Машина жасауды дамыту

2. Белгiлi бiр сегменттерде  және тауашаларда технологиялық  көшбасылар болып табылатын АҚШ  және Еуропа компанияларымен  бiрлескен кәсiпорындар құру есебiнен  технологиялар трансфертi (дағдарыс  мүмкiндiктерiн қолдана отырып).

3. Елдiң iшкi және халықаралық  кооперацияларының дамуы, соның  iшiнде әлемдегi iрi шикiзат және  төменгi шектегi компоненттi базаларды  жеткiзушiлер ретiнде Ресей және  Қытайға жақындықты 1 пайдалану. Қауiп-қатерлер:

1. Шикiзат тауарларына  баға мен сұраныстың және өз  кезегiнде Қазақстанның машина  жасау өнiмiне iшкi сұраныстың қысқаруына  әкелетiн әлемдiк дағдарыс ұзақтығының  сипаттамасы.

2. Басқа елдердiң машина  жасау кәсiпорындары тарапынан  бәсекелестiк.

3. Бiлiктi кадрлардың жас  шамасының ұлғаюы.

 

3.3 Машина жасаудың басым  сегменттерiн айқындау және талдау

      Жүргiзiлген  талдаудың негiзiнде бiрiншi және  екiншi басымдығына жататын машина  жасау сегменттерi айқындалды.

      Бiрiншi басымдықтың  сегменттерi жоғары тартымдылығымен  және iске асырылатындығымен ерекшеленедi (2-сурет).

      Екiншi басымдық  сегменттерiнiң не жоғарғы тартымдылығы  бар, бiрақ салыстырмалы түрде  iске асырылуы төмен, не iске  асырылуы жоғарғы, бiрақ тартымдылығы  орташа.

      Мынадай  Қазақстан Республикасының машина  жасау сегменттерi бiрiншi басымдыққа  жатады:

      мұнай-газ  өнеркәсiбi үшiн машина жасау;

      тау-кен  және металлургия өнеркәсiбi үшiн  машина жасау;

      темiр жол  машиналарын жасау;

      ауыл шаруашылығы  машиналарын жасау;

      электр жабдықтарын  өндiру.

      2-сурет.  Қазақстан Республикасында машина  жасаудың басым сегменттерiн таңдау  матрицасы.

       Бұл сегменттер iшкi сұраныстың едәуiр деңгейiмен,  экспорт мүмкiндiгiмен (көбiнесе  ТМД-да), қазiргi өндiрiстiк базаның  болуымен, қалыпты тәуекелмен және  бәсекелестiкпен ерекшеленедi.

      Екiншi басымдыққа  мынадай сегменттер жатады:

      антомобиль  өнеркәсiбi;

      құрылыс  техникасы;

      станок жасау;

      тұрмыстық  техникалар өндiрiсi;

      компопенттiк  база.

      Бұл сегменттер  белсендi мемлекеттiк қолдау кезiнде  саланың айтарлықтай өсуiн қамтамасыз  етуi де мүмкiн. Тартымды, бiрақ  күрделi iске асырылатын сегменттер  кезiнде (бiрiншi кезекте, автомобиль  өнеркәсiбi, станок жасау, тұрмыстық  техника өндiрiсi) кiруге тосқауылдарды  жеңуде, өндiрiстi ұйымдастыруда (мүмкiн  бiрлескен) және одан әрi бәсекелестiктi арттыруға жәрдемдесу қажет. «Компоненттiк  база өндiрiсi» сегментiне бiрiншi кезекте, экспортты қолдау және  қолда бар өндiрiстi ұлғайту талап  етiледi.

3.3.1 Мұнай-газ машиналарын  жасау

      Отандық  мұнай-газ машиналарын жасауды  дамыту басымдығы мұнай-газ секторы  машина жасау өндiрiсiнiң iрi  тұтынушысы болып табылуына негiзделген.

      2008 жылы  Қазақстан Республикасының нарық  көлемi 168 млрд. теңгенi құрады, оның 12 %-ын  отандық өнiмдi сату құрады. Қалған  мұнай-газ жабдықтарына қажеттiлiктi импорт қанағаттандырды, оның  көлемi 2008 жылы 150 млрд. дерлiк теңгенi құрады.

      Қазақстан  кәсiпорындары бұрғылау, ұңғымаларды  жөндеу, мұнай мен газды өндiру, дайындау, тасымалдау, өңдеу үшiн  әртүрлi күрделi жабдықтарды шығаруды iске асырады, бұл теңiз платформалары  өндiрiсiн игеруге мүмкiндiк бередi.

      Қазақстан  Республикасында 2008 жылы 250 астам  атаулы мұнай-газ машиналарын  және олардың бөлшектерiн жасау  ойдағыдай игерiлдi, олардың көбi  әлемдiк стандарт бойынша өндiрiледi.

      Осы сегменттiң  басымдығы мұнай-газ жабдықтарына  сұраныс бiрiншi кезекте Қазақстандағы  мынадай негiзгi кен орындарында  мұнай өндiру көлемiнiң ұлғаюына  негiзделген: Теңiз, Қарашығанақ  және Қашаған. Өндiрушi iрi компаниялардың  жоспарына сәйкес 2020 жылға мұнай  өндiру көлемi 2,4 есе ұлғаяды. Бұдан  басқа, Қазақстан Республикасында  Каспий қайраңында жаңа iрi кен  орындарын игеру бойынша жұмыстар  жүргiзiлуде.

      Сұраныстың  жоғарлауының екiншi маңызды факторы  технологиялық артта қалудың  және мұнай өңдеу өнеркәсiбi  қуатының тозуы, сондай-ақ мұнай  және газ құбырларының тозуы  болып табылады. Қазақстан Республикасында  мұнай және газ құбырлары жалпы  ұзындығының 80 %-ы 20-30 жылдан астам  жөндеусiз пайдаланылуда.

7-кесте. Қазақстан Республикасында  мұнай-газ машина жасау өнiмi  өндiрiсiКөрсеткiш атауы 2005 2006 2007 2008 2009

Сұйықты қайта айдауға  арналған ортадан тепкшi сорғы; өзге сорғылар; сұйық көтергiштер, дана 7115 5758 7773 10253 12900

Мұнай-газ өңдеу жабдықтары, млн.теңге 535 366 133 148 398

Мұнай кәсiпшiлiк жабдықтары, млн.теңге 1547 1434 1902 1386 1452

 

      7-кесте деректерiне  сәйкес республикада сорғылар  және көтергiштер өндiрiсiнiң өсуi  байқалады (2009 жылы өсу қарқыны  2005 жылмен салыстырғанда 181 %-ды  құрады). 2008 жылға дейiн өнiмнiң  мына түрлерi бойынша өндiрiстiң  төмендеуi байқалды: мұнай кәсiпшiлiгi  жабдықтары және мұнай-газ өңдеу  жабдықтары, бiрақ 2009 жылы 2008 жылмен  салыстырғанда өсуi өнiм түрлерi бойынша өсу байқалады: мұнай-газ  өңдеу - жабдықтары 2,7 есеге дейiн,  ал мұнай кәсiпшiлiгi жабдықтары 4,8 %-ға өстi.