Жетімдіктің түрлері

Интернат үйлерінде  көрсетілетін тәрбие түрлері

Әлеуметтік-тұрмыстық  тәрбие- өзіміздің салт-дәстүрлерімізге тәрбиелеу; Әлеуметтік-педагогикалық тәрбие- олардың бойында шыншылдық, жанашырлық, адамгершілік пен мейірімділік, ұйымдастырушылық қасиеттерге тәрбиелейді. Әлеуметтік-психологиялық тәрбие- ұлттық тәлім-тәрбие берудің нәтижесінде өз ұлтына тән ұлттық қадір-қасиеттерді, ұлттық сана сезімді, мінез-құлықты, түйсік-түсінікті, көңіл-күйді, ұлттық сезімді, эмоциялық шымырқануды, ұлттық мақтанышты, ұлттық талғамды, ұлттық материалдық және рухани құндылықтарды, ұлттық мүдделерді, мақсат-мұраттарды, ұлттық өзіндік шаруашылық жүргізу машық-тарын, іскерлік пен тәжірибені, өнерді меңгерту болып табылады; Әлеуметтік-құқықтық тәрбиелер-білім алу барысында өздерінің құқықтары мен міндеттеріне үйрету. Әлеуметтік-экономикалық тәрбиелер- әр бала өздерінің қаражаттарын тиімді жұмсауға үйрету, демек қаржылық сауаттылыққа үйрету.

Әлеуметтенуін қолдаудың  мақсаттары мен технологиясы

Тәсіл	мақсат	әдістемелік негіз(технологиясы)
Тәрбиеленушіні дербес өмірге дайындау технологиялары	Қажетті әлеуметтік дағдыларды қалыптастыру арқылы дербес өмірге дайындықты қалыптас-тыру	Дамыту ортасын құру, әлеуметтік-психологиялық тренинг
Тәрбиеленушілердің әлеумет-тік-кәсіби бейімделуін қалып-тастыруға бағытталған техноло-гиялар	Жасөспірімді белсенді жұмыс әрекетіне қоса отырып, алғашқы кәсіби дағдыны қалыптастыру және тұлғаны дамыту	Өзара әрекеттің бригадалық түрін ұйымдастыру, ынта-ландыру және шара қолдану жүйесі
Тәрбиеленушінің тұлғасына не-гізделген технологиялар	Тәрбиеленушінің үйлесімді тұлға ретінде дамуы	Психологиялық тренингтер мен кеңес беру

Әлеуметтену - баланың тұлғалық дамуындағы табиғи үдеріс, ал қолдау – бұл үдерісті демей-тін психологиялық жағдайларды қолдан ұйымдастыру жүйесі Осыған қарамастан, әлеуметтенудің басты негіздері (теңесу, интериоризация, еліктеу, аккомодация, фасилитация, көз жеткізу, конфор-мизм) соңғы дамудың табиғи заңдылықтарына негізделген, ұстаздың қолдау алатын баламен өзара әрекетінің негізгі тетіктері ретінде қарастыруға болады. Қажетті психологиялық жағдай сияқты кешенді қолдаудың теориясы мен тәжірибесін қалыптас-тыруға арналған негізгі жағдай жүйелі – бағыттау тәсілі болады. Мұның астарында, дамуды субъек-тінің сол немесе басқа да инновацияларды дамытуды таңдауы мен меңгеруі деп түсіну жатыр. Жүйелі бағыттау тәсілінің негізі ретінде, субъекті дамуының ішкі қорында, яғни, субъектінің өз бетінше таң-дау жасау және ол үшін жауап беру құқығын иелену басымдылығы алға шығады. Осылайша, жетім балаларға арналған кез келген балалар үйі немесе интернаттың басты міндеті – тәрбиеленушілердің әлеуметтенуі, олардың қазіргі қоғамға сіңісуі, оларға: а) жалпы қоғамдық ықпалдастық пен әлеуметтік-психологиялық жағдаяттардың баланың жеке тұлғасының дамуына әсер ету; ә) бұл үдерістегі істерге баланың өзінің белсене ат салысуы; б) қоғамдағы әлеуметтік қатынастар жүйесін жетілдіру, оның ішінде интернат түлектеріне қатыс-ты жүйені қайта қарастыру үдерістері жатады.

Әлеуметтендірудің негізгі «кластерлері»

Отбасылық депривация факторлары. Баланың жас шамасына сәйкес ересектермен қарым-қаты-насы оның толыққанды психикалық дамуының басты шарты болып табылады. Мұндай қарым-қатынастың негізінде өмірдің алғашқы айларында қалыптасатын жеке байланыстар жүйесі жатыр. Отбасылық әлеуметтену тәжірибесінің болмауы тәрбиелеу мекемелеріндегі өмір жағдайынан туын-даған қордаланып қалған қажеттілік фрустрациясымен (психологиялық реакция) байланысты бала-ның тұлғалық және психикалық дамуын тежейді. Отбасылық депривация интернат үлгісіндегі меке-мелерде тәрбиеленіп жатқан жасөспірімдердің әлеуметтенуінің бұзылуының бірден-бір басты себебі болып табылады. Әлеуметтік белсенділіктің төмендеуінің факторында. Балалар үйлерінің өзіндік ерекшеліктеріне, жетім балалардың әлеуметтік қоршаған ортамен еркін және кең қарым-қатынасы шектелген. Соның салдарынан, балалар үйлерінде тәрбиеленушілер әлеуметтік белсенділіктің субъектісі ретінде толық-қанды қалыптаспайды. Олардың ересектермен, құрбыларымен қарым-қатынастарында сындарлықтың байқалмайтыны, өз ұстанымдарын өзгелердің пікірлерімен ұштастыруға қырсыздықтары тән. Олар-дың сана-сезімі қарым-қатынас үдерісіндегі көбіне-көп қорғаныс қызметін атқарады. Шектеулі қарым-қатынас факторы. Жасөспірім жаста қарым-қатынас қаншалықты әлеуметтік және тұлғалық дамудың тетігі болып табылса, оның бұзылуы да қайта қайталанатын қиындықтарды белгілейтін фактор болып саналады. Оның кемшілігі психикалық дамудағы артта қалушылықпен, се-зімдік және еріктік аяда ауытқушылықтармен мазмұндалады. Жетім балалардың өз құрбыларымен қарым-қатынас орнатудың барынша мол мүмкіндігі мазмұн-ды байланыстарға негіз болмайды. Күнделікті өмірдегі «бәрі барлығымен» амалсыздан тілдесудің байланыстары тең тұрақты қатынастар қалыптастыру мүмкіндігін төмендетеді. Сезімдік-ұнамды, сезімдік-ұнамсыз байланыстар көбіне шамадан тыс, артық қарым-қатынас ретінде қалыптасады. Жас-өспірім жетімдер ашушаң, дауқұмар болып келеді. Олардың арасында ауыр және қарама-қайшылық-ты жағдайлар жиі болып тұрады.

Шетелге асқан  жетімдер саны және рөлі

1999 жылдан бері  шетелдік азаматтар 8169 қазақстандық  баланы бауырына басыпты. Бұл  – асырап алынған (37 450 бала) балалардың  жалпы санының 21,7 пайызы. Ал соңғы  он жылда 28 829 (77,1 пайыз) баланы  қазақстандықтар және 452 (1,2 пайыз)  баланы олардың шетелдердегі  туыстары асырап алыпты. «Өткен  жылы 3 мыңнан астам жетімдер өзінің  жаңа отбасын тапса, тағы да 1 мыңнан астам адам бала асырап  алғысы келетіндердің кезегінде  тұр», – деді Жансейіт Қансейітұлы.  Айғақ болатын тағы бірер сандарды  келтірелік. Он жыл ішінде жәудіркөз  жетімдер әлемнің 30 еліне әкетілген.  Біздің жетімдерімізді асырап  алудан бірінші орында – АҚШ  (6406 бала), екінші орында – Испания  (600), үшінші орында Бельгия (343) тұр. Одан әріде немістер –  173, канадалықтар – 167, ирландықтар  – 140, француздар 131 жетімімізді асырап  алған. Енді мынадай бір қызық  дерекке назар аударалық. Шетел  асқан 8169 тұл жетімдердің 3752-сі  – қазақтар (45,9 пайыз), 4057-сі –  орыстар (49,7 пайыз) және 360-ы басқа  ұлттар (4,4 пайыз) екен. Онда да  басқа ұлттардың арасында өзбек,  тәжік, түрiкмен, қырғыз ұлтының  бірде-бір баласы жоқ. Неміс,  украин, белорус, татар, поляк,  молдован, грек, кәріс, грузин, шешен,  армян және ұйғыр ұлтының өкілдері  ғана бар.

Бала асырап алудағы  құқықтары мен міндеттері

1. Баланы асырап  алушы баланы тәрбиелеуге, оның  денсаулығы, дене, психикалық, адамгершілік  және рухани жағынан дамуы  жөнінде қамқорлық етуге міндетті. 2. Бала асырап алушы баланың  пікірін және уәкілетті қорғаншы  және қамқоршы органдардың нұсқамасын  ескере отырып, өз бетінше тәрбие  беруге құқылы әрине заңға  қайшы боласа. 3. Бала асырап алушы  баланың пікірін ескере отырып, оның міндетті орта білім алғанға  дейін білім беру мекемесін  және баланы оқыту нысанын  таңдауға құқығы бар және баланың  міндетті түрде орта білім  алуын қамтамасыз етуге міндетті. 4. Шетелдік бала асырап алушылар  Қазақстан Республикасының дипломатиялық  өкілдіктеріне және консулдық  мекемелеріне асырап алған баланың  денсаулық жағдайы туралы есеп  береді. Баланы асырап алу тәртібі. 5. Шетелдік азаматтардың, соның ішінде  балалардың туысқандары болып  табылатын адамдардың, Қазақстан  Республикасының аумағынан тыс  тұратын Қазақстан Республикасы  азаматтарының балаларды асырап  алуы туралы істері аудандық (қалалық)  соттарда қаралады. Бала асырап  алушының және асырап алынған  баланың құқықтары мен міндеттері  баланы асырап алу туралы сот  шешімі заңды күшіне енген  күннен бастап туындайды. Сот  баланы асырап алу туралы соттың  шешімі заңды күшіне енген  күннен бастап үш күн ішінде  осы шешімнің көшірмесін шешім  шығарған орны бойынша азаматтық  хал актілерін жазатын орган  мен қорғаншы және қамқоршы  органға жіберуге міндетті. Бала  асырап алу азаматтық хал актілерінің мемлекеттік тіркеуі үшін белгіленген тәртіппен мемлекеттік тіркелуге тиіс.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер

1,Болдырев  Н. Мектептегі тәрбие жұмысының  методикасы. -Алматы, 1987. тарау.

2, Қазақстанда  жетім балалармен әлеуметтік  жұмыс жүргізу мәселесінің құқықтық  негіздері. – Алматы: Ұлт тағлымы, 2005. – № 4. – Б.314-318.

3, Жетім  балалармен әлеуметтік жұмыс  – өзекті мәселе. – Алматы: Қазақстан  жоғары мектебі, 2005. – № 4. –  Б.233-235.

4, Жетім  балалардың әлеуметтенуінің кейбір  ерекшеліктері //Мектепке дейінгі  және бастауыш білім: қазіргі  жағдайы, даму тенденциялары және  мәселелері халықаралық ғылыми-практикалық  конференция материалдары. – Алматы, 2007. – Б.118-123.

5, Социализация  детей-сирот как педагогическое  явление //Актуальные проблемы  образования в условиях его  модернизации. Международная научная  конференция. – Москва: МГПУ, 2007. – С.151-154.

6, Проблема  становления личности детей-сирот  и их взаимоотношения со взрослыми  //«Кадровые ресурсы инновационного  развития образовательной системы». Материалы І Всеросийского педагогического  конгресса. – Москва, 2007. – С.264-268.