Біріккен кәсіпорынның мәні мен құрылымы

 

Акция үлесінің бөлінуі

Акционерлер	А банкісінің таза активінің үлесі		Б банкісінің таза активінің  үлесі		Біріккен меншікті капиталдағы  үлес
	Мың теңге(1)	%(2)	Мың теңге(3)	%(4)	Мың теңге(5=1+3)	%
А акционер	225 000	75	0	0	225 000	36,3
Б акционер	40 000	13	20 000	6,25	60 000	9,7
С акционер	35 000	12	50 000	16,6	85 000	13,7
Д акционер	0	0	250 000	78,125	250 000	40,3
	300 000	100	320 000	100	620 000	100

 

Біріккен банктердің акционерлік капиталында және біріккен таза активтерінде акционерлердің үлесі

Әрбір акционерлердің үлесі анықталғаннан кейін олардың үлесі бойынша акционерлерде бар акцияларды жаңа акцияларға алмачстыруы қажет. Жаңа акционерлік капитал әрқайсысы 1 мың теңге номиналдық құнан тұратын 400 000 акциядан тұрады делік, әрбір акционерге тиістісі келесідей болады:

Акционер	Біріккен жарғылық капитал
	Акция саны	Үлесі %
А акционер Б акционер С акционер Д акционер	145 200 38 800 54 800 101 200 400 000	36,3 9,7 13,7 40,3 100

 

Бірігу бойынша  есеп әдістерін анықтауда негізгі  кезеңдерді ескеріп, есептің қай  әдісін қолдану керектігін нақты анықтау қажет. Жалпы барлық жағдайда да сатып алушыны анықтау мүмкіндігі бар және тиісінше сатып алу әдісін қолдану қажет, тек айрықша жағдайларда ғана мүдделердің бірігу әдісі қолданылады.

Аблахат Кебиров

Ernst & Young Kazakhstan

Компаниясының аудит бойынша менеджері

«Ваш капитал» №4 мамыр 2003ж., 11 бет

Бірлескен қызметке қатысу (дәлірегі, қатысқандық) туралы есеп беру (ҚЕХС 31)

Бірлескен кәсіпорын  – екі немесе оданда көп тараптар экономикалық қызметті, оған бірігіп  бақылау жүргізу шартымен жүзеге асыру бойынша келісімшарттық келісім.

Бақылау – пайда  алу мақсатындағы экономикалық қызметтің  қаржылық және операциялық саясаттарын  басқарудың мүмкіндігі.

Бірлескен бақылау  – келісімшарттық келісіммен экономикалық қызметке бақылауды бөліп жүргізу.

Елеулі ықпал – бұл кәсіпорынның экономикалық қызметінің қаржылық және операциялық саясаттар бойынша шешімдері қабылдауға қатысудың мүмкіндігі, алайда мұндай саясатты бақыламайды және бірлесіп бақылаудың да қажеті жоқ.

Бірлескен қызметтің  қатысушысы – кәсіпорынға бірігіп бақылау жүргізуді жүзеге асыратын бірлескен кәсіпорындағы тарап.

Бірлескен кәсіпорындағы  инвестор – кәсіпорынға бірлесіп бақылау жүргізуге қатыспайтын  бірлескен кәсіпорындағы тарап.

Үйлесімді шоғырланым – есеп пен есеп берудің әдісі. Ол бойынша бірлесіп бақыланатын субъектінің активтеріне, міндеттемелеріне, кірістері мен шығыстарына қатысушылардың үлесі бірлескен қызметке қатысушылардың қаржы есептемесіндегі ұқсас баптары мен жолма-жол бірігеді немесе оның қаржы есептемесіндегі жекеленген жолдармен беріледі.

Үлестік қатысу әдісі – есеп пен есеп берудің  әдісі. Ол бойынша бірлесіп бақыланатын  субъект үлес алғашқыда бастапқы құн бойынша ескеріледі, содан  соң бірлесіп бақыланатын субъектінің  таза активтеріндегі сатып алудан кейін  болатын қатысу үлесінің өзгерісіне түзетіледі. Пайда мен залал туралы есеп беру бірлесіп бақыланатын субъектінің операциясындағы бірлескен қызметке қатысушының үлесін көрсетеді.

Бірлесіп  бақыланатын қызмет (операциялар)

Бірлесіп бақыланатын  операцияның формасында ұйымдастырылған  бірлескен қызметтің қатысушысы өзінің жеке қаржы есептемесі мен шоғырландырылған қаржы есептемесінде мыналарды тану керек:

1. Бақыланатын активтер мен қолдағы міндеттемелер;

Өтелген шығындар және бірлескен қызметпен байланысты тауарларды немесе қызметті өткізудің  нәтижесінде алатын табысындағы өзінің үлесі.

Жеке қаржы  есептемені жасау барысында бірлескен  қызметтің қатысушысы өзі бақылайтын активтер мер міндеттемелерді, бірлескен  қызметтің нәтижесіндегі өтелген  шығындар мен табыстар үлесін мойындайды. Сондықтан да шоғырландырылған есепті жасау барысында түзету мен біріктіру бойынша басқа да операциялар қажет болмайды (3-слайд).

Бірлесіп  бақыланатын активтер

Бірлесіп бақыланатын  активтер формаларында ұйымдастырылған  бірлескен қызметтің қатысушысы өзінің жеке қаржы есептемесінде мыналарды тануы керек:

1. бірлесіп бақыланатын активтердегі өз үлесін;
2. қолдағы кез-келген міндеттемелерді;
3. біріккен кәсіпорындағы міндеттемелердегі өз үлесін;
4. өткізуден түскен табысты немесе бірлескен кәсіпорын өтеген шығыстардағы өзінің үлесімен бірге бірлескен кәсіпорын өніміндегі өз үлесін пайдалану;
5. бірлескен кәсіпорындағы өзінің үлесіне қатысты өтелген шығыстарды.

Активтерді  бірлесіп бақылау формаларында ұйымдастырылған  бірлескен кәсіпорын қатысушыларғы  бөлінген және өтейтін шығыстардың  дербес есебін ұйымдастырады.

Бірлесіп  бақыланатын субъектілер

Бірлесіп бақыланатын  субъектілер – бұл әрбір қатысушының  өз үлесі болатын серіктестік, корпорация немесе басқа да кәсіпорын формасында ұйымдастырылған бірлескен кәсіпорын. Бірлесіп бақыланатын субъектілердің қатысушысы бірлесіп бақыланатын субъектілердегі инвестициялардың есебін өзінің есеп тіркемелерінде, инвестицияның есеп шотын қолдана отырып жүргізеді. Бірлесіп бақыланатын субъектілердегі бухгалтерлік есепті ұйымдастыруды, қаржы есептемесін әзірлеуді және ақпараттарды жүйелеуді жеке жүргізеді. Субъектіні бірлесіп бақылау формасындағы бірлескен қызметке қатысушылардың шоғырланған қаржы есептемесін әзірлеуге стандарттармен үйлесімді шоғырландыру әдісі анықталады.

Үйлесімді шоғырландыру әдісі мынаны ұйғарады: қатысушылардың шоғырланған бухгалтерлік балансы бірлесіп бақыланатын субъектілердегі міндеттемелердің тиісті үлесін және бақыланатын активтердің тиісті үлесін қамтиды. Қатысушылардың пайдасы мен залалы туралы шоғырланған есеп беруі бірлесіп бақыланатын субъектілердегі кірістер мен шығыстар үлесін қамтиды.

Үйлесімді шоғырландыру әдісін жүзеге асырудың, шоғырландырылған есеп беруде қатысу үлесін көрсетудің екі шешімін тапты. Ол – бірлескен қызметке қатысушылардың кірістері мен шығыстарындағы, міндеттемелеріндегі, активтеріндегі қатысу үлесін жолма-жол жинақтау арқылы немесе активтердегі, мендеттемелердегі және кірістер мен шығыстардағы қатысушының үлесін шоғырландырылған қаржы есептемесінде жекеленген баптар бойынша жеке көрсету жолдары.

Ұйғарымды баламалы нұсқа – «қауымдастырылған кәсіпорындағы инвестициялардың есебі» атты 28 халықаралық сатндартқа сәйкес үлестік қатысу әдісін қолдану.

Үйлесімді шоғырландыру әдіснамасы төмендегі шоғырландыруға арналған жұмыс кестесі түрінде  ресімделген есеп айырычсуда келтіріледі:

 

Жұмыс кестесі

Кірістер  мен шығыстар (пайда мен зиян)

 туралы  есеп беруді шоғырландыруға арналған

Бап атауы	Қатысу-шының есеп беруі	Бірлесіп бақыланатын  субъектінің есеп беруі		Түзету		Жеке есеп беру
		Барлы-ғы	Қатысушының үлесі	Д	К
1	2	3	4	5	6	7
Тауарды сатудан түскен табыс
Оның ішінде: бірлесіп бақыланатын субъектілер мен  операциялар
Өткізілген тауардың өзіндік құны
Жыл басындағы тауар-материалды қор
Оның ішінде: бірлесіп бақыланатын субъектілер мен  операциялар бойынша сатып алынған тауар-материалды қор
Сатып алу
Оның ішінде: бірлесіп бақыланатын субъектілер мен  операциялар бойынша сатып алынған  тауар-материалды қор
Жыл соңындағы тауар-материалды қор
Оның ішінде: бірлесіп бақыланатын субъектілер мен операциялар бойынша сатып алынған тауар-материалды қор
Өзіндік құнның қорытындысы
Салық салынуға дейінгі  таза табыс
Табыс салығы бойынша  шығыстар
Салық салынғаннан кейінгі  таза табыс
Дивиденттер
Бөлінбеген табыс

 

Жұмыс кестесі

Бухгалтерлік  балансты шоғырландыруға арналған

Бап атауы	Қатысу-шының есеп беруі	Бірлесіп бақылана-тын субъектінің есеп беруі		Түзету		Жеке есеп беру
		барлығы	Қатысушының үлесі	Д	К
1	2	3	4	5	6	7
Негізгі құрал-жабдықтар
Инвестициялар
Тауар-материалды қор
Дебиторлық берешектер
Активтер қорытындысы
Акционерлік капител
Өткен жылдың бөлінбеген табысы
Есепті кезеңнің бөлінбеген табысы
Міндеттемелер
Меншікті капитал мен міндеттемелердің қорытындысы

 

Кірістер  мен шығыстар (пайда мен залал) туралы шоғырландырылған есеп беру

Бас компания мен  еншілес компанияның кірістері  мен шығыстары туралы есеп беруді шоғырландырудың әдістемесі – ұқсас  баптарды жолма-жол жинақтау. Топ ішінде есеп айырысу мен топ ішіндегі операциялар бойынша қалдықтар, оның ішінде тауарларды (жұмыс, қызмет) сатудан түскен табыстар, шығыстар және дивиденттер шоғырландырылған қаржы есептемесін беруді жасау барысында толық есептен шығарылуы тиіс. Тауар-материалды қорлар мен негізгі құрал-жабдық секілді активтердің баланстық құнына кірген топ ішіндегі операциялар бойынша өткізілмеген табыс толық есептен шығарылады. Топ ішіндегі операциялар бойынша өткізілмеген залалда шығынның орны толтырылуы мүмкін болмаған жағдайдан басқа уақытта активтердің баланстық құндарын есептеу барысында шегерілелді.