Шағын бизнесті дамыту мәселелері және оларды шешу жолдары

Кәсіпкерліктің жоғарғы  қарқында дамуына кезінде үлкен  масштабта қолдау көрсеткен  АҚШ-ның  мемлекеттік реттеу әдістері мен  жаңа формаларының кейбіреуін біздеде  қолдануға болады:

• Жалпы өсу мен табыстылықтың негізгі кепілі ретіндегі жеке меншікті қорғау. Жеке меншікті қамтамасыз ету кәсіпкерлер үшін бір сәттілік кірісті ғана емес, сонымен қатар жалпы болашақты ойлап қадамдар жасауына ықпал етеді.
• Кәсіпкерлерге толығымен жағымды, қолайлы болатын саясаттар жүргізу. Бұл жағдай кәсіпкерлікті мемлекеттік бағдарламаның дамуы ретінде қарастырылып, кәсіпорындарды құрудағы еркіндік пен жарғылық қорға, негізгі қорға қойылатын талаптарға жеңілдіктер мен шектеулерді және тағы басқаны азайтуды сипаттайды.
• Импортталынатын тауарларға эмбаргоны (тиым салуды, шектеулерді) енгізу. Отандық тауар өндірушілерді қорғау мақсатында импорттық тауарларға эмбарго енгізіледі.
• Салық тарифтерін төмендету. Егерде салық мөлшері баланстық пайданың 40-50%-ын құрайтын болса, онда бюджеттің табыс көзі қысқарып, кәсіпкерлер салық төлеуден жалтарып, жалпы салықтық базаның қысқаруына әкелетіні бүгінгі күнде мәлім.
• Банктік жүйедегі өзгеріс. Кәсіпкерліктің дамуындағы күрделі мәселенің бірі фирмаларды қаржылармен қамтамасыз ету. Алғашқы кезеңде, кәсіпкерлер өздерінің меншікті қаражаттарын иемденбеген кезде банк несиелері қаржыландырудың жалғыз көзі болып саналады. Банк тарапынан пайыздық ставканың төмендеуі мен несиелендіру мерзімінің ұзақ болуы кәсіпкерлік белсенділікті арттырады.
• Шет елдік инвестицияларды тарту – қаржыландырудың маңызды көзі- шынайы инвестиция ретінде көмекті қамтамасыз етіп қана қоймай, сонымен қатар технология, “ноу-хау” және тағы басқа сипатта болуы мүмкін.
• Кәсіпорындарды, корпорацияларды құру мен акцияларды шығарудың жеңілдетілген процедураларын енгізу. Кәсіпкерлерге жүктелінетін жауапкершілікті шектеу олардың белсенділігін арттырады.

Шағын кәсіпкерлікті  мемлекеттік қолдау бағдарламаларында  олардың екі түрі қарастырылады: негізгі және қамтамасыз етуші. Негізгі  бағдарламалардың мақсаты болып  кәсіпкерлік қызметті жоспарлау, ұйымдастыру және бақылау. Қамтамасыз етуші бағдарламалар шағын кәсіпорындарға бизнестің сәйкес инфрақұрылымын құру жолымен және қажетті ресурстармен қамтамасыз ету арқылы (материалдық, қаржылық, еңбектік, ақпараттық) іс жүзіне асады.

Жаңадан құрылатын не қайтадан құрылатын кәсіпорындарға қатысты мемлекеттің саясаты мемлекеттік қызмет органдары тарапынан ауқымды ұйымдастырушылық күш-жігер талап етіп, келесідей бағыттарды қамтиды:

• Шағын және орта кәсіпорындарға көмек көрсету;
• Кәсіпкерлікті қаржылық демеу;

• Кәсіпорынды басқарудың тиімді жүйесін қалыптастыруда көмек көрсету;

• Бизнесті ақпараттық демеу;

• Салық салу жүйесі және реттеуші механизмдер арқылы кәсіпкерлік белсенділікті арттыру;

• Қоғамда кәсіпкерлік климатты қалыптастыру.

Осы бағыттар шет елде шағын бизнесті дамытудың негізі ретінде қарастырылып, оларға жеткілікті түрде назар аударылуда. Өйткені әр елдің экономикасына серпінділік беретін  ірі бизнес алғашқыда осы бастапқы шағын деңгейден басталады.

Біздің республикада да шағын кәсіпкерлікті қолдаумен  шұғылданатын арнайы мемлекеттік органды құрудың объективтік қажеттілігі жетілді. 1997 жылдың мамырында Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығымен  Экономика және сауда Министрлігінің құрамында арнайы  шағын кәсіпкерлікті қолдау органы – шағын кәсіпкерлікті қолдау бойынша Агенттік құрылды. Арнайы шағын бизнесті қолдау бойынша мемлекеттік орган құру мемлекеттік демеушіліктің бірінші бағыты.

Қазақстан Республикасының  шағын кәсіпкерлікті қолдау бойынша  Агенттігінің қызметінің негізгі бағыттары болып келесілер саналды:

• Шағын кәсіпкерлікті қолдау бойынша орталық және жергілікті атқару органдарының қызметтерін үйлестіру;
• Кәсіпкерлікті дамыту бағдарламасын өңдеу, жетілдіру, әсіресе материалдық өндірісте  дамытуға қатысу;
• Шағын кәсіпкерлікке қаржылық және техникалық көмек көрсетуде халықаралық қаржылық ұйымдармен өзара қатынас орнату,
• Экономиканың шағын секторына шет ел инвестицияларын тарту.

Кәсіпкерлікті қолдаудағы мемлекеттің қызметінің екінші бағыты қаржылық ресурстармен қамтамасыз ету. Еуропалық Одақтың барлық елдері шағын және орта бизнеске қаржыландыру көзіне қол жеткізуде әртүрлі тетіктерді қолдана отырып мәселелерді шешуге тырысады. Кейбір елдер (Ұлыбритания, Нидерланды және т.б.) негізінен займ кепілдігін қамтамасыз ету жүйесіне тірек етеді. Еуропалық Одақ елдерінің басым бөлігі шағын бизнесті қолдау мақсатында төлемақылар, жәрдемақылар немесе займдардың жеңілдетілген түрін, инвестицияға фискалдық жеңілдіктер сияқты ерекше резерв құрады. Бельгия, Франция елдерінде шағын бизнеске тәуекелділік капиталын ұсыну тәжірибеленуде. Осы елдердің үкіметтері тәуекелділік қорының болуы мүмкін шығындарын өтеуге кепілденеді. Шағын және орта бизнесті қолдау бойынша инвестициялық Қорды қалыптастыру.Қазақстан Республикасында қызметі конкурстық негізде шағын бизнес жобаларын қаржыландыруды (5 миллион тенгеге дейін) жүзеге асыруға бағытталған 1997 жылдың 24 сәуірінің №665-ші Қазақстан Республикасының Үкіметінің Қаулысымен “Шағын кәсіпкерліктің даму Қоры” құрылды. Оның негізгі мақсаты:

• Несие мен займдар алуда мемлекеттік кепілділікті қамтамасыз ету.
• Қоршаған ортаны қорғау құралы - өте қымбат құрылғыларды сатып алуда шағын бизнесті қаржыландыру.
• Инвесторлар мен фирмалар арасында делдалдық қызметті атқару. Республикада Президент Жарлығымен мемлекеттік және екінші деңгейдегі банктерде тегін есеп жүргізу шоттарын ашу, коммерциялық банктердің шағын кәсіпкерлерге бірінші қызмет көрсетуіне ынталандыру құралдарын  қолдану жүзеге асуда.
• Кәсіпорындарға тікелей инвестиция жүргізу. Қазақстан Республикасының Президентінің шешімімен экономиканың шағын секторының дамуына 100 миллион доллар көлемінде инвестиция салымдарын жүргізіп, жалпы саны 30 мың жұмыс орнын құрайтын 50-60 кәсіпорындарды қалыптастыру қарастырылып, іске асырылуда.

Шағын және орта бизнесті қолдау бойынша көмек көрсетудің үшінші бағытында мемлекеттің қызметі кәсіпорындарды басқарудың, яғни менеджментін құруда тиімді жүйесін қалыптастыру. Жаңа кәсіпорындардың қызметін қайта тоқтатып жатуының бір себебі тиімсіз менеджмент болып саналуда. Жүргізілген зерттеулер нәтижесінде шағын бизнес саласындағы кәсіпорындар келесідей факторлармен ұшырасқанда қиыншылықа ұрынады: өндіріс (технологиялар, “ноу-хау”), маркетинг (өндіріс және сату жоспарын құру, іске асыру), қаржылық менеджмент және бақылау, ұйымдастырушылық құрылым және басқарушылық шеберлік.

Жоғарыда тізбектелген кәсіпкерлікті демеу жолдарымен қатар мемлекет келесідей кеңестік қызметтерді ұсына алады: бухгалтерлік қызметтер, заңдық кеңестер, жаңа кәсіпорындарды құру бойынша, және де қызметтердің басқа  түрлерін тегін не төмен бағамен  атқару. Мұндай консалтингтік бағдарламалар шағын және орта кәсіпкерлік субъектілеріне жоғарғы деңгейдегі ынталандырушылықты қамтамасыз етіп, серпінділік береді.

Мемлекеттің төртінші қызметі – бизнеске жан-жақты ақпараттық қызмет көрсету, ол өзіне келесілерді енгізеді: нарық туралы, тұтынушы қажеттіліктері, технологиялық жаңа енгізілімдер, жаңартуды қажетсініп тұрған өндіріс және тауарлар туралы ақпараттар. Мұндай ақпараттар болашақ кәсіпкерлерге нарықтың жаңа “қуыстарын”, өндіріс пен өнімдерді жетілдіру мүмкіншіліктерін, бизнесті ұйымдастырудың жаңа тәсілдемесін игеруге мүмкіндік береді.

Мемлекеттік көмектің бесінші бағыты – салықсалу жүйесі арқылы кәсіпкерлердің белсенділігін арттыру. Салықсалу жүйесі арқылы мемлекет кәсіпкерлік қызметті сауда-саттық, коммерция саласынан өндіріс саласына бағдарлай алады. Мемлекеттік органдар тарапынан әртүрлі тексеріс, шектеулер көлемінің қысқаруы кәсіпкерлердің белсенділігін арттырып, олардың қызметінің ашық, жариялы түрде бағыт алуына, сонымен қатар бюджеттік төлемдердің түсімін тұрақты қамтамасыз етеді.

Мемлекеттік көмектің алтыншы бағыты – қоғамда кәсіпкерлік климатты қалыптастыру, бұл өз кезегінде қоғамда іргелі өзгерістерді талап етеді, қоғамдық ой-пікірдің жаңа бағытын қамтамасыз етеді.  

“Шағын кәсіпкерлікті  дамыту Қоры” филиалдары бойынша 2004 жылға қаржыландырылған бизнес жобалар:

• Астана қаласындағы филиалы 289,5 млн. теңгеге 32 жоба қаржыландырылды;
• Алматы қаласы бойынша 983,0 млн. теңгеге 113 жоба қаржыландырылды;
• Ақмола облысы бойынша <span class="dash041e_0431_044b_0447_043d_044b_0439__Char" style=" font-size: 14pt; text