Агроөнеркәсіп кешенінің нарықтық экономикасы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.3 ҚР-дағы ауыл шаруашылығының жағдайы.Ауыл шаруашылығы өнімдерінің жалпы динамикасы

Ауыл шаруашылығындағы жалпы өнім көлемі 2001-2005 жылдары орташа 10,7%-ға, оның ішінде өсімдік шаурашылығында  - 13%-ға, мал шаруашылығында – 7%-ға артты. Ауыл шаруашылығы өндірісінің оңды динамикасы ауыл шаруашылығы дақылдарының түсімділігімен, мал басы мен мал өнімділігінің артуына және «Ауыл» мемлекеттік аграрлық азық-түлік бағдарламасын іске асыруға негізделген. 2003-2005 жылдары осы бағдарлама шеңберінде республикалық бюджеттен 6,5 млрд. теңге, жергілікті бюджеттен  - 367,2 млн. теңге бөлінді және игерілді. Осы қаржылар есебінен фитосанитарлық және эпизоотикалық қолайлылық, тұқымдардың сапасын тексеру қамтамасыз етіліп, таңдаулы тұқымдардың, асыл тұқымды өнімдердің, минералды тыңайтқыштардың, гербицидтердің, суармалы су жеткізудің құны арзандатылды.

  2006 жылдан бастап Агроөнеркәсіптік  кешенді тұрақты дамыту концепциясын  іске асыру басталды, оның шеңберінде  ауыл шаруашылығы өндірісіне  мемлекеттік қолдау көрсету жалғасуда. Жыл басынан бері облыстың  ауыл шаруашылығы тауар өндірушілеріне  республикалық бюджеттен 2,7 млрд. теңге, облыстық бюджеттен 7 млн. теңгедей  қаржы бөлінді.           

    1-сурет.

      Ауыл шаруашылығының  жалпы өнімінің динамикасы 

 

   Өсімдік шаруашылығында 2005 жылы 2001 жылмен салыстырғанда 273,4 мың  тонна – дән, 20,5 мың тонна –  картоп, 85,1 мың тонна – көкөніс, 37,7 мың тонна – бақша және 15 мың тонна – майлы дақылдар  артық өндірілді. Мұны бәрі жер  өңдеудің жаңа жағдайларға ауысуының, сондай-ақ отандық дән өндіру  мектебін қайта жаңғыртудың нәтижелері  болып табылады.

   Мал шаруашылығында 2001 жылмен  салыстырғанда сүт -66,9 мың тоннаға, ет – 20,3 мың тоннаға, жүн – 2,0 мың  тоннаға, жұмыртқа – 2,5 млн. данаға  артық өндірілді.

   Көрсеткіштердің тұрақты  өсіміне асыл тұқымды мал шаруашылықтары  мен малдарды қолдан ұрықтандыру  орталықтары санын арттыру есебінен  малдардың гендік қорларын жақсарту  сертігін тигізуде. Облыста 204 қолдан  ұрықтандыру пункттері мен 59 асыл тұқымды мал шаруашылықтары жұмыс істейді.

   Шошқадан басқа барлық  мал түрлерінің мал басы артуда. 5 жыл ішінде МІҚ 63,5%-ға артты  және 2006 жылдың басына 293 мың басты  құрады, қой мен ешкі  -71,4 %-ға (1979 мың бас), жылқы  - 38% (73,5 мың бас), түйе – 34% (4,3 мың бас), құс  -29% (1375,2 мың бас).

   Мал өнімдерін өндіру  мен мал басының өсу динамикасы  үстіміздегі жылы да сақталды.Нарықтық  экономикаға тән жағдайлардың  бірі – бұл инфляция құбылысы. Соған байланысты 2007 жылдың бірінші  тоқсанында ауыл шаруашылығы  өнімдерінің бағасы 4,3%-ға жоғарылады. Ағымдағы жылдың маусымында өсімдік  шаруашылығы өнімдерінің бағасы 2006 жылдың желтоқсанымен салыстырғанда 6,9%-ға , мал шаруашылығы өнімдерінің  бағасы – 1%-ға өсті. Бидай -7,6%-ға, жүгері- 5,8 %-ға, арпа- 5,1 %-ға, күріш – 4,8%-ға, сұлы -2,6%-ға, қарақұмық -1,8%-ға, тары  бағасының  -1,3%ға өсуінен дәнді  дақылдарға баға өсімі – 7,2% құрады.

   Жеміс-көкөністерден бағасының  ең жоғарғы өсімі қиярға – 31,2% және қызанаққа – 25,2%, қырыққабат  – 8,3%, қызылшаға – 5,1%, сәбізге – 1,1% тіркелген. Картопқа баға өсімі  – 10%, жидекке – 1,3%, күнбағыс тұқымдарына  – 1,2 % құраған.

   Мал шаруашылығы өнімдерінен  ағымдағы жылдың маусымында 2006 жылдың  желтоқсанымен салыстырғанда мал  еті – 4,9%-ға , құс еті – 2,5%-ға  қымбаттады. Жұмыртқа бағасы - 14%-ға, сүт бағасы – 1,6%ға арзандады.

 

 

 

 

1-кесте.

	2007 ж маусымы		2007ж  қаңтар-маусымы 2006ж қаңтар-маусымына
	2007ж  мамыры	2006ж желтоқсанына
Ауыл шаруашылығы өнімдері	0,0	4,3	12,9
Өсімдік шаруашылығы өнімдері	0,9	6,9	15,5
Дәнді дақылдар	1,1	7,2	16,2
картоп	0,2	10,0	25,8
Көкөніс	-0,2	5,9	7,7
Мал шаруашылығының өнімдері	-1,2	1,0	9,5
Мал мен құс	1,3	4,9	9,4
сүт	-4,9	-1,6	9,5
жұмыртқа	-8,7	-14,0	10,9

       Ауыл  шаруашылығы өнімдерінің бағасының  динамикасы

 Ауыл шаруашылығы өнімдерін  өткізу бағасының индексі отандық  ауыл шаруашылығы тауарларын  өндірушілер өндірген және әртүрлі  арналар бойынша ауыл шаруашылығы  өнімдері бағасының өзгеруін  сипаттайды. Байқау барлық меншік  нысандарының ауыл шаруашылығы  құрылымының іріктеу шеңбері  бойынша жүргізіледі.Өткізу бағасына қосымша құн салығының есебінсіз тасымалдау, жабдықтау, өнімдерді тиеу және түсіру бойынша шығыстар кіреді.

2011 жылдың желтоқсан айында алдыңғы  жылдың осы мерзімімен салыстырғанда  ауылшаруашылығында сатылған өсімдік  шаруашылығының өнімдері 13,8% арзан, ал мал шаруашылығы өнімдері 14,9% қымбат болды»     

 Агенттік мәліметі бойынша, өткен жылы 

қарақұмық бағасы - 20,2,

бидай - 19,4,

 қарабидай - 3,9 пайызға арзандаған.

 Жүгері бағасының 12,2,

 сұлы - 10,1,

арпа - 5,3,

күріш - 3,4 пайызға қымбаттағаны байқалды. Ал

 сәбіз 15,9,

қырыққабат - 10,7,

 картоп - 8,5, қызылша - 3,3 пайызға  арзан сатылған. Күнбағыс дәнінің  құны артып 13 пайызды құрады, жеміс  жидектер - 8,3 жүзім - 6,5 пайызға көтеріңкі  болды. Мақта 21,6, темекі - 2,2, қант қызылшасы - 1,5 пайызға арзандаған.

Жұмыртқа бағасы 0,4 пайызға төмендеп, сүт - 15,4 пайызға қымбаттаған. Қой етінің бағасы 31,3, ірі қара мал еті - 23,9, шошқа еті - 5,5, құс еті бағасы 1,1 пайызға көтерілген

2012жылда  2011 жылдың желтоқсан айымен салыстырғанда өсімдік шаруашылығы  саласында сатылған өнімдер 1,9 пайызға, мал шаруашылығы өнімдері 0,8 пайызға арзандаған.  

Бұл туралы ҚР Статистика агенттігінің баспасөз қызметінен хабарланды. Ал қаңтар-маусым айларында қарабидай бағасы 6,5 пайызға, тары - 2,8 пайызға, бидай  - 2,1, сұлы -  1 пайызға арзандаса, жүгері бағасы 3 пайызға, күріш - 1,7, арпа 0,4 пайызға қымбаттаған.

Есепті кезеңде қырыққабат 11,3, 

картоп - 11,1,

ас қызылшасы -  7,3 пайызға,

пияз - 3,1,

сәбіз -  0,4,

күнбағыс тұқымы 10,3 пайызға арзандаған.

Қой еті 9,8 пайызға, жылқы еті - 5,9, ірі қара малдың еті - 4,3 пайыз, құс еті - 4 пайыз, шошқа - 2,6 пайызға қымбаттады. Жұмыртқа 20,4 пайызға, шикі сүт 5,2 пайызға арзандады.

 

2013 жылда 2012 жылғы желтоқсанмен салыстырғанда ауылшаруашылық құрылымдары өткізген өсімдік шаруашылығы өнімі 4,1%, мал шаруашылығы өнімі - 2,5%-ға арзандады деп хабарлайды Қазақстанның статистика агенттігінің баспасөз қызметі.

 
«Ағымдағы жылғы қаңтар-қыркүйекте баға бидайға 6,9%, қарақұмыққа - 5,5%, тарыға - 2,4%-ға төмендеді, ал сұлыға 7,5%, арпаға - 5,3%, жүгеріге - 3,8%, қара бидайға - 1,5%, күрішке - 0,4%- ға өсті. Қияр 22,8%, қызанақ - 3,6%, картоп - 0,3%-ға арзандады, ал асханалық қызылша 7%, қырыққабат - 6%, асханалық сәбіз - 4%, басты пияз - 1,1%-ға қымбаттады. Баға күнбағыс тұқымына  14,7%, бұршаққа - 5,1%-ға өсті»,-делінген хабарламада.

 
Құс еті 8,8%, шошқа еті - 2,5%, ірі қара мал еті - 0,5%-ға арзандады, ал жылқы еті 1,6%, қой еті - 4,4%-ға қымбаттады. Баға жұмыртқаға 5,8%, шикі сүтке - 3,7%-ға төмендеді.

 

 

2013 жылғы ауыл шаруашылығы құрылымдары өткізген өсімдік шаруашылығы өнімі 13,4%-ға арзандады, ал мал шаруашылығы өнімі — 2,3%-ға қымбаттады.

«Ағымдағы жылғы баға бидайға 20,2%, қарақұмыққа — 11,4%, тарыға — 10,1%, арпаға — 4,2%, қара бидайға — 5%, жүгеріге — 0,3%-ға төмендеді, ал сұлыға 7,2%, күрішке — 3,5%- ға өсті», — делінген агенттік мәліметінде.

Белгілі болғандай, қырыққабат 10,1%, картоп — 5,7%, асханалық сәбіз — 3,5%, пияз — 3,4%-ға арзандаса, асханалық қызылша 1,7%-ға қымбаттады. Баға қант қызылшасына 20,6%-ға төмендеді, ал мақтаға 12%, темекіге — 6,2%-ға өсті.

Баға өсімі бұршаққа 10,7%, күнбағыс тұқымына — 1,5%, жеміс және жидектерге — 8,4% құрады. Қой еті 6,1%, жылқы еті — 1,1%, шошқа еті — 0,8%- ға қымбаттаса, құс еті 5,5%, ірі қара мал еті — 2,1%- ға төмендеді. Баға жұмыртқаға 17,4%, шикі сүтке — 2,8%-ға өсті, ал балға 1,9%, жүнге — 1,5%-ға арзандады.

 

 

 

 
 
 
2012 жылы ауылшаруашылық құрылымдары өткізген ауылшаруашылық өнімдерінің бағаларының индексі 122,4%-ды құрады. Баға өсімдік шаруашылығы өніміне 34,1%, мал шаруашылығы өніміне - 5,7%-ға өсті.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2012 ж. ауылшаруашылық өнімдерінің түрлері  
бойынша өткізу бағасының өзгеруі  
 
жыл соңына, пайызбен 2010 жылғы желтоқсанға өсуі+, төмендеуі-  
 

 

 

	Мал және құс			Шикі сүт			Жұмыртқа
	2010	2011	2012	2010	2011	2012	2010	2011	2012
өткен жылғы желтоқсанға
^ Казақстан Республикасы	9,9	18,0	9,2	22,6	15,4	2,3	-0,5	-0,4	-4,9
Ақмола	2,7	18,6	5,6	14,8	16,4	11,3	-9,5	-9,0	-8,7
Актөбе	15,7	26,3	9,1	3,2	9,7	-1,6	7,1	0,0	12,7
Алматы	9,0	10,9	21,7	23,8	25,7	2,4	-9,3	18,4	-10,8
Атырау	-9,0	64,8	15,2	8,9	12,0	25,2	...	…	…
Батыс Қазақстан	5,7	41,2	12,4	14,3	7,2	1,9	5,3	-6,9	-10,9
Жамбыл	11,4	22,7	13,6	0,5	20,1	11,5	-13,1	20,5	-8,9
Қарағанды	5,0	11,5	8,9	-2,5	2,5	-1,6	-2,7	-22,7	0,1
Қостанай	5,7	15,2	11,6	37,3	7,7	-1,7	0,1	7,8	-10,6
Қызылорда	25,1	10,7	3,2	25,8	15,5	2,4	...	…	…
Маңғыстау*	17,5	13,2	7,8	30,4	27,9	35,4	...	…	…
Оңтүстік Қазақстан	18,2	40,2	8,7	-3,7	16,6	9,8	9,9	6,0	2,6
Павлодар	18,6	19,6	8,8	-1,8	3,1	3,9	0,5	-0,4	23,8
Солтүстік Қазақстан	14,2	15,7	3,1	41,2	29,2	-7,1	-10,9	-6,7	2,0
Шығыс Қазақстан	23,1	5,9	7,8	25,0	15,1	1,2	23,8	-9,0	-10,3

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Аталуы	2013 жылғы маусым			2013 жылғы қаңтар-маусым    2012 жылғы қаңтар-маусымға
	2013 жылғы    мамырға	2012 жылғы    желтоқсанға	2012 жылғы    маусымға
Ауыл шаруашылығы өнімдері	99,8	103,6	119,2	118,5
Өсімдік шаруашылығы өнімдері	100,0	101,1	126,8	126,0
Дәнді дақылдар	100,0	101,2	134,7	133,5
Картоп	100,0	100,0	94,1	94,1
Көкөністер	100,0	100,7	96,9	96,5
Мал шаруашылығы өнімдері	99,7	106,2	114,4	114,0
Мал және құс	101,1	111,4	117,2	115,7
Шикі сүт	95,2	92,3	107,9	110,6
Жұмыртқа	92,9	92,9	100,9	96,8

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

Қазіргі таңда ауылшаруашылығын дамыту бірінші кезектегі мемлекеттік басымдық дәрежесіне ресми көтеріліп отыр.

Аграрлық саясаттағы дағдырыс кезеңдері және циклдық өндіріске біртіндеп тартылу аяқталды. Облыстың аграрлық азық-түлік секторында еліміздегі сияқты, тереңдете жүргізілген экономикалық реформаның нәтижесінде нақты және тиімді меншік иелері қалыптасты, ауыл шаруашылығы дамуының басымдықтары анықталды, ауылда несие серіктестігі және екінші деңгейдегі банктер арқылы жаңа қаржы-несие жүйелер істей бастады, мемлекеттік қолдау тетіктерінің және ауыл шаруашылығы өндірісін ынталандыру механизмдері жетілдірілді.