Размежаванне палітычных сіл на беларусі пасля кастрычніцкай рэвалюцыі 1917 г

ТЭМА 28. РАЗМЕЖАВАННЕ ПАЛІТЫЧНЫХ СІЛ НА БЕЛАРУСІ    ПАСЛЯ КАСТРЫЧНІЦКАЙ РЭВАЛЮЦЫІ 1917 г.

 

     План:

1.Адносіны да Кастрычніцкай рэвалюцыі беларускіх нацыянальных партый і арганізацый.

2.I Усебеларускі з’езд (снежань 1917 г.) і яго значэнне.

3.Мяцеж польскага корпуса генерала Ю. Доўбар-Мусніцкага.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

    1. Пад уплывам Кастрычніцкай рэвалюцыі беларускі нацыянальны рух падзяліўся на дзве асноўныя часткі. Адна падтрымлівала рэвалюцыю, другая выступала супраць Кастрычніка. Розныя пазіцыі беларускага нацыянальнага руху ў адносінах да Кастрычніцкай рэвалюцыі былі абумоўлены яго сацыяльнай неаднароднасцю, вострымі супярэчнасцямі паміж рознымі сацыяльнымі пластамі гэтага руху. Вядучай палітычнай сілай у грамадстве стала партыя бальшавікоў. На Беларусі і на Заходнім фронце гэта выявілася ў тым, што больш за палову (51,4 %) усіх выбаршчыкаў ва Устаноўчы сход (лістапад 1917 г.) аддалі галасы кандыдатам партыі бальшавікоў, 43 % дэпутацкіх месц было аддадзена эсэрам. У іх ліку значную ўдзельную вагу складалі левыя эсэры, якія ўступілі потым у блок з бальшавікамі. За кадэтаў і іншыя буржуазныя партыі галасавала каля 5 % выбаршчыкаў. І гэта пры тых умовах, што выбары рыхтаваліся пры Часовым буржуазным урадзе.

Найбольш  уплывовай нацыянальнай партыяй  заставалася Беларуская сацыялістычная грамада (БСГ). Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі раскол гэтай партыі на памяркоўных, прыхільнікаў рэфармісцкага шляху, і левых радыкалаў, прыхільнікаў бальшавіцкага кірунку, паглыбіўся. Акрамя таго, многія дзеячы БСГ схіляліся да ідэі дзяржаўнага адасаблення Беларусі ад Расіі, што, на іх думку, магло засцерагчы бацькаўшчыну ад знішчэння. Гэтыя настроі выразна выявіліся на ІІІ з’ездзе БСГ (кастрычнік 1917 г.). З’езд прыняў новую праграму і абраў ЦК на чале з Я. Дылам. У склад ЦК увайшлі вядомыя беларускія дзеячы А. Прушынскі (А. Гарун), А. Смоліч, В. Адамовіч, П. Бадунова, Я. Варонка, З. Жылуновіч, Я. Мамонька, С. Рак-Міхайлоўскі, Б. Тарашкевіч і інш. З-за адсутнасці адзінства БСГ не выпрацавала агульнапартыйнай лініі ў адносінах да Кастрычніцкай рэвалюцыі. Памяркоўныя лідэры Грамады ўспрынялі рэвалюцыю як “праяву анархіі, у віхуры якой загінуць справа вольнасці і нацыянальных правоў беларускага народа”. Петраградская арганізацыя БСГ, ухіліўшыся ад прамой ацэнкі рэвалюцыі, выказалася за фарміраванне “аднароднага сацыялістычнага ўрада”.

Асноўныя  нацыянальныя партыі ў гэты час гуртаваліся  вакол Цэнтральнай беларускай рады, якая з кастрычніка 1917 г. стала называцца  Вялікай беларускай радай (ВБР).

27 кастрычніка  1917 г. Вялікая беларуская рада звярнулася да беларускага народа з “Граматай”. Гэты дакумент падпісалі акрамя Вялікай рады Беларускі выканаўчы камітэт Заходняга фронту, Беларуская сацыялістычная грамада, Беларуская народная партыя сацыялістаў і інш.

Палітычная  праграма ВБР прадугледжвала: абвяшчэнне Беларускай дэмакратычнай рэспублікі, “спаянай з Велікаросіяй і іншымі суседнімі рэспублікамі Расіі на аснове федэрацыі”; наданне ўсёй улады на Беларусі краявой радзе, выбранай усеагульным, роўным, тайным галасаваннем; уключэнне ў кампетэнцыю вышэйшага заканадаўчага органа Расійскай дэмакратычнай федэратыўнай рэспублікі пытанняў уседзяржаўнага будаўніцтва, міжнародных зносін і гандлёвых дагавораў з іншаземнымі дзяржавамі; выданне мясцовых законаў; развіццё, распрацоўка і прымяненне да мясцовых умоў законаў, выдадзеных вышэйшым заканадаўчым органам Расійскай дэмакратычнай рэспублікі; вышэйшае распараджэнне зямельным, водным і лясным багаццем Беларусі; аднясенне пытанняў народнай адукацыі і культурнага будаўніцтва і іншых да кампетэнцыі краявой рады.

Са  змяненнем палітычных умоў паступова  праходзіла пераарыентацыя ў беларускім нацыянальным руху. Калі пасля Лютаўскай  рэвалюцыі ўсе беларускія нацыянальныя партыі, і ў першую чаргу Цэнтральная  беларуская рада, патрабавалі краявой  аўтаноміі Беларусі ў складзе Расійскай федэратыўнай рэспублікі, то ўжо пасля Кастрычніка іх барацьба разгортвалася пад лозунгам “поўнага нацыянальнага самавызначэння”.

     Пасля кастрычніцкай рэвалюцыі 1917г. многія партыі адчулі дух анархіі, зразумела што гэта падштурхнула палітычных дзеячоў на падзел улады. Фактычна улада была ў руках бальшавікоў, але ім патрэбна было да гэтага рушыць паступова. Не лічыцца з другімі партыямі яны не маглі, бо шматлікія хваляванні нацыянальных партый маглі б ускладніць усталяванню бальшавіцкай улады. Яны як бы рэгулявалі палітычныя падзеі, давалі магчымасць самапраяўлення нацыянальных партый, але і адначасова прытрымлівалі ад контррэвалюцыйных настроеў. Нацыянальныя беларускія партыі у палітычнай барацьбе “паміж сабой” не маглі аб’етыўна ацэньваць сітуацыю. Адны хацелі реформ, другія – радыкальных дзеяннеў, трэція смела выказвалі свае меркаванні аб дзяржаўным адасабленні. Іх ідэйны раскол прывёў толькі к іх палітычнаму краху. Хоць і “давалі ім слова”, але асноўны уплыў на прынняцце вырашэннеў быў у партыі бальшавікоў. Гэта таксама адчуваецца ў ходзе работы Усебеларускага з’езда.

 

     2. Для ўсталявання ўлады, "абранай самім народам беларускім", ВБР абвясціла аб скліканні ў Менску з'езда прадстаўнікоў усяго беларускага народа. З'езд адкрыўся 15 сьнежня 1917 Для яго працы быў абраны кіруючы орган - Савет старэйшын з'езду. На з'ездзе прысутнічала 1872 дэлегаты (з іх 1167 мелі вырашальны голас, 705 - дарадчы) з усёй беларускай этнічнай тэрыторыі - ад Смаленшчыны да Белостотчины. Акрамя дэлегатаў ад мясцовага насельніцтва на з'ездзе прысутнічалі прадстаўнікі беларусаў, якія служылі ў войску і на флоце, а таксама беларусаў-бежанцаў, вымушаных пакінуць Радзіму ў сувязі з вайной. Старшынёй кангрэса быў абраны прафесар Іван Серада. Большасць з іх прадстаўлялі валасныя, павятовыя і губернскія земства, зямельныя камітэты, настаўніцкія арганізацыі і інш. У палітычным адносінах гэта былі ў асноўным эсэры і члены БСГ. У сацыяльным плане сярод дэлегатаў пераважалі прадстаўнікі заможнага і сярэдняга сялянства, сярэдніх і ніжэйшых пластоў інтэлігенцыі, чыноўнікі.

Па сваёй палітычнай накіраванасці дэлегаты падзяляліся  на тры групоўкі: правых, левых і  цэнтрыстаў. Цэнтрысцкіх напрамак прадстаўлялі дэлегаты БСГ. У ходзе работы з'езда да іх далучылася значная частка правых эсэраў і т. н. група "беспартыйных". Левы накірунак аб'яднаў у асноўным левых эсэраў і быў нешматлікім. Правае крыло уключала прадстаўнікоў розных буржуазных нацыяналістычных, а таксама клерыкальныя і памешчыцкіх арганізацый. Дэлегаты падзяліліся на тых, хто змагаўся за поўную незалежнасць, і тых, хто выступаў за аўтаномную дэмакратычную рэспубліку ў складзе Расіі. Другое прапанову спачатку мела значна больш прыхільнікаў і было прынята.

Дэлегаты з'езда паспелі прыняць толькі першы  пункт рэзалюцыі, які быў вырашальным у лёсе з'езда і яго дэлегатаў. У ім гаварылася: "Усебеларускі з'езд пастанаўляе: тэрмінова ўтварыць са свайго складу орган краёвай улады - Усебеларускі Савет сялянскіх, салдацкіх і рабочых дэпутатаў, які часова становіцца на чале кіравання краем, уступаючы ў афіцыйныя адносіны з цэнтральнай уладай, адказнай перад Саветам рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў ".

Удзельнікі кангрэса выказалі трывогу з нагоды таго, што Троцкі вядзе ў Берасці  перамовы аб свеце з немцамі без  уліку інтарэсаў Беларусі. Дэлегаты выказалі недавер кіраўніцтву Заходняй вобласці (так Беларусь называлі бальшавікі). З трыбуны з'езда неаднаразова гаварылася, што выканаўчы камітэт Заходняй вобласці не можа прадстаўляць беларускі народ, так як большасць у яго складзе маюць не мясцовыя жыхары, а вайскоўцы з дыслакаваных у Беларусі частак расейскай арміі.

Запрошаныя на кангрэс камуністы ад удзелу ў  ім ўхіліліся, але ўважліва сачылі за падзеямі. Так званы Паўночна-Заходні  абкам РСДРП (б), на чале якога тады стаяў А. Мяснікоў, не прызнаваў права беларусаў на самавызначэнне. Гэта рашэнне з'езда СНК Заходняй вобласці і фронту расцаніў як контррэвалюцыйную спробу звяржэння ўстаноўленага ў выніку перамогі Кастрычніцкай рэвалюцыі грамадскага і дзяржаўнага ладу. Убачыўшы, што на з'ездзе няўхільна набіраюць вагу «незалежныя» настроі, бальшавікі пастанавілі разагнаць яго з дапамогай сваіх узброеных атрадаў. Дэкрэт аб разгоне падпісаў старшыня Савета народных камісараў Заходняй вобласці К. Ландар.

Уначы 18 сьнежня 1917 з'езд быў разагнаны, прэзідыум і частка дэпутатаў  бальшавікі арыштавалі (усяго 27 чалавек). Але прытулак удзельнікам кангрэса далі Мінскія чыгуначнікі, пад аховай якіх была абраная Рада і Выканаўчы  Камітэт Усебеларускага з'езда. Выканкам узначаліў адзін з кіраўнікоў Беларускай Сацыялістычнай Грамады Язэп Варонка. Пасля разгону з'езда Савет старэйшын абвясціў сябе Саветам з'езду. На сваім першым закрытым пасяджэнні 18 сьнежня 1917 г. Савет з'езда пастанавіў: 1) лічыць 1-й Усебеларускі з'езд гвалтоўна разагнаным; 2) Савет з'езду прызнаць выканаўчым органам з'езду, абавязаць яго праводзіць у жыццё ўсе яго рашэнні і пастановы; 3) папоўніць Савет з'езда дэлегатамі ад зямляцтваў і іншых груп, якія дэлегавалі сваіх прадстаўнікоў са з'езду ў Раду, і даць ім права адклікання і кааптацыи. Савет з'езда прыняў пастанову спыніць дзейнасць усіх нацыянальных фарміраванняў і перадаць іх справы і маёмасць Савету, а таксама склікаць II Усебеларускі з'езд. Быў створаны выканкам Савета.

СНК Заходняй вобласці і фронту ў паведамленні "Аб роспуску нацыяналістычнага беларускага з'езду" 20 сьнежня 1917 года адзначаў, што з'езд выказаўся за савецкую ўладу і прызнаў яе ў Расеі, але не прызнаў гэтай улады ў Заходняй вобласці і на фронце. У звароце да беларускага народу 30 Студзень 1918 СНК Заходняй вобласці і фронту заявіў, што беларускі з'езд быў скліканы беларускімі кадэтамі, прадстаўнікамі буржуазіі і тых палітычных партый, якія хацелі выкарыстоўваць цемру і невуцтва народных мас для звяржэння народнай савецкай улады.

Абласное  кіраўніцтва ўспрымала патрабаванне аб самавызначэнні Беларусі як антысавецкай, контррэвалюцыйнай.

18 Люты 1918 пачалося наступленне нямецкіх  войскаў. Праз дзень бальшавікі  адступілі з Менска і Выканаўчы  Камітэт выйшаў з падполля. У  сваёй 1-й Устаўной грамаце ён абвясціў сябе ў Беларусі часовай уладай і ўзяў курс на скліканне Усебеларускага Устаноўчага Сойму на аснове ўсеагульнага выбарчага права.

1-Я  ЎСТАЎНАЯ ГРАМАТА ДА НАРОДАЎ  БЕЛАРУСІ

  Родная старонка наша апынулася  Ў новым цяжкім стане. Дзе цяпер ўладзіцца, Што была тут, няведама, мы стаімо перада тым, Што наш край Можа Быць занятыя нямецкімі войскамі.

  Мы павінны ўзяць свой лес  ва ўласныя рукі. Беларускі народ  павінен зьдзейсьніць свае права  на поўнае самаазначэньне, а Нацыянальныя  меншасьці на нацыянальная-пэрсанальную аўтаномію.

  Правы нацыі павінны знайсьці  сваё зьдзейсьненьне шляхам скліканьня  на дэмакратычных асновах Устаноўчага  Сойму. 

  Але І ды скліканьня Ўстаноўчага  Сойму ўся ўлада на Беларусі  павінна належаць тым народам,  Якія на ёй жывуць.

  Выканаўчы Камітэт Рады першага  Ўсебеларускага Зьезду, папоўнены  прадстаўнікамі рэвалюцыйнай дэмакратыі  Нацыянальны меншасьцяў, зьдзяйсьняючы  мэты Зьезду, абвяшчае загадаў  часовай уладай на Беларусі  для кіраваньня краем І скліканьня, ЯК можна Хутчэй, Усебеларускага Ўстаноўчага Сойму на аснове агульнага права для ўсякага дарослага, нялічучыся з нацыянальнасьцю, вызнаньнем І родаў ...

Дадзена Ў Менск-Беларускім 21 (8) лютага 1918 г.

Выканкам  стварыў урад - Народны Сакратарыят  на чале з Я. Варонка. Але 25 Люты 1918 Мінск занялі немцы. Яны забралі грашовую касу Народнага Сакратарыята, скінулі з яго будынка бел-чырвона-белы сцяг і разагналі службоўцаў. Акупанты папярэдзілі, што не дазволяць ніякай сур'ёзнай палітычнай дзейнасці.

     У гісторыі беларускага народа Усебеларускі з'езд стаў важным гістарычным падзеяй. У той жа час з'езд выявіў і рознагалоссе, якое існавала ў беларускім нацыянальным руху пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі. Савецкай улады было трэба паказаць беларускаму народу, што ўлада выбіраецца самім народам беларускім. Зразумела, што гэта быў толькі палітычны ход, які пацвярджае той факт, што з'езд быў разагнаны і многія яго дэлегаты былі арыштаваныя. Саветам былі патрэбныя мясцовыя органы ўлады, якія б падтрымлівалі іх асноўныя ідэі. І ў гэтыя ідэі ніяк не ўваходзіла самавызначэнне Беларусі. Таму Усебеларускі з'езд, пасля таго, як "атрымаў па шапцы", перастаў быць для народа, а стаў для савецкай улады.

 

     3. У ліпені 1917 г. генерал-лейтэнант рускай імператарскай арміі Юзэф Рамуальдавіч Доўбар-Мусніцкі арганізаваў на Заходнім фронце армейскі корпус. Неабходна адзначыць, што асабісты склад корпуса адрозніваўся высокай дысцыплінай, яго афіцэрскі склад складаўся ў асноўным з прадстаўнікоў шляхетных шляхецкіх родаў. Улічваючы гэта Часовы ўрад вырашыла выкарыстаць яго для барацьбы з рэвалюцыйнымі выступленнямі працоўных. Вярхоўны галоўнакамандуючы Л. Карнілаў прызначыў генерал-лейтэнанта Ю. Доўбар-Мусніцкага камандуючым польскім корпусам.

Генерал Ю. Доўбар-Мусніцкі быў кадравым ваенным, за яго плячыма была вучоба ў Акадэміі Генеральнага штаба, а таксама ўдзел у двух кровапралітных войнах: руска-японскай і Першай сусветнай. За кароткі тэрмін генералу атрымалася стварыць добра падрыхтаванае вайсковай злучэнне, што вядома турбавала новыя ўлады. Доўбар-Мусніцкі сканцэнтраваў свае часткі ў раёне Рагачоў-Жлобін-Бабруйск. 25 студзеня 1918 г войскі корпуса (3 пяхотныя дывізіі, конніца і цяжкая артылерыя (каля 30 тыс. легіянераў)) пачынаюць баявыя дзеянні супраць частак Чырвонай арміі. Часткі Ю. Доўбар-Мусніцкага вялі наступленне ў двух напрамках: на Мінск і Магілёў. Перад польскай дывізіяй была пастаўлена задача захапіць Магілёў і ліквідаваць рэвалюцыйную Стаўку, 2-я кавалерыйская дывізія павінна была захапіць Мінск, а 3-я - Жлобін. Тым самым контррэвалюцыя разлічвала нанесці ўдар па стратэгічных цэнтрах у Беларусі і адрэзаць іх ад Расіі. Спробы савецкага камандавання ліквідаваць мяцеж мірным шляхам не далі вынікаў і 3 лютага камандуючы Заходнім фронтам А. Ф. Мяснікоў аддаў загад аб расфармаванні корпуса і дэмабілізацыі салдат і афіцэраў. Дзеянні па ліквідацыі Доўбар-Мусніцкага ўзначаліў Рэвалюцыйны палявы штаб пры Стаўцы вярхоўнага галоўнакамандуючага, які прызначыў двух сваіх членаў - І. І. Вацетиса і І. П. Павлуновского галоўнакамандуючым групамі войскаў з атрадаў латышскіх стралкоў, рэвалюцыйных маракоў і Чырвонай Гвардыі. У пачатку лютага савецкія войскі перайшлі ў наступ у раёне Жлобіна.

У ноч  на 13 лютага рэвалюцыйныя войскі разбілі 1-ю польскую дывізію і занялі Рагачоў. 2-я і 3-я польскія дывізіі да сярэдзіны лютага пасля ўпартых баёў адступілі ў напрамку Бабруйска і Слуцка. Генерал Доўбар-Мусніцкі імкнуўся, у што бы то ні стала, узяць Бабруйскую крэпасць. Пазней у сваіх успамінах ён напіша: «Узяцце Бабруйска было маёй асноўнай мэтай, таму што, крэпасць давала магчымасць перагрупоўкі войскаў і эфектыўнай абароны. Толькі пасля страты крэпасці бальшавікі зразумелі яе стратэгічнае становішча ». Усе спробы Чырвонай гвардыі выбіць палякаў з крэпасці не ўвянчаліся поспехам. Аднак і пазіцыі корпуса не былі так моцныя. Сталыя баі з красногвардейцами нікчэмніў сілы палякаў.