәр.  

1922-1923нче  елларда балаларны аерым авыл  кешеләренең йортларында укыту  дәвам итә, дүртенче мәхәллә укучылары  Калимуллина Гәндәлиф- Калимуллин  Галиулланың әнисе – йортында  укыйлар. Укытучы Мортазина Фатыйма  була. Өченче мәхәллә балалары  Мәхмүтова Нургаян йортында укыйлар. Укытучылары Мөхәммәтшина Мәсәния  була.

Икенче мәхәллә балалары Мусин Вафа йортында укыйлар.

Шулай ук 1919-1923 елларда Яруллин Кәлимулла өендә укулар бара. Анда Карасу кызы Хәдичә апа укыта.

         1924-1925 елларда авыл халкының тормышы  бераз җайлана һәм белемгә  омтылыш сизелерлек арта. Аерым  өйләрдәге мәхәлләләрдән тыш  гомуми рәвештә уку өчен мәктәп  кирәклеге авыл аксакалларын  борчый башлый. Бу мәсьәлә 1924 елны  Рожков боярының амбарын (хәзерге  Замалетдинов Салих   абыйлар  урынына) мәктәп бинасы итеп күчереп  кую белән хәл ителә. 

Инструкция Мөселман халкы арасында дин белемен укыту буенча 9 июнь 1924 елгы ВЦИК президиумының постановлениясен тормышка ашыру турында. 1.01.1918 елгы СНК  РСФСР  ның декреты белән гомуми кагыйдә  буларак беркетелә: -Динне бары тик 18 яшьтән  алып өлкән яшьтәге кешеләр  өчен генә укытырга. -Төрки халыкларның үзенчәлекләрен  исәпкә алып ВЦИК президиумы,9.06.1924 елгы (протокол №18) постановлениесендә,дини  белемне укытуда мөмкинчелек  тапты һәм мөселман динен мәчетләрдә  укытырга  I  баскыч мәктәпнең  тулы курсын тәмамлаган (дүртьеллык) һәм 14 яше җиткән кешеләргә рөхсәт  итәргә.      Бу постановлениене  үстереп ,б) пункты § 1 буенча мәгариф  халык комиссары һәм ТССРның  эчке эшләре  җитәкчесе билгели: 7.Барлык уку пунктлары  да волисполкомда һәм кантоннарда  КОНО (Кантонный отдел народного  образования) ,Казан шәһәрендә  Главсоцвос ТНКП да регистрация үтәргә тиешләр 8.Бу инструкциянең катгый үтәлешен авыл советлары ,волость советлары ,КОНО һәм Главсоцвос  ТККПларга  йөкләтелә. Мәгариф халык комиссары ,АТССР Ахмадиев, Наркомвнудел ТССРның урынбасары Айсин (КГБ РТ архивы  Ф.4. ОГ..1. Д 88.Л.62)