Біріккен кәсіпорынның мәні мен құрылымы

Төмендегі кестеде  бухгалтерлік баланстың баптарын жолма-жол  жинақтау бойынша процедуралар клтірідген. Ондағы :

БТ – бас компания табысы;

ЕТ – еншілес компанияның табысы;

ЕУТ – топ ішіндегі операция бойынша еншілес компанияның табысы;

БУТ – топ ішіндегі операция бойынша бас компанияның табысы;

БУӨ - топ ішіндегі операция бойынша бас компанияның сатылған өнімдерінің өзіндік құны;

ЕУӨ - топ ішіндегі операция бойынша еншілес компанияның сатылған өнімдерінің өзіндік құны;

БУҚ – топ ішіндегі операция бойынша сатып алынған бас компанияның тауарлы-материалдық қорлары,

УӨТ – топ ішіндегі операциялар бойынша өткізілмеген табыс;

ВРПН – топ ішіндегі операция бойынша өткізілмеген табыстың салық тиімділігі;

ТД – топ ішіндегі есеп айырысудағы дебиторлық берешек;

ЕКИ – еншілес компанияның меншікті капиталындағы бас компанияның тиісті қатысу үлесін білдіретін еншілес компанияның акцияларындағы инвестиция;

Г – гудвилл, жағымды іскерлік бедел;

БК – бас компанияның кредиторлық берешегі (міндеттемесі);

ЕК – еншілес компанияның кредиторлық берешегі (міндеттемесі);

УК – топ ішіндегі есеп айырысудағы кредиторлық берешек;

АҮ – еншілес компанияның меншікті капиталындағы азшылық үлесі;

БК – бас компанияның меншікті капиталы;

ЕК – еншілес компанияның меншікті капиталы.

Бухгалтерлік  балансты шоғырландыру бойынша жұмыс  кестесіндегі дүзету жазбасы былайша  болады:

1. топ ішіндегі есеп айырысу бойынша дебиторлық және кредиторлық берешектерді есептен шығаруды:
1. «Топ ішіндегі есеп айырысу бойынша кредиторлық берешек» (ТҚ)  баланстың бабының дебиті; «Топ ішіндегі есеп айырысу бойынша дебиторлық берешек» (ТД) баланстық бабының кредиті;
2. Еншілес компанияның меншікті капиталындағы бас компанияның тиісті қатысу үлесі мен еншілес компанияның акциясындағы бас компания инвестициясының баланстық құндарын есептеп шығаруды;
3. Баланстық құн бойынша  - еншілес компанияның меншікті капиталындағы бас компанияның қатысу үлесіне (ЕКИ) пропорционалды «Еншілес компанияның меншікті капиталы» баланстық бабының дебиті;
4. Еншілес компанияның меншікті капитаындағы тиісті үлестің баланстық құны мен сатып алуға жұмсалған шығынның арасындағы айырмашылыққа «Гудвилл» (Г) («Жағымды немесе жағымсыз іскерлік бедел») баланстық бабының дебиті немесе кредиті;
5. Жұмсалған шығынның баланстық құны бойынша – «Еншілес компанияның акциясындағы инвестиция» (ЕКИ) баланстық бабының кредиті;
6. Кірістер мен шығыстар туралы есеп беруді біріктіру бойынша жұмыс кестесіндегі  түзету жазбасы былай болады (төменде келтірілген мысалдың мәліметтері бойынша):
2. Топ ішіндегі операция бойынша кірістер мен шығыстарды (сатылған тауарлырдың өзхіндік құнын) есептеп шығаруда:

«Сатылған тауарлардан (жұмыс, қызмет) түсетінтабыс» (ЕУТ) транзиттік бабының дебиті – 20 000 теңге, «Өткізілген өнімдердің (жұмыс, қызмет) өзіндік құны» (ЕУӨ) транзиттік бабының кредиті – 15 000 теңге, «Тауарлы-материалдық қорлар» (БУҚ) баланстық бабының кредиті – 5 000 теңге.

Бұл түзету жазбасы  топ ішіндегі операция бойынша кірістер мен шығыстарды жоюға мүмкіндік  береді әрі өткізілмеген табыстың сомасына тауарлы-материалдық қорларға кірген өткізілмеген табыс топ тұрғысынан алғанда бір бүтін тұтас болады. Еншілес компанияның бас компанияның мекен-жайына жөнелткен тауарлы-шоғырландырылған қаржы есептемесі тұрғысынан алғанда сатылмаған болып саналады.

Сондықтан да тауарлы-материалдық  қордың баланстық құнының шамасы өткізілмеген табыстың шамасына түзету жасауды ескере отырып, құн бойынша  бағалау қажет. Кірістер мен шығыстар туралы есеп берудің қалған баптары  жолма-жол жиынтықтау жолымен біріктіріледі.

Топ ішіндегі операция бойынша табыстарды танудың мерзімін ұзарту 1500 теңге (5 000*30%) – «Табыс салығы бойынша шығыстар» транзиттік баптың кредиті бойынша және «Мерзімі ұзартылған табыс салығы» баланстық баптың дебиті бойынша корреспонденциясымен мерзімі ұзартылған салық тиімділігін тануды да талап етеді.

 

Кірістер мен  шығыстар (пайда мен залал) туралы есеп беруді шоғырландыру

Бап атауы	Бас компания	Еншілес компания	Түзетілгенге дейінгі  шоғырландырылған сома	Түзетуден кейінгі шоғырландырылған сома
Тауарларды (жұмыс, қызмет) сатудан түсетін табыс	БТ	ЕТ	БТ + ЕТ	БТ + ЕТ
Бас компания мен еншілес  компанияның арасындағы тауарларды (жұмыс, қызмет) сатудан түскен табыс	ЕУТ
Табыстар қорытындысы
Өткізілмеген өнімдердің өзіндік құны	БӨ	ЕӨ	БӨ + ЕӨ	БӨ +ЕӨ
Бас компания мен еншілес  компанияның арасындағы операциялар  бойынша өткізілген өнімдердің өзіндік  құны	ЕУӨ
Жалпы табыс	БУТ	ЕУТ
Кезең шығыстары	БКШ	ЕКШ	БКШ + ЕКШ	БКШ + ЕКШ
Салық салынғанға дейінгі  таза табыс				Түзетуді ескерумен
Табыс салығы бойынша  шығыстар				Түзетуді ескерумен  ВРПН
Салық салынғаннан кейінгі  таза табыс				Түзетуді ескерумен  ВРПН

 

Топ ішіндегі кәміл операция бойынша  кірістер мен шығыстарды есептеп  шығарушы түзетуші жазба

Бап атауы	Бас компания	Еншілес компания	Түзету жазбасы		Түзетуден кейінгі шо-ғырландырылған сома
			Д	К
Тауарларды (жұмыс, қызмет) сатудан түсетін табыс	БТ	ЕТ			БТ + ЕТ
Бас компания мен еншілес  компанияның арасындағы тауарларды (жұмыс, қызмет) сатудан түскен табыс		ЕУТ	ЕУТ
Өткізілмеген өнімдердің өзіндік құны	БӨ	ЕӨ			БӨ + ЕӨ
Бас компания мен еншілес  компанияның арасындағы операциялар  бойынша өткізілген өнімдердің өзіндік  құны		ЕУӨ		ЕУӨ
Жалпы табыс	БУТ	ЕУТ			Түзетуді ескерумен
Кезең шығыстары	БКШ	ЕКШ			БКШ + ЕКШ
Салық салынғанға дейінгі таза табыс					Түзетуді ескерумен
Табыс салығы бойынша  шығыстар				ВРПН	Түзетуді ескерумен - ВРПН
Салық салынғаннан кейінгі  таза табыс					Түзетуді ескерумен

 

 

 

Кірістер мен  шығыстар туралы есеп беруді шоғырландырудың  жұмыс кестесі

Бап атауы	Бас компания	Еншілес компания	Түзетілгенге дейінгі  шоғырланды-рылған сома	Түзетуден кейінгі шоғырланды-рылған сома
Ұзақ мерзімді активтер (инвестициядан басқасы) (А)	БА	ЕА	БА + ЕА	БА +ЕА
Тауарлы-материалдық  қорлар	БҚ	ЕҚ
Бас компания мен еншілес компанияның арасындағы операциялар бойынша тауарлы-материалдық қорлар	БУҚ		БУҚ - өткізілген табыс (ӨТ)	БУҚ - ӨТ
Топ ішіндегі есеп айырысу  бойынша дебиторлық берешек	ТД		ТД
Еншілес компаниядағы инвестиция (ЕК)	ЕКИ + Г		ЕКИ + Г
Гудвилл (Г)				Г
Мерзімі ұзартылған табыс салығы				МҰТС
Активтердің қорытындысы	Σ	Σ		Σ
Кредиторлық берешек (К)	БК	ЕК	БК + ЕК	БК + ЕК
Топ ішіндегі есеп айырысу  бойынша кредиторлық берешек (УК)		УК	УК
Азшылық үлесі				АУ
Меншікті капитал (К)	БК	ЕК = ЕКИ + АУ	БК + ЕКИ + АУ	БК
Бөлінбеген табыс				Түзетуді ескерумен  ВРПН
СК және О қорытындысы	Σ	Σ		Σ

 

Топ ішіндегі есеп айырысуды есептен  шығарушы түзетуші жазба

Бап атауы	Бас компания	Енші-лес компа-ния	Түзетуші жазба		Түзетуден кейінгі шоғырлан-дырылған сома
			Д	К
Ұзақ мерзімді активтер (инвестициядан басқасы) (А)	БА	ЕА			БА +ЕА
Тауарлы-материалдық  қорлар	БҚ	ЕҚ			БҚ + ЕҚ
Бас компания мен еншілес  компанияның арасындағы операциялар  бойынша тауарлы-материалдық қорлар	БУҚ			5)УӨТ	БУҚ - УӨТ
Топ ішіндегі есеп айырысу  бойынша дебиторлық берешек	ТД			1)ТД
Еншілес компаниядағы инвестиция (ЕК)	ЕКИ + Г			2)ЕКИ 3)Г
Мерзімі ұзартылған табыс  салығы			6)ВРПН		ВРПН
Активтердің қорытындысы	Σ	Σ			Σ
Гудвилл (Г)			3)Г		Г
Кредиторлық берешек (К)	БК	ЕК			БК + ЕК
Топ ішіндегі есеп айырысу бойынша кредиторлық берешек (УК)		УК	1)УК
Азшылық үлесі				4)АУ	АУ
Меншікті капитал (К)	БК	ЕК = ЕКИ + АУ	2)ЕКИ 4)АУ		БК
СК және О қорытындысы	Σ	Σ			Σ

 

Кірістер  мен шығыстар туралы шоғырландырылған есеп беру: топ ішіндегі операциялар бойынша түзетуші жазба

Өткізілген  тауардың өзіндік құнын есептеу  барысындағы кезеңдік түгендеу әдісі  бойынша тауар-материалдық қор  есебі мынадай формулада ұйымдастырылады:

 

Өткізілген  тауардың               Жыл басындағы                Жыл соңындағы        өзіндік құны            =         тауардың қоры        –          тауарлардың                                                     бір жылғы түсім                         қоры

 

Кірістер мен  шығыстар туралы есеп беруді шоғырландыру барысында компанияның арасында орын алған операциялардың нәтижелерін жою қажет. Егер бас компания мен еншілес компанияның арасында тауар-материылдық қорды өткізу бойынша операциялар орын алған болса, онда топ ішіндегі операциялар негізінде кірістер мен шығыстарды жою бойынша мынадай түзетуші жазбаны жүргізу керек:

«Сатып алуды» жасаушы «Өткізген тауардың (жұмыс, қызмет) өзіндік құны» бабы бойынша  кредит «Тауарды (жұмысты, қызметті) сатудан  түскен табыс» бабы бойынша дебит  болады.

«Жыл соңындағы  қорытынды» жасаушы «Сатылған тауардың (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құны» бабы бойынша дебит болады.

Жыл соңындағы  өткізілген тауарлар қалдығының өткізілмеген табысындағы -  «Тауар-материалды қорлар»  баланстың бабы бойынша кредит болады.

Егер топ  ішінің тауарларын өткізу бойынша операциялар  бұрынғы түрде жүзеге асырылған болса, онда жыл басындағы өткізілмеген тауарлар қалдығының өткізілмеген табысын мынадай жазбамен түзету қажет.

«Жыл басындағы  қорытынды» жасаушы «Сатылатын тауарлардың (жұимыстың, қызметтің) өзіндік құны»  бабы бойынша кредит, ал «Бөлінбеген табыс» бабы бойынша дебит болады.

Ағымдық түгендеу әдістері бойынша тауар-материалды қорлардың есебін ұйымдастыру кәміл  фактосы бойынша тауардың қозғалысы  жөніндегі операцияны бейнелеу нәтижесінде  өткізілген таурлардың өзіндік құнын  тікелей анықтауға мүмкіндік береді. Кірістер мен шығыстар туралы есеп беруді шоғырландыру барысында топ ішіндегі операциялар негізінде кірістер мен шығыстарды жою бойынша мынадай түзетуші жазбаны жүргізу қажет:

Дебит «Тауарды (жұмысты, қызметті) сатудан түскен табыс»

Кредит «Өткізілген тауардың (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құны»

«Тауар-материалды құндылықтардың» баланстың бабы.

 

Шоғырландырылған  қаржылық есеп беру: шоғырлану процесі

Еншілес компанияның  акциялары сатып алынған уақыттағы  шоғырлану процесіне бірнеше  кезең кіреді: