Қазақ халқының қолөнері

Мазмұны

Кіріспе……………………………………………………………………...............4

1. Бейнелеу өнері.................................................................................................. ....5

1.1 Бейнелеу өнерінің түрлері .............................................................................. .6

   1.1.1 Сәуле өнері..................................................................................................6

   1.1.2 Мүсін өнері...................................................................................................7

   1.1.3 Кескіндеме өнері..........................................................................................8

   1.1.4 Графика өнері...............................................................................................9

1.2 Қазақстанның Бейнелеу өнері..........................................................................9

2. Музыка өнері......................................................................................................11

2.1 Музыкалық өнердiң қалыптасуы , жіктелуі , ерекшелігі.............................11

2.2 Қазақ халқының музыка өнері......................................................................14

3. Қазақ халқының қолөнері.................................................................................15

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

    Өнер — көркем образдар жүйесі арқылы адамның дүниетанымын, ішкі сезімін, жан дүниесіндегі құбылыстарды бейнелейтін қоғамдық сана мен адам танымының формасы. Өнер өмірде болған оқиғаларды қаз-қалпында алмай, өзгертіп, түрлендіріп, көркем образдарды типтендіру арқылы сомдайтын эстетикалық құбылыс. Оны қоғамдық сананың өзге формаларынан даралайтын белгісі де адамның шындыққа деген эстетикалық қатынасы болып табылады. Өнердің мақсаты – дүниені, адам өмірін, қоршаған ортаны көркемдік-эстетикалық тұрғыдан игеру. Көркем шығарманың бел ортасында нақты бір тарихи жағдайда алынған жеке адам тағдыры, адамдардың қоғамдық қатынастары мен қызметтері тұрады. Олар суреткер қиялы арқылы өңделіп, көркем образдар түрінде беріледі. Шығарманың суреттеу тәсілі, құрылымдық келбеті, көркем бейне жасаудың материялдық арқауы өнер түрлерінің ерекшеліктерін айқындайды. Осыған сай өнердің:көркем әдебиет,музыка,мүсін,кескіндеме,театр,кино,би,сәулет өнері, т.б. түрлері бар.

    Өнердің қызметін, қоғамдық сананың, адам танымының айрықша формасы ретіндегі ерекшелігін айқындайтын белгілі бір анықтама беру немесе оның адам өміріндегі маңызы мен мәнін анықтау жайлы тартыстар бүкіл мәдениет тарихында тоқталған жоқ. Өнер жайлы: “табиғатқа еліктеу”, “Құдайды тану”, “шындықты бейнелеу”, “сезім тілі”, т.б. анықтамалар берілді. Көптеген теорияшылар өнердің күрделілігі мен санқырлылығына сай оның мән-маңызын тек танымдық немесе идеялдық, яки эстетикалық деп біржақты қарастырушылар да болды. Осындай көзқарастарға қанағаттанбай өнертанушылар өнердің бойында таным да, шындықты көре білу де, жасампаздық та, көркем бейне де, рәміз сияқты көптеген мәселелер келісті үйлесімде, тығыз қарым-қатынаста деген тоқтамға келді. Өнер жеке тұлғаның жан-жақты дамып жетілуіне, оның эмоционалды күйіне, интеллектуалды өсуіне ықпал етіп, адамзаттың қордаланған сан ғасырлық мәдени тәжірибесінен, даналығынан сусындауға мүмкіндік береді. Өнер туындысы адам сезіміне қозғау салумен бірге, баяндалған оқиғаны басынан өткізгендей тебіреніске, кейіпкердің қуанышына сүйінген, қайғысына күйінген толғанысқа әкеледі, эстетикалық ләззәтқа бөлейді. Ол ерекше көркем образды рәміздер жүйесі арқылы, айрықша көркем тіл ретінде көрініп, адамдардың санасына жол табады. Адамның көркем шығармашылдық әрекеті сан алуан қалыпта дамып, ол өнердің түрлері, тектері, жанрлары ретінде таратылады.

 

 

 

 

 

 

 

1.Бейнелеу өнері  

 

    Бейнелеу өнері   — дүниені көзбен көріп, түйсіну негізінде бейнелейтін пластикалық өнердің бір саласы. Бейнелеу өнеріне негізінен кескіндеме мүсін, графика жатады. Бейнелеу өнерінің белгілері архитектура, безендіру және қолданбалы өнерде көрініс табуы мүмкін. Сондықтан шартты түрде оларды да Бейнелеу өнері қатарына жатқызады. Сондай-ақ, театр, кино, теледидардағы безендіруді, көркем дизайнды да Бейнелеу өнері ретінде таниды. Бұл өнердің де негізінде адам, табиғат және заттық әлемді тұтастықта, бірлікте қарастыру жатыр. Бейнелеу өнері дүниені байқау, бақылау, көру нәтижесінде оның көркем бейнесін жасайды. Әр ғасыр, дәуір, кезеңде пайда болған Бейнелеу өнерінің туындылары өзіндік бейнелеу жүйесі мен көркемдік үндесудің түрлі типтерін құрайды. Бұл өнер танымдық, құндылық және қарым-қатынастық қызметімен де ерекшеленеді.Бейнелеу өнерінің негізі-шынайы болмыстың көркем образын сомдау.Сонымен қатар, өнер адамзат баласының дүниетанымының, ой-өрісін кеңейтіп,шығармашылық қабілетін оятып,адамның жан дүниесін рухани байытады.Бейнелеу өнері тарихындағы әр түрлі мектептердің ,ағымдардың ,стильдердің,шығармашылық жеке тұлғалардың дамуы күрделі әрі бір-біріне қарама-қайшы болып келеді. Өнер иелері тек қана өздерінің өмірден алған әсерлері мен байқауларына ғана емес ,сол сияқты адамзат баласының ғасырлар бойы өнердегі жинаған тәжірибесіне сүйенеді. Ол-ұлттық  мектептер дәстүрі және оған кереғар заманауи өміп дүниетанымын көрсетуге ұмтылу болып табылады. Уақыттық даму процесі басқа өнер түрлері бір-біріне (әдебиет, музыка, театр, кино) қарағанда Бейнелеу өнерінде шектеулі, ол негізінен кеңістіктік ауқымымен ерекшеленеді. Суретші өз көзімен көріп, түйсінген шындығын сол сәттегі қалпымен көрсетуге ұмтылады. Өмір құбылыстары типтік жағынан таңдап алынып, заманның тірлік-тынысы жан-жақты көркемдік қуатпен беріледі. Бейнелеу өнерінің көркемдеу құралдарына сурет, түрлі түс, пластика, жарық пен көлеңке, композиция, ырғақ жатады. Шығармалар заттық материалдан дайындалатындықтан оған пәндік, заттық болмыс тән. Бейнелеу өнерінің әр жанры қоршаған әлемнің бейнесін түрліше береді: кескіндеме түрлі түрлі-түсті бояуды, графика түрлі сызықтардың қиылысуын, көлеңке мен жарықтың астасуын, мүсін пластикалық үш өлшемді (биіктік, ендік және аумақтық) пайдаланады. Бейнелеу өнерінің барлық жанрындағы шығармалары мазмұнына қарай монументальді-сәндік және қондырмалы болып екіге бөлінеді. Қондырмалы шығармалар негізінен музейлер, галереялар немесе үй интерьерлерін безендіріп, сол жерлерде орналасады. Монументальді кескіндеме ғимараттардың ішкі қабырғаларында, интерьерде және экстерьерде жазылады. Монументальді мүсін архит. кешендерде, қала көшелері мен алаңдарда, мекеме ғимараттарының қасбеті мен интерьерлерінде орналасады. Шығыс және батыс Бейнелеу өнеріне тарихи даму процесі барысында қалыптасқан портрет, пейзаж, натюрморт сияқты жанрлар ортақ. Бейнелеу өнері тарихы адамзат тарихымен қатар басталған. Көне дәуірден біздің заманымызға дейінгі жер бетінде болған небір өркениет пен мәдениеттің іздері осы өнер арқылы таңбаланып, бізге жеткен. Бейнелеу өнерінің даму жолы шартты түрде бірнеше кезеңге бөлінеді: алғашқы қауымдық өнер, ежелгі дәуір өнері, орта ғасыр өнері, қайта өркендеу дәуірі, жаңа дәуір өнері, қазіргі заманғы өнер. Жер шарының әр аймағындағы ежелгі адамдар тұрағынан Бейнелеу өнерінің алғашқы үлгілері табылған.

 

1.1 Бейнелеу өнерінің түрлері

 

    Бейнелеу өнері тарихының дамуы үрдісінде оның көптеген түрлері қалыптасады.Атап айтсақ;сәулет,мүсін,кескіндеме,графика,қолданбалы-сәндік ,дизайн тәрізді өнер түрлері.Осы өнер түрлерінің бәрі дүниенің болмысын,оның жоғары этикалық идеалдарың,сұлулығы мен әсемдігін насихаттайды,Олардың әрқайсысының өзіндік көркемдік бейнелеу әдіс-тәсілдері ,материал, бейне танымдық әсері,өмірдегі атқаратын роль ерекшеліктері жеткілікті.Ән өнер түрі гүлдену мен құлдырау кезеңдерін бастан кешіреді,яғни олардың даму үрдісі әрдайым біркелкі бола бермейді.Өнердің қай түрінің де өз көркемдік мүмкіндіктері мен даму көкжиектерін кеңейтіп отыру мүмкіндіктері бар. Оған басқа да өнер түрлерінің негізін пайдалана отырып ,ғылым мен техниканы меңгенру арқылы қол жеткізіледі.Бейнелеу өнері тарихының дамуының өн бойында,көркемдік шығармашылықтың кейбір негізгі ұстанымдарын жаңа материалдар, жаңа көркемдік мүмкіндіктері призмасы арқылы бұза отырып,жаңа өнер түрлерінің болғандығына уақыт куә.

 

1.1.1 Сәулет өнері

 

    Сәулет өнері –адамзаттың қоғамдық және жеке күнделікті өмірдегі сұраныстарына арналған ғимарат,құрылыс кешендерін тұрғызу өнері болып саналады.Кез-келген  ғимарат тіршілікке қажетті ішкі кеңістіктен тұрады,ол сәулет өнері тілімен айтқанда интерьер деп аталады. Оның пішінің бейнелеу ерекшілігі ,кеңітікте еркін қозғалу ,қолайлылық қажеттілігі мен белгілі бір атқаратын қызметіне байланысты.

    Ғылым мен техниканың дамуына,сонымен бірге адамның материалдық сұраныстарының өзгеріп тұруына байланысты сәулет өнері материалдық мәдениеттің бір түрі болып саналады. Осыған қарамастан сәулет өнерін біз нағыз бейнелеу өнері түрі деп қарастырамыз,өйткені сәулет өнерінің көркемдік образдарында,қоғамдық өмірдің құрылымы ,оның рухани мәдениетінің дамуы және эстетикалық идеалдары бейнеленеді.

    Сәулет өнеріндегі  түпкі ой,мақсаттылық,ішкі көрініс  пен кеңістікті ұйымдастыру және сәулеттік салмақтардың топталуы мен жеке және тұтас пропорцияларының ара-қатынастары арқылы ашылады.Ішкі көрініс пен ғимарат көлемінің өзара байланысы сәулет өнерінің көркемдік тілінің ерекшелігін білдіреді.Ғимараттың сыртқы көрінісінінің көркемділуінің де маңызы зор.Өнердің басқа түрлеріне қарағанда сәулет өнері өзіндік көркемдік және монументалды пішіндерімен бұқара халықтың санасына әрдайым әсер етіп отырады.Ол әрқашанда қоршаған ортамен тікеле» байланыста болып, жергілікті табиаттың ерекшелігін ашып,соған сәйкестенуге қызмет етеді.Әр қаланың адамдар тәрізді өзініің қайталанбас бет-пішіні,мінез-құлқы ,өмірі,тарихы бар.Олар қазіргі заман өмірі мен өткен шақ тарихын баяндайды.Олар қазіргі заман өмірі мен өткен шақ тарихын баяндайды.Адамның қоғамдық қажеттілігінің әр алуандылығын сәулет өнерінің тұрғын үй,қоғамдық-азаматтық,өнеркәсіптік салаларын туындатады.

    Сәулет өнері  өзінің көркемдік гүлдену кезеңдерінде басқа да өнер түрлерімен бірге тығыз байланыста дамып отырады.Мүсін,кескіндеме,қолданбалы-сәндік ,дизайн өнерлері ғимарат жобасының идеялары нақты образдармен жүзеге асырады.Бұл жерде сәулет өнері мен бейнелеу өнерлерінің  синтезі бірін-бірі толықтырып,байыта түседі.

 

1.1.2 Мүсін өнері

 

    Мүсін өнері  сәулет өнері тәрізді көлемді-кеңістікті өнер түрі ,бірақ оның түпкі табиғаты қашанда бейнелеу өнері болып саналады.

    Мүсінші жан-жақты қоршаған кеңістік пен  жарықтың ортасындағы шынайы дүниені материалды түрде сезілетін көлемді пішіндер түрінде бейнелейді.Мүсін өнерінің басты тақырыбы-адам,оның сыртқы бейнесі арқылы ішкі рухани дүниесінің жоғары сезімін,күштілігін,ерік-жігерін,психологиялық күйін ашып көрсету.Дөңгелек немесе жұмыр мүсіннің өзіндік ерекшелігі-образды әр қырынан қабылдап,оның үздіксіз өзгеріп отыратын жарық пен көлеңке алмасуының ерекшелігін шебер қолдану мүсіннің пластикалық көркемділігін әсерлей түседі. Сонымен мүсін уақыт пен кеңістікте өзінің әр алуандылығымен қабылданады.Мүсіннің көркемдігіне:архитектоника,пішінсалмағы,жобаның негізгі құрылымы,жарық жазықтығы ,көлем,сызықтар,түстік және ырғақтық ара-қатынастар тәрізді негізгі заңдылықтар арқылы қол жеткізіледі және образ мазмұнын да нақты ашатын осы айтылған заңдылықтар.Монументалды мүсін өнерінде сұлбаның нақтылығы  мен біртұтастығы өте маңызды.Сырт пішіні мен детальдарды фактуралық өңдеу ,мүсіндік бейненің пластикалық шешіміңің көркемдігін күшейте түседі.Мүсінші материалдың табиғи тілін пайдалана отырып,жобаланған туындының мазмұнына байланысты материал таңдайды.Мысалы,мәрмәр тас материалы өзінің нәзіктәгі мен ақшыл түсімен адам бейнесін мүсіндеуге ыңғайлы әрі лайықты.Диорит,гранит,базальт сияқты материалдардан детальды өңдеу қиынға соғады ,сондықтан бұл материалдарды монолитті монументалды пішіндерге қолданады.Қла материалымен динамикалық күйді,контурдың нақтылығын көрету мүмкіндігі бар.Ағаш материалы өзінің жылылығы,текстура ме фактурасының әртүрлілігімен тартымды.Мүсін өнерінде пластилин,балшық,балауыз тәрізді жұмсақ материалдар мен қатты тас,мәрмәр,піл сүйегі,қола,темір,мыс,ағаш материалдары қолданылады.Сол сияқты мүсін өнерінің үш техникасы бар:бірінші- жұмсақ материалдардан мүсіндеу,екінші-қатты  материалдарды қашап, өңдеу,үшіншісі-металдан құйып ,шекімдеу техникалары.Сонымен қатар мүсін өнеінде дөңгелек,жұмыр мүсіннен басқа да қолданылатын түрі рельефтік(бедер)әдісі.Ол рельеф,барельеф,горельеф болып үш түрге бөлінеді.рельеф тақтаның ішіне қарай қашалып салынса,барнльеф ол тақтаның бетіне жартылай шығыңқы қылып бедерленеді,ал горельефте тақта мүсіндік бейненің артқы фоны ретінде қолданылады.Мүсін өнерін негізгі үш бөлімге бөлеміз:ол монументалды,қондырғылы және декоративті. Монументалды мүсін өнерінде терең ой-идеяларды қатаң пішіндерімен  бейнелейді.Сондай-ақ монументалды мүсін өнері тікелей сәулет өнерімен тығыз байланысты,қала көшелерін  әсемдеп тұрған ескерткіш,мемориалдықтар осының дәлелі.Қондырғылы мүсін өнері көбінде жақын арадан қабылдауға ,ішкі көрініске арналған.Мұнда әсіресе күрделі психологиялық мақсаттар қойылады.Декоративті  мүсін өнері сәулет өнерінің негізгі  бөліктерін жіктеуге және тұрмысты көркемдеуге қолданылады.

 

1.1.3 Кескіндеме өнері

 

    Кескіндеме  өнері кеңістіктегі өнер түрлеріне  қарағанда өмірдің көріністерін  түстер,жарық-көлеңке,сызықтар арқылы кеңістік өлшемдерін жазықтыққа  түсіруімен еркшеленеді.Кескіндеме өнерінің адам бейнесін де,қоршаған ортаны да ,табиғатты да, және тағы басқа көріністерді бейнелеуге толық мүмкіндігі бар.Кескіндемеші түс пен жарық көлеңкені, сызықтарды пайдалана отырып,өмір шындығың,әсіресе оның түстік байлығын суреттеп бере алады.Әдебиетте адам тағдырының  дамуын,оның уақытын көрсете алса,кескіндеме өнерінде оқиғаның бір ғана сәтін көрсетіп және сол сәтке жан-жақты мазмұн беріледі.Кескіндеме қнері негізгі  үш түрге бөлінеді:монументалды,қондырғылы,миниатюра.Монументалды кескіндеме-осы өнердің ең көне түрі.Оның шығу тарихы қоғамдық –діни сәулет өнерімен тікелей байланысты және осы күнге дейін сәулет өнерінің бір бөлігі ретінде қарастырылады.Монументалды кескіндеме өнеріне мозаика,фреска,витраж тәрізді техникалар тән.Қондырғылы кескіндеме көркемдік ансамбльге бағынбайды,өз бетінше жеке өнер ретінде қарастырылады.Оның жеке өнер ретінде дамуы Қайта өрлеу кезеңінен бастау алады.Миниатюралық кескіндеме өнері-ол да ежелгі өнер түрі.Бұл өнер әсіресе орта ғасыр кезеңінде кеңінен таралады.Оның атқарған ролі көбінде кітаптарға иллюстрациялар ретінде қолдану болып табылады.

    Кескіндеме өнердің ең  басты роль атқаратын түстік  шешім.Адамның көзі қырық мың  түстің реңктерін көруге бейім.Түстің  өзгеруі жарық пен қоршаған  ортаға ,ауаға ,жанында тұрған  заттарға байланысты.Әр суретшінің  өзінің таңдап алынған палитрасы болады.Әркім түстік қарым- қатынастарды ,түс реңктерін өз бетінше қабылдап көреді,сондықтан екі бірдей картина өмірде кездеспейді ,тіпті ол екі бірдей заттарды бейнеленген күннің өзінде картина бірін-бірі қайталамайды.Әдетте ,түстік қатар мынандай негізгі түстермен ажыратылады.:күлгін,көк,көгілдір,жасыл,сары,қызыл сары,қызыл түстер.

 

1.1.4 Графика өнері

 

     Графика сөзі, тіліндегі  графо жазамын деген сөзінен  шыққан.Графиканың ең басты анықтаушысы  сурет болып табылады.Оның негізгі бейнелеуші элементтері сызық,штрих,жарық пен көлеңке ауысымы,қара мен ақ түстерінің ара –қатынасы,олардың кереғарлығы мен жұмсақтығы .Графикада түс өте сирек кездеседі бірақ суретшіге қара мен ақ түстің ара-қатынасын ауыстыра отырып,реңк пен түстің әртүрлілігін көрсетуге болады.

    Графика өнері тілінің  өзндік ерекшелігі оның сызықтары  мен дақтарының еркіндігімен, біртұтас  әрі қарапайым бейнелеу әдіс-тәсілдері ең басты ойды бейнелеуді тез,нақты қабылдауға мүмкіндік береді.Сурет бірегей болғанымен,басып түсіру  жолымен көбейту мүмкіндігі арқасында гравюра алынады. Графика өнеріне:қарындаш пен қағаз бетіне құрғақ қылқаламмен,көмірқарындашпен ,сангина,темірқылқаламмен салынған суреттер және біртүсті,көп түсті эстамп және ағаш,метал,тас, линолеум материалдарында орындалған гравюралық техника түрлері жатады.Сол сияқты, кейбір кезде сулы бояуды да графика өнеріне жатқызады.Графика өнерін мынадай түрлерге бөлуге болады:қондырғылы-жеке композиция ретінде,кітап илюстрациялары мен кітап көркемдеу,газет,журнал суреттері,қолданбалы пошта маркалары,шрифт,қазіргі кезде көбірек компьютерлік графика өнімдері қолданылады.