Саяси мәдениет туралы үғым, оның мәні мен қызметтері

Кейбір елдерде саяси мәдениетгі қалыптастыруға әскер каты-сады. Мысалы, бұрынғы Пруссияның немесе фашистік Герма-нияның, тіпті бұрынғы Кеңес Одағынын саяси мәдениетінін біраз жақтары осыған айғақ бола алады. Онда армия жүмысының кейбір принциптері, ережелері, өнегелері азды-көпті болсын саяси өмірге ауады (мәселен, жеке-дара басшылық ету, бүйрык бойынша жұмыс істеу, асқан қүпиялылык, күш колдануға бейімділік, казармалық тәртіп және т. с. с).

 

Саяси мәдениеттің жіктелуі.

 

Қоғамдық жағдайға және ондағы қалыптасқан саяси үлгілер мен ережелерге байланысты әр елдің саяси мәдениеті өзгешеле-неді, ерекшеленеді. Батыс саясатгануында оны жіктеудің кең тараған түрі Г. Алмонд пен С. Вербаның "Азаматтык мәдени-ет" (1963 ж.) деген кітабында келтірілген. Онда Англия, АҚШ, ГФР, Италия, Мексиканың саяси жүйелерінін негізгі қүрамдас беліктері мен жүмыс істеу түрлері сараланып, салыстырылады. Сонын нәтижесінде олар саяси мәдениеттін патриархтық, азаматтык, коғамшыл деп үш түрпатын атап көрсетеді. Патриарх-тық мәдениет азаматтардың саяси өмірге ықылас-ынтасының жоқтығымен сипатталады. Азаматтық түрпатында адамдар саяси институттардың шешімдерін мойындап, толык орындайды, бірак олардың жұмысьша бел шешіп араласпайды. Саяси мәде-ниеттің қоғамшыл тұрпатында азаматтар саясатка зер койып,  оның жүмысына белсене катысады. Ал ©мірде көрсетілген түрпаттар "таза" күйінде емес, бір-бірімен аралас түрінде кез-деседі. Зерттеушілердің айтуьшша, солардың ішінде кең тараға-ны және қоғамның тұрақтылығын камтамасыз етуге ыңғайлы-сы азаматтық мәдениет көрінедь/

Мәдениеттің өзгешелігі болмысты ұғынудың, оны бағалау-дың, соған байланысты әрекет ету тәсілінің ерекшеліктеріне әкеледі. Белгілі бір жағдайға сай келетін саяси жүйелер баска жағдайларда күйзеліс тауып жатады, белгілі бір әрекеттер бір халыкты ойдағьщай жетістікке жеткізсе, екіншісін сәтсіздікке үшыратады. Мұның бәрі кеп жағдайда саяси мәдениетке байланысты екен. Егер біз неше түрлі әлеуметгік болмыста өмір сүріп, еңбек етуіміз мәдениеттің әрекеттестігінен десек, артық айткан-дық болмайды.

/Саяси мәдениеттің жоғарыда  айталған тұрпаттарынан баска х<еке әлеуметтік, этникалық, аймақтықжәне баска саясат субъекте леріне тән құрылымдары да кальштасадьтрлардьің бил ікке, саяси өмірді ұйымдастыруға, бакылауғажәнет. б. өзіндік көзқа-растары пайда болады. Мүндай кұрылымды субмәдениет дейді. Басқа сезбен айтқанда, субмәдениет деп қогамда устемдік ет-кен мәдени багыттан айтарлықтай ерекшеленетін саяси бог-дарды айтады. /

Сонда субмәдениеттің пайда болу себебі қандай? Ол қоғам-дық топтардың экономика лык, әлеуметтік жағдайларын, этни-калық, діни, нәсілдік, білімдік, жыныстық, жас ерекшеліктері-не және т. с. с. белгілеріне байланысты. Мысалы, америкалык зерттеушілердің байкауынша, негрлердің субмөдениеттік өзге-шелігіне олардың қатардағы адамдардың саяси белсенділігіне сенбеушілігі жатады. Олар саясат ақ нәсілділердің ісі деп есеп-тейді.

Кейбір ерекшеліктер әйелдердің саяси субмәдениетінде де кездеседі. Мәселен, батыстың әйелдері консервативтік бағыт-тағы партиялар мен үйымдарды қолдайды (бүл әйелдердін әлеу-меттік катынастарьшыңтөмендігінен, ерлерге карағанда коғам-дык қозғалыстарға аз араласқандығынан, калыптаскан әдеттен шықпауға тъірысушылыктан болса керек).

Айтарлыктай айырманл.ілық жастардың саяси субмәдение-тінде де кездеседі. Батыстың жастарын алсак, олар адамдар ара-сындағы қарым-катынас пен өмірдің сапалылығы сияқты күнды-лықтарды алға тартса, қариялар материалдык молшылыкпен камтамасыз етілуді үнатады.

Ал Қазақстанда болса оқуға түсе алмаған ауыл жастарынын көбі жұмысқа орналасып, жүмысшылар жатақханасында жүр. Олардын, арасында жартылай ауылдык, жартылай қалалык саяси субмәдениеттің пайда болуын байқаймыз.

Саяси мәдениеттің бірлігі қоғамның тұрактылығын нығай тады, көптеген саяси процестерді дұрыс болжауға ыклалын тип-зеді. Ал әр түрлі саяси субмәдениетгер, керісінше, қоғамдык. саяси өмірді тұрақсыздандырудың көзі болуы мүмкін. Қогам дағы жағдай көбінде әр түрлі болғандықтан, субмәдениеттің дв сантүрлілігі қалыпты қүбылыс. Сондыктан олардың мүдделерім үйлестіріп, бастарьш қосып, бірлестіре жұмыс істеуге тура ке~ леді. Ол үшін қоғам терең ойластырылған мәдениет саясатыі і жүргізуі керек. Жүртшылықтын, саяси мәдениеті жоғары болуы үшін мемлекет ел ішіндегі және басқа елдердегі болып жаткам өзгерістер, жаңалықгар жөніңце жан-жакты хабардар етіп отыр-ғаны орынды. Сонда ғана елдің азаматтары бұл мәселелер жөніңде жетік біліп, дұрыс баға бере алады. Көлемді және сенімді мәлімет алып тұруы, дамыған хабарламалык жүйенің болуы — коғамның саяси мәдениетінің, саяси катынастарьшың қанша-лыкты дамығандығын көрсетеді.

Халық арасында мәдениет саясатын жүргізгенде мына мәсе-лелерге ерекше мән берген жөн: сол елдін Конституциясын, өзінің саяси кұқығын, бостандығы мен міндеттерін білуі; мем-лекетгік қүрылыс, саяси жүйе, қоғам мен мемлекетті басқару түрлері мен тәсілдері жөнінде де хабардар болу, саяси мәселе-лерді шешу; мемлекеттің, халықтың асыл мүратын білу; билік пен саясат жөнінде жалпы білім беру; әлеуметгік процестерді басқарудың негізінде жатқан саясаттың, ережелер, принциптер, идеялардың мәнін түсіну және т. с. с.

Мәдениет саясатын жүргізудің жолдары мен тәсілдері мол. Оған ең алдымен оқу-ағарту жүйесін жетіддіру, халыктын білімін көтеру жатады. Бүл жолда өсіресе қоғамдық ғылымдардың рөлі зор. Олар адамдарға өздерінің саяси қатынастарьшың қожасы болуына, әлеуметтік түрмысының зандылыктарын меңгеруге кемектеседі. Бұл ғылымдар халықтарға өмірді жаңа негізде қүруға, коғамдық қатьшастарды жетілдіруге, әлеуметтік, эконо-микалық процестердің болжамын жасауға кең epic ашады.

Халыктың саяси мәдениетін көтеруге тек белгілі саяси білімді меңгеріп, саяси құбылыстар мен процестерді, зандылықтар мен принциптерді түсіну ғана емес, сонымен қатар қоғам алдында өз жауапкершілігін сезініп, жалпы адамзаттық қазынаны сақ-тап, молайтуға тырысу, Отанға кауіп төнсе, оны корғай білу де жатады.

Енді бүгінгі Қазақстанға келсек, еліміздің саяси мәдениетін тап басып айту қиын. Себебі, республикамыз өтпелі кезенді басынан кешіріп отыр. Халыктың санасында, іс-әрекетінде өткен дәуірдің де, бүгінгінін де, болашақтың да мәдениетінің керіністерін байқаймыз. Мәселен, біраз адамдардын санасында жеке түлғадан гөрі бұрынғыдаи^ мемлекетгің басым тұрғандығы сезіледі. Бірталайы болашақты күтумен күн кешуде. Ал болашақ дегеннін өзі бүгіннен басталады ғой. Сондықтан әркімнің қазіогі саяси өмірге белсене араласьіп, қоғамымыздың тезірек демократиялануына өз үлесін қосқаны абзал.

Қазір біздің Қазақстан — егеменді ел. Алғашкы Ата Заңымызда демократиялық зиялы мемлекет қүру жолында көптеген бостандықтар мен еркіндіктер берілген болатын.

Казакстан Республикасының жаңа Конституциясында да м.ім күқықтары мен бостандықтары танылады және оларға Ксіііддік беріледі. Әркімнің өмір сүруге, жеке басының бостан-м.іі ына қүкығы бар. Заң мен сот алдында жүрттың бәрі тең. Адамның қадір-касиетіне, жеке еміріне қол сүғьілмайдьі. Сөз бен шығармашылык еркіндігіне кепілдік беріледі. Цензураға тыйым салынады. Ата Заңымызда бүдан басқа да күкыктар мен еркіндіктер берілген. Мүның бәрі Қазақстан халқынын демократиялык жолмен даму тарапындағы алғашкы қадамдары деп білеміз. Сонымен қатар ол саяси мәдениеттін даму денгейін де аңғартады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

Халық арасында мәдениет саясатын жүргізгенде мына мәсе-лелерге ерекше мән берген жөн: сол елдін Конституциясын, өзінің саяси кұқығын, бостандығы мен міндеттерін білуі; мем-лекетгік қүрылыс, саяси жүйе, қоғам мен мемлекетті басқару түрлері мен тәсілдері жөнінде де хабардар болу, саяси мәселе-лерді шешу; мемлекеттің, халықтың асыл мүратын білу; билік пен саясат жөнінде жалпы білім беру; әлеуметгік процестерді басқарудың негізінде жатқан саясаттың, ережелер, принциптер, идеялардың мәнін түсіну және т. с. с.

Мәдениет саясатын жүргізудің жолдары мен тәсілдері мол. Оған ең алдымен оқу-ағарту жүйесін жетіддіру, халыктын білімін көтеру жатады. Бүл жолда өсіресе қоғамдық ғылымдардың рөлі зор. Олар адамдарға өздерінің саяси қатынастарьшың қожасы болуына, әлеуметтік түрмысының зандылыктарын меңгеруге кемектеседі. Бұл ғылымдар халықтарға өмірді жаңа негізде қүруға, коғамдық қатьшастарды жетілдіруге, әлеуметтік, эконо-микалық процестердің болжамын жасауға кең epic ашады.

Халыктың саяси мәдениетін көтеруге тек белгілі саяси білімді меңгеріп, саяси құбылыстар мен процестерді, зандылықтар мен принциптерді түсіну ғана емес, сонымен қатар қоғам алдында өз жауапкершілігін сезініп, жалпы адамзаттық қазынаны сақ-тап, молайтуға тырысу, Отанға кауіп төнсе, оны корғай білу де жатады.

Енді бүгінгі Қазақстанға келсек, еліміздің саяси мәдениетін тап басып айту қиын. Себебі, республикамыз өтпелі кезенді басынан кешіріп отыр. Халыктың санасында, іс-әрекетінде өткен дәуірдің де, бүгінгінін де, болашақтың да мәдениетінің керіністерін байқаймыз. Мәселен, біраз адамдардын санасында жеке түлғадан гөрі бұрынғыдаи^ мемлекетгің басым тұрғандығы сезіледі. Бірталайы болашақты күтумен күн кешуде. Ал болашақ дегеннін өзі бүгіннен басталады ғой. Сондықтан әркімнің қазіогі саяси өмірге белсене араласьіп, қоғамымыздың тезірек демократиялануына өз үлесін қосқаны абзал.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланған әдебиеттер тізімі

1. 1. Алмонд Г. Азаматтық мәдениет // Әлемдік саясаттану антологиясы. Т.7. - Алматы: «Қазақстан» баспаүйі, 2007.
2. Адам құқығының бас құжаты. – Егемен Қазақстан. – 2012. – 24 тамыз.
3. Кенжебаев С. “Саясаттанунегіздері”. – Алматы, 1999.
4. 2. Қуандық Е. Саясаттанунегіздері.- Астана: «Елорда», 2000.
5. Халықтың жүрегінен шыққан, заман сынына төтеп берген Ата Заң. – Егемен Қазақстан. – 2012. – 31 тамыз.