Сталыпінская аграрная рэформа на Беларусі. Сацыяльныя зрухі ў беларускай вёсцы

                         ЗМЕСТ

1. Уводзіны………………………………………………………………2
2. Сацыяльна –эканамічнае жыццё беларускіх губерняў  у 1900- 1914гг. Сталыпінская аграрная рэформа………………………………………………………………..3
3. Сталыпінская аграрная рэформа на Беларусі. Сацыяльныя зрухі ў беларускай вёсцы………………………………………….7
4. Вывад………………………………………………………11
5. Спісак літатратуры………………………………………..13

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                        УВОДЗІНЫ

 

У пачатку 20 стагоддзя на Беларусі , як і ў  другіх рэгіёнах Расійскай імперыі, адбываліся значныя змены ў эканамічным  і сацыяльным развіцці. У беларускіх губернях назіралася скарачэнне рамесніцкай вытворчасці, рост фабрычна-заводскай прамысловасці. Апрыярытэтнымі галінамі вытврчасці з’яўляліся зарчовая, дрэваапрацоўчая. На Беларусь актышна пранікае замежны капітал. З 1909 года эканоміка набывае тэндэнцыю стабільнага росту. Ствараюцца новыя прамысловыя прадпрыемствы,пашыраюцца аб’екты вытврчасці.

Атрымала  развіццё банкаўская сістэмы.Акрамя таго, мясцовую прамысловасць фінансавалі  банкірскія канторы і таварыствы ўзаемнага крэдыту.

Прамысловы  ўздым працягваўся да першай сусветнай  вайны. Аднак прамысловасць Беларусі захавала сваю спецыфіку: пераважнасць рамесна-саматужнай прамысловасці  і невялікіх прадпрыемстваў з  размяшчэннем іх у сельскай мясцовасці ў непарэднай блізкасці да вытворчасці  сыравіны і рабочай сілы.

 У беларускіх  губернях адбываўся працэс капіталізыцыі  сельскай гаспадаркі.

Сталыпінская  рэформа садзейнічала далейшай дыферынцыяцыі  вёскі. На надзельных і купчых землях 12% сялянскіх двароў утварылі хутарскія і адрубныя гаспадаркі. Адны з іх сталі набіраць моц, другія прадалі зямлю і падаліся на звробкі ў горад альбо выехалі ў Сібір. У выніку перасяленчай палітыкі Беларусь пакінула 335тыс. сялян.

 

 

 

 

 

 

 

Сацыяльна –эканамічнае жыццё беларускіх губерняў  у 1900- 1914гг. Сталыпінская аграрная рэформа.

Сацыяльна –эканамічнае становішча Беларусі у пачатку 20 с.адпавядала агульным працэсам і тэндэнцыям, характэрным  для расійскай і сусветнай  эканомікі. Перыяд вызначаецца цыклічнасцю  эканамічнага развіцця і новымі з’явамі  ў развіцці прамысловасці, буржуазнай рэформай у сельскай гаспадарцы.

Асаблівасцю новага этапа развіцця з’яўляецца тое, што тэхніка і тэхналогія маглі быць паспяхова выкарыстаны  толькі на буўных прадпрыемствах. Адсюль і паскораная канцэнтрацыя вытворчасці  і капіталу, якая прывяла да ўзнікнення манаполій. Манаполія – гэта саюз буўных прадпрымальнікаў з мэтай  кантролю за вытворчасцю і збытам прадукцыі. Упершыню яны з’явіліся  ў Германіі (1865) і ЗША (1870) і былі адзінакавай з’явай у сусветнай  эканоміцы. Толькі пасля крызісу  перавытворчасці 1900-1903гг.манаполіі  пачынаюць адыгрываць рашаючую ролю ў гаспадарчым жыцці. Вядомы чатыры тыпы манаполій: картэлі,сіндыкаты, трэсты і канцэрны.

Крызіс і  дэпрэсія 1904-1908гг.штурхалі фабрыкантаў  да а’бяднання капіталаў у форме  акцыянерных тварыстваў і стварэння сіндыкатаў.У пачатку 1914г.на Беларусі былі 34 акцыянерныя таварыствы. Палова іх узнікла ў 1908-1914гг. Яны карысталіся падтрымкай банкаў, таму мелі большыя магчымасці, чым індывідуальныя прадпрымальнікі.

Дэрысія змянялася  ажыццяўленнем у 1908г. і перайшла ў прамысловы ўздым, які працягваўся  аж да пачатку Першай сусветнай вайны. Гэтаму садзейнічалі наступныя фактары: павышэнне пакупной здольнасці насельніцтва; рост цэн на сельскагаспадарчыя прадукты;Прыток капіталаўкладанняў у прамысловасць. Несумненна, што прамысловы ўздым  цесна звязаны з аграрнай рэформай Сталыпіна.

За 1909-1913гг.фабрычна-заводская  прамысловасць павялічыла выпуск прадукцыі  на 67,5%. Гэта былі самыя высокія тэмпы  развіцця за ўсю гісторыю Беларусі. Толькі за тры перадваенныя гады было пабудавана каля 200 новых прадпрыемстваў. Адначасова павышалася тэхнічная ўзброенасць  прамысловасці: магутнасць рухавікоў  вырасла амаль у 2 разы.

Найбольш  высокія тэмпы развіцця назіраліся ў дрэваапрацоўцы. Толькі ў 1911-1913гг.узнікла 77 новых прадпрыемстваў. Перш за ўсё  развівалася фанерная ,папяровая, запалкавая, лесахімічная прамысловасць. На другім месцы знаходзілася папяровая прамысловасць, на фабраках якой была высокая канцэнтрацыя вытворчасці і рабочых. Найболь буйной з’яўлялся Добрушская фабрыка (1500 чалавек). Істотныя зрухі абыліся ў развіцці вытворчасці шкла і будаўнічых матэрыялаў. Акцыянернаму таварыству “Заходняя Дзвіна” належаў шклозавод “Ноўка”. Таксама былі пабудаваны шклазаводы ў Мінску і ў Ялізаве Бабруйскага павета. Беларусь спецалізавалася на вырабе ліставога і багемскага шкла.

Такім чынам, прамысловасць Беларусі ў пачатку 20 ст. зрабіла вялікі крок наперад. Колькасць  фабрычна-заводскіх прадпрыемстваў у 1900-1913гг,вырасла з 799 да 1282, а рабочых  на іх з 31,1 тыс.да54,9 тыс.

Рэвалюцыя 1905-1907 гг.і прамысловы ўздым станоўча паўплывалі на паляпшэнне становішча рабочых беларускіх губерняў. Работнікі многіх фабрык і заводаў дамагліся скарачэння працоўнага дня да 8-9 галзін, палепшыліся  ўмовы працы, медыцынскае абслугоўванне. 2 снежня 1905 г.урад прыняў закон аб адмене крымінальнага праследвання за ўдзел  ш эканамічных стачках, а законам  ад 4 сакавіка 1906г.дазвалялася ўтварэнне  прафсаюзаў рабочых і служачых у  прамысловасці і гандлі. Назіралася тэндэнцыя да росту заработнай платы, хоць чна заставалася непераўнальна  меншай, чым у дзяржаўных служачых.

У рэвалюцыі 1905-1907гг.своеасаблівую вастрыню набыў  сялянскі рух і аграрнае пытанне. Таму ўрад прапанаваў свій шлях яго  вырашэння—праз аграрную рэформу. Яе ажыццяўленне было звязана з імем прэм’ер-міністра Расійскай імперыі  П. Сталыпіна.

 Сталыпін  не раз назіраў за жыццём  нямецкіх хутароў у Прыбалтыцы. Поспехі  прускай сельскай  гаспадаркі ў тыя гадыбылі  вельмі вельмі добра вядомы, бо  яна захоўвала памешчыцкае землеўладанне.  Да таго ж стаўка рабілася  на тое, каб разбіць адзіны  агульнасялянскі фронт супраць  памешчыкаў, раскалоць вёску, паскорыць  стварэнне класа буржуазіі з  ліку заможнага сялянства.

Згодна са сталыпінскай аграрнай рэформай кожны  селянін мог аб’явіць прыватнай  уласнасцю надзел зямлі, які знаходзіўся  ў яго карыстанні; кожны селянін  мог свабодна выйсці з абшчыны, свабодна выбраць месца жыхарства і  род заняткаў; любы селянін, які замацаваў  зямлю ў прыватную уласнасць, мог патрабаваць аб’яднання усіх яго раскіданых палосак у адзіны водруб. Калі на водруб пераносілася сядзіба, то ўзнікаў хутар. У сувязі з малазямеллем сялянам дазвалялася перасяляцца за Урал і атрымліваць невілікія “пад’ёмныя” і пазыкі на ўладкаванне.

Рэформа ажыццяўлялася  ў два этапы. Першы пачаўся  з Указа ад 9 лістапада 1906г. Згодна з ім кожны селянін мог выйсці з абшчыны і замацаваць свій надзел у прыватную ўласнасць. Санкцыю  на гэта павінен быў даць агульны  сход сельскай грамады на працягу  аднаго месяца. Калі сход не задавальняў  просьбу, то канчаткова вырашаў пытанне земскі начальнік. Дазвалялася ствараць хутары, што садзейнічала ліквідацыі цераспалосіцы.

Другі  этап пачынаецца з Указа ад 29 мая 1911г. Землеўпарадкавальныя камісіі атрымалі права прымусова- у мэтах ліквідацыі цераспалосіцы- выдзяляць сялянам  зямлю ў адным участку і  такім чынам штурхаць іх да перасялення  на хутары. Да 1915г.У Магілёўскай губерні  выйшлі з абшчыны 56,8% гаспадароў, а  ў Віцебскай губерні—28,9%.

З мэтай інтынсіфікацыі сельскай гаспадаркі, павышэння культуры земляробства і жывёлагажоўлі землеўпадпарадкавальнымі камісіямі і земствамі прымаліся  меры па ўзмацненню агранамічнай, затэхнічнай, ветэрэнарнай службаў, арганізацыі  пунктаў продажу і пракату  сельскагаспадарчых машын і прылад, супрацьпажарнай бяспекі.

Можна вызначыць  наступныя вынікі рэформы 1906-1915гг.на Беларусі было сворана 12,8 тыс.хутароў (12 % ад агульнай колькасці гаспадарак). Паскорыўся працэс распаду феадольнай і рост буржуазнай зямельнай уласнасці. Дваране, чыноўнікі, афіцэры прадавалі  сваю зямлю. Пераважная большасць гэтых  зямель пераходзіда ў рукі сялян-прадпрымальнікаў, якія стваралі гаспадаркі фермерскага  тыпу. У той жа час больш за 40 тыс.двароў сялян-беднякоў і сераднякоў не змаглі наладзіць гаспадарку і  былі вымушаны прадаць сваю зямлю.

Істотна ўзрасла  тэхнічная ўзброенасць памешчыцкіх  і пэўнай часткі заможных сялянскіх  гаспадарак. У 1910г. на адзін памешчыцкі маёнтак прападала ў сярэднім па 5 жалезных  плугоў і па 5,5 розных сельскагаспадарчых машын. Колькасць  малатарань і веялак павялічылася да 32,4 тыс. у гаспадарках заможных сялян. Затое сеялкі, жняяркі і сенакасілкі  ў іх амаль не сустракаліся. Назіраўся  рост сельскагаспадарчай вытворчасці, пасяўныя плошчы пашыраліся за кошт пасеваў  тэхнічных і кармавых культур.

Сталыпінская  аграная рэформа не атрымала свайго лагічнага завяршэння. Забойства  прэм’ер-міністра і пачат Першай сусветнай вайны не далі магчымасці рэалізаваць паступовы пераход  да амерыканскай мадэлі развіцця сельскай гаспадаркі.

Сацыяльна-эканамічнае  развіццё Беларусі  ў 1900-1914гг. сведчыць аб далейшым развіцці капіталізму, больш глыбокім яго пранікненні ў вытворчыя адносіны. Але, з другога боку, можна сцвярджаць аб недастатковым характары буржуазных пераўтварэнняў. Беларускія губерні заставаліся аграрным рэгіёнам, доля сельскай гаспадаркі ў якім складала 57,5%.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сталыпінская  аграрная рэформа на Беларусі. Сацыяльныя зрухі ў беларускай вёсцы.

Адначасова з уздымам  і зменамі ў прамысловасці  Беларусі значныя пераўтварэнні  адбываліся ў беларускай вёсцы. Два  першыя дзесяцігоддзі 20 ст.былі адзначаны  ў аграрным сектары барацьбой  за аднаўленне  старых гаспадарчых  форм, якія не адпавядалі матэрыяльным патрэбам насельніцтва.

   Галоўнымі формамі  землеўладання на Беларусі на пачатку 20 ст.з’яўлялася дваранскае, надзельнае і дзяржаўнае.У 1905 годзе дваране на Беларусі валодалі 41% усёй зямлі. Яны складалі абсалютную большасць сярод латыфундыстаў (2896), кожны з якіх меў больш 500 дзесяцін. Многія памешчыцкія гаспадаркі прыстасаваліся да рынку. Тым не менш, развіццё капіталізму па прускаму шляху, пачатак якому паклала рэформа 1861 года, і праз сорак гадоў пасля яе не прывяло да вырашэння аграрнага пытання. Увогуле разрыў прагонных адносін не доўгі час аказаў неспрыяльны ўплыў на развіццё памешчыцкай гаспадаркі. Многія х іх не змаглі прыстасавацца да таварна-грашовых адносін. Іх гаспадары запускалі зямлю пад лясы і пустэчы. Асаблтва гэта датычылася буйных маёнткаў. Чым меншым быў маёнтак, тым больш інтэнсіўным было выкарыстанне яго плошчаў. Памешчыцкая гаспадарка насіла пераходны характар, шырока выкарыстоўваліся адпрацоўкі, яшчэ важнае значэнне мелі прыгонніцкія перажыткі.

  Аснову сялянскіх  гаспадарак складалі надзельныя  землі.З-за недастатковай колькасці  зямлі асноўная маса сялян  не магла забяспечыць утрыманне  сваіх сем’яў. Яны вымушаны былі браць зямлю ў арэнду, выконваць адпрацоўкі. Некалькі лепшым становішча было ў Гродзенскай губерні, дзе быў развіты збыт сялянскіх прадуктаў, ідучых у Польшчу, і была магчымасць дадатковых заробкаў. Але гэты дастатак быў адносны. Прагрэсіўнай з’явай насаджэнне хутароў, але іх колькасць была нязначнай.

   Наяўнасць буйных, эканамічна неэфектыўных памешчыцкіх  латыфундый, абўчыны ( у Магілёўскай  і Віцебскай губернях), шматлікія  рэшткі прыгонніцтва страмлівалі  тэмпы развіцця капіталізму ў  вёсцы. Вялікая маса малых надзелаў  стрвмлівала развіццё гандлёвых  адносін. Масавы аграрны і палітычны  рух сялянства ў 1905 годзе прымусіў  царскі ўрад прызнаць непазбежнасць  рэформы.

   Ініцыятарам і  галоўным кіраўніком аграрных  пераштварэнняў выступіў прэм’ер-міністр унутраных спраў Расіі П.А.Сталыпін. Упершыню свае погляды Сталыпін выказаў яшчэ ў Гродне, калі ў 1902 годзе быў првзначаны губернатарам.

       Асноўнымі  мэтамі рэформы было забеспячэнне  перадумоў шпаркага развіцця  краіны і перадухіленне рэвалюцыйнай  барацьбы. Важшейшымі сродкамі гэтага  былі:

1. Ліквідацыя сялянскай абшчыны (дзе яна захоўвалася),умацаванне прыватнаў уласнасці на зямлю;
2. Насаджэнне хутароў і адрубоў, скасаванне цераспалосіцы;
3. Перасяленне часткі сялян з еўрапейскай часткі ў Сібір і Далёкі Усход.

   Першым этапам рэформы з’явіўся указ ад 9 лістапада 1906 года. Ён дазваляў кожнаму гаспадару па яго жаданню выйсці з абшчыны і замацаваць у асабістую ўласнасць сваю надзельную зямлю. Для гэтага патрэбна было рашэнне сельскай грамады (пры галасаванні 2/3 галасоў). Канчаткова вырашаў пытанне земскі начальнік. Селяніну, які выходзіў з абшчыны, дазвалялася патрабаваць выдзяленне зямлі ў адным участку (адруб) ці пасяляцца на хутары. Гэта садзейнічала  ліквідацыі цераспалосіцы. Другім важным этапам з’явіўся ўказ ад 29 мая 1911 года. Землеупарадкавальныя камісіі атрымалі права прымусова выдзеляць сялянам зямлю ў адным участку. Селянін мог выдзеліцца з абшчыны толькі шляхам выхаду на хутар і адруб.

   У адносінах да  Беларусі мэты рэформы звужаліся  тым, што на значных тэрыторыях  з падворным землеуладаннем скасаванне  абшчыны не мела значэння. Але  пытанні размеркавання зямлі заставалася для ўсіх раёнаў.

    На беларускіх землях рэформа праводзілася актыўна. Кіруючую ролю ў яе ажыццяўленні адыгрывалі землеупарадкавальныя камісіі. Значную дапамогу выйшаўшым з абшчыны сялянам аказвалі земствы: у агранамічнай галіне, арганізацыі вогнешстойлівага будаўніцтва, стварэнні сельскагаспадарчых складоў, дастаўцы земляробчай тэхнікі, машын і г.д.

   У Беларусі найбольш  інтэнсіўна разбурэнне абшчыны  адбывалася ў 1908-1909гадах, асабліва  ў Магілёўскай губерні. Па тэмпах  выхаду сялсн з абшчын яна  ўступала толькі Саратаўскай  губерні.