Халықаралық экономикалық интеграция

 

Жоспары

 

 

 

Кіріспе

 

Негізгі бөлім

 

I.Халықаралық экономикалық ұйымдардың  жіктелуі

1.1  Халықаралық әмбебап және арнайы экономикалық ұйымдар

1.2 Халықаралық аймақтық экономикалық ұйымдар мен Одақтар

1.3 Халықаралық валюта - қаржылық ұйымдар

 

II. Қазақстан және халықаралық  экономикалық ұйымдар

 

 

 

Қорытынды

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Халықаралық экономикалық ұйымдар - елдердің белгілі бір топтарын біріктіретін, ал кейбіреулері әлемнің барлық елдерін дерлік біріктіретін және тауарлардың, капиталдың, жұмыс күшінің халықаралық қозғалысының дамуын реттеу, олардың осы мекемелерге қатысушы елдердің мүдделері үшін өсуіне жәрдемдесу мақсатын көздейтін халықаралық Үкіметаралық ұйымдар. Қазіргі Халықаралық экономикалық ұйымдардың басым көпшілігі 2-ші дүниежүзілік соғыстан кейін дүниеге келді. Олардың қызметінің негізгі бағыттары: әлемдік сауда ережелерін, халықаралық есептесулер| мен тасымалдарды ырықтандару және жетілдіру; аймақтық экономикалық ынтымақтастықты күшейту; қатысушылары арасында тең құқықты және өзара тиімді катынастар орнатуға, өнеркәсііттік дамуда артта қалған елдер үшін қолайлы режим белгілеу. Жетекші Халықаралық экономикалық ұйымдардың қызметінде АҚШ ерекше рөл атқарады. Мүның өзі АҚШ-тың соғыстан кейінгі кезеңдегі басым саяси және экономикалық жағдайына байланысты болды, нәтижесінде АҚШ Батыс Еуропа мен Азия елдеріне соғыстан күйреген экономиканы қалпына келтіруге көмек көрсетуде жетекшілік рөлді өз қолына алды. Американ үкіметінің бұл күш-жігері Еуропада Маршалл жоспары, Азияға, әсіресе Жапония мен Қытайға көмектің түрлі бағдарламалары нысанында көрініс тапты. 1940 жылдың аяғында АҚШ-тың белсенді бастамашылығымен және басым рөлімен өткен көп жақты келісімдердің шешімдері негізінде бірнеше халықаралық ұйым, соның ішінде: Халықаралық валюта қоры(1944), Халықаралық жаңғыру және даму банкі (1945), Тарифтер мен сауда жөніндегі бас келісім (1945), Біріккен Ұлттар Ұйымы (1949) құрылды. Басты халықаралық сауда ұйымы Дүниежүзілік сауда ұйымы. Ең жас және өкілдікті халықаралық сауда-экономикалық ұйым —БҰҰ-ның Сауда және даму жөніндегі конференциясы. Кеден ресімдерін бірегейлендірумен, оңтайландырумең оларды барынша азайтумен айналысатын Кеден ынтымақтастығы кеңесі көбінесе сауда байланыстарының тиімділігін арттыруға жәрдемдеседі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Халықаралық әмбебап және арнайы экономикалық ұйымдар

 

  ЭКОСОС - Экономикалық және әлеуметтік кеңес - БҰҰ-ның басты органдарының бірі. Оған экономикалық, әлеуметтік, мәдени, білім, денсаулық сақтау салаларындағы халықаралық мәселелер бойынша зерттеулер жүргізу және баяндамалар әзірлеу, сондай-ақ Бас Ассамблеяға, БҰҰ-мүшелеріне, БҰҰ-ның мамандандырылған мекемелеріне мүдделі ұсыныстар жасап, тапсыру уәкілеттігі берілғен.

ЭСКАТО - (ағылшынша: United Nations Economic and Social Commission for Asia and the Pacific - ESCAP) Біріккен Ұлттар Ұйымының Азия және Тынық мұхиты өңіріне арналған экономикалық және әлеуметтік комиссиясы. Бұл мәртебелі комиссия 1947 жылы ЭКОСОС қарарына сәйкес Шанхай қаласында (Қытай) бекітілген еді. 1974 жылға дейін ол Азия мен Қиыр Шығысқа арналған экономикалық комиссия деп аталған. Комиссияның штаб-пәтері Бангкокта (Таиланд) орналасқан. ЭСКАТО-ға Азия мен Тынық мұхиты аймағындағы 53 мемлекет мүше болып табылады.

Құрылғанынан бастап ЭСКАТО ұйымға мүше-мемлекеттердің адамдар  арасындағы әлеуметтік және экономикалық теңсіздікті түзетуге байланысты ынтымақтастығына ашық және тең мүмкіндіктер жасауға  бағытталған болатын. Өткен 60 жыл  ішінде осы мақсатқа жету жолында  күрделі жұмыстар атқарылды деп  толық айта аламыз.Экономикалық реформалар Азия мен Тынық мұхиты өңірінің елдеріне ауқымды экономикалық дамудың негізгі  тірегіне айналуына мүмкіндік берді. 2006 жылы осы өңірдегі елдердің экономикалық өсімі 8 пайызды құрап қана қоймай, әлемдегі ең жоғары өсім көрсеткішін  көрсетті. Бұл экономикалық өсімді жаңа әлеуметтік проблемаларды шешуде, ЭСКАТО-ның жаһанданудың үш үрдісі барысында әлеуметтік стратегияны  тиімді жүзеге асырды.

 

ДҮНИЕЖҮЗІЛІК САУДА ҰЙЫМЫ (ДСҰ) — халықаралық сауда ережелерін либерализм принциптеріне қарай реттейтін халықаралық экономикалық ұйым, ол 1995 жылғы 1 қаңтардан бастап жұмыс істей бастады. Алғашқы кезеңде ДСҰ-ға 77 мемлекет кірсе, 2005 жылғы 11 желтоқсандағы соңғы мәлімет бойынша оған 149 ел мүше болды. Бұрынғы кеңестік елдерден оның қатарында Литва, Латвия, Эстония,Грузия, Армения, Молдова, Қырғызстан, Украина (соңғысы 2008 жыл 5 ақпанында қабылданды) бар. ДСҰ-ға кіретін елдердің үлесі әлемдіктауар айналымның 95% құрайды, яғни Ресейді қоспағанда бүкіл дүниежүзілік нарықты қамтып отыр деуге болады. Және Қазақстандықосқанда 30-ға жуық ел осы ұйымға кіру ниеттерін білдірді, олар бүгінгі таңда бақылаушы мәртебесіне ие.

ДСҰ басты міндеті — іркіліссіз халықаралық сауда-саттыққа мүмкіндіктер жасау. Дамыған елдердің бастамасымен құрылған аталған ұйым халықаралық  саудада экономикалық өсім мен адамдардың тұрмыс тіршілігін көтеруге ықпал етеді деп есептеледі. Бүгінгі таңда әлемдік сауда жүйесі негізгі бес ұстанымға сәйкес келуі тиіс:

— Саудада еш кемсітушіліктің болмау шарты, яғни бірде-бір мемлекет қайсыбір мемлекетке экспорт пен импортқа шектеушілік қоюға құқығы болмайды;

— Сауда кедергілерін азайту, немесе қайсыбір елдің нарығына шетелдік тауарлардың  келуіне кедергі келтіретін факторларды  жою, оларға бірінші кезекте кедендік алымдар мен импорттық квоталар жатады, басқаша айтқанда импортқа қойылатын көлемдік шектеулер;

— Тұрақтылық пен сауда шартының алдын-ала болжамдылығы, бұл шетелдік компаниялар, инвесторлар мен үкіметтер қолданыстағы сауда шарттарының кенеттен және бір тараптың еркімен өзгерілмейтініне кепілдік береді;

— Халықаралық саудадағы бәсекелестікті ынталандыру, яғни түрлі елдер фирмаларының тең құқықты бәсекелестігі үшін «әділетсіз» тәсілдерді жою, оған экспорттық субсидиялар (экспортшы-фирмаларға мемлекет демеушілігі), жаңа сату нарықтарын иелену мақсатындадемпингтік бағаларды пайдалану;

— Жоғары дамымаған мемлекеттер  үшін халықаралық саудада жеңілдіктер  жасау. Нақ осы бап жоғарыда көрсетілген  ұстанымдарға кереғар келеді, алайда ол әлемдік шаруашылыққа осал дамыған  елдерді тарту үшін қажет болды. Бұл елдер алғашқы кезеңде  дамыған мемлекеттермен бәсекелесе алмайтыны айдан анық, сондықтан  да нашар дамыған елдерге ерекше жеңілдіктер қарастыру «әділетті» болар деп есептеледі.

 

 

Халықаралық аймақтық экономикалық ұйымдар мен Одақтар

 

Тәуелсіз Мемлекеттер  Достастығы (ТМД) — ыдыраған КСРО орнына 1991 ж. 21 желтоқсанда құрылған халықаралық ұйым. 1991 ж. желтоқсанның 8-інде Минскіде (Беловеж) Ресей, Беларус және Украина басшылары кездесіп, 1922 ж. КСРО құрылуы туралы Келісімі істен жойылғандығы және ТМД құрылғандығы туралы келісімге қол қойды. 1991 ж. желтоқсаннның 13-інде Орта Азия мен Қазақстан басшылары Ашғабатта кездесіп, «Беловеж келісімін» қолдайтындықтарын мәлімдеді. 1991 ж. желтоқсаннның 20-ында Әзірбайжан, Әрменстан, Беларус, Гүржістан, Қазақстан, Қырғызстан, Молдова, Ресей, Тәжікстан, Түрікменстан,Өзбекстан басшылары Алматыда 21 желтоқсанда ТМД-ны құру туралы Келісім хаттамасына қол қойды. Кездесуге қатысушылар ішкі және сыртқы саясаттың әртүрлі салаларында ынтымақтастыққа бейілділігін растайтын, бұрынғы КСР Одағының халықаралық міндеттемелерін орындауға кепілдік жариялайтын Алма-Аты Декларациясын қабылдады. 1993 жылғы желтоқсанда Достастыққа Грузия қосылды, ал 2009 жылғы 18 тамызда аталған бірлестіктен шықты. Түрікменстан ТМД-ның қауымдастырылған мүшесі болып табылады. Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы мемлекет болып табылмайды және ұлтүстілік өкілеттікке ие емес. Ол өзінің барлық мүшелерінің егеменді теңдігіне негізделген және 1993 жылғы 22 қаңтардағы Жарлығы бойынша іс-әрекет жасайды. Достастықтың мүше мемлекеттері халықаралық құқықтың дербес және теңқұқықты субъектілері болып табылады.

 

Солтүстік Американдық Еркін  Сауда жөніндегі Келісім (НАФТА, NAFTA, North American Free Trade Agreement) − Канада, АҚШ және Мексика арасындағы Еуропалық Одақ модельдеріне негізделген еркін сауда жөніндегі келісім. НАФТА келісімі 1994 жылдың 1 қаңтарында күшіне енеді.

Алғашқы қадамы болып, 1947 жылғы АҚШ  инвестициясын алдыңғы қатарлы  канадалық экономика салаларына бағыттау мақсатында құрылған «Эббот Жоспары» есептеледі. 1959 жылы АҚШ және Канада арасында канадалық әскери техника  өнеркәсібіне американдық стандарттарды  енгізу мақсатындағы біріккен өнеркәсіп  жөніндегі келісім жасалады.

Келесі қадам болып, 1965 жылғы  басқа да салалардың интеграциясын  қамтыған автомобиль жасау өнімдерін  сатудағы либерализация жөніндегі  келісім есептеледі. АҚШ, Канада және Мексика арасындағы сауда-саяси  бірігу идеясы 1990 жж. іске асырыла бастайды. Алғашқы кезеңде мәселе энергетикалық одақты ресімдеуге байланысты болады. Осындай идея 1980 жж. Р. Рейган мен Дж. Буш тарапынан қолдау табады.

1988 жылдың қыркүйегінде қиындық  туғызған үшжылдық келіссөздерден  кейін американдық-канадалық еркін  сауда жөніндегі келісімге (CUSFTA) қол қойылып, бұл бойынша АҚШ  пен Канада 10 жыл мерзімінде еркін  сауда аумағын қалыптастыруы  шарт еді.

1980 жж-ғы Еуропа және Азиядағы  етек алған интеграциялық үдерістерге  байланысты, НАФТА-ның құрылуы жөніндегі  мәселе өзектілікке ие болады. Себебі, Еуропаның бірігуіне жауап  ретінде Американың, әсіресе, Солтүстік  Америкалық бөлігінің бірігуі  қажеттілігі айқындалады. Алайда  бастапқы кезеңдерден-ақ Мексика,  Канада және АҚШ НАФТА-ның рөлі  мен ықпалын әржақты позициялардан  қарастырады.

1988 жылғы АҚШ пен Канада арасындағы  еркін сауда жөніндегі келісімді  (CUSFTA) сақтай және сәйкестіре отырып, Солтүстік Американдық Еркін  Сауда Ассоциациясын (NAFTA) құру  туралы келісім 1994 жылдың 1 қаңтарында  күшіне енеді.

Бұл келісімді Латын Америкасы  нарығына одан әрі қарай ену мақсатында қолданып келе жатқан АҚШ, ұйымда жетекші  орынды иеленеді.

 

AСЕАН (ағылш. The Association of Southeast Asian Nations — Оңтүстiк-шығыс Азия елдерiнің ассоциациясы) — Оңтүстiк-шығыс Азияның 10 елi кіретін өңірлік саяси, мәдени әрі экономикалық ұйым.

Ұйым мақсаты — экономикалық өсуді, әлеуметтік, мәдени дамуды жаңғырту, аймақта бейбітшілікті қамтамасыз ету.

Оңтүстік-шығыс Азия елдерінің  ассоциациясы, Assocіatіon of South East Natіons, ASEAN (АСЕАН) – халықаралық ұйым. 1967 жылы 8 тамызда Индонезия, Малайзия, Сингапур, Тайланд, Филиппиндер мемлекеттері құрған. Кейін ұйымның құрамына Бруней(1984), Вьетнам (1995), Лаос және Мьянма (1997), Камбоджа (1999) кірді. АСЕАН құрылғаннан бастап саяси ынтымақтастық саласында келісімдер жасауға баса көңіл бөлді. АСЕАН елдерінің алғашқы екі кездесуі (1976 және 1977) осы ұйым қызметінің принциптерін жария етіп, адам ресурстарын дамыту, кедейшілік пен сауатсыздықты жою, есірткі саудасына жол бермеу, т.б. салада ынтымақтастықты кеңейтуге арналды. Ұйымға мүше елдер Оңтүстік-Шығыс Азияда еркін сауда аймағын құруға талпыныстар жасап, арнайы келісімшарттарға отырды

 

 

Халықаралық валюта - қаржылық ұйымдар

 

Қазіргі нарықтық жағдайда әлемдік экономикада халықаралық  қаржылық ұйымдар маңызды рөл  ойнайды. Олардың қызметтері негізінен  әлемшаруашылық байланыстарды нығайтуға  және валюта несие қатынастарына  қатысушы мемлекеттерді белсендіруге бағытталған. ХҚҰ- халықаралық қаржы  жүйесінің ең маңызды элементі немесе кілті деп айтуға болады. Қомақты  қаржы ресурстарын ұстай отырып, олар көптеген мемлекеттері мен әлем аймақтарының экономикалық дамуына  көзге көрінерлік әсер береді. Қазіргі  кезде барлық дерлік мемлекеттер  халықаралық экономикалық және валюта қаржылық ұйымдармен байланыс орнатуға қызығушылық білдіруде. Кейбір елдер  бұл ұйымдарды өзінің стратегиясын жүзеге асыру делдалдары ретінде, басқалары  оларға өздерін донор ретінде  қатыстыру үшін, ал үшіншілері —  реципиенттер – инвестициялық жобалар  және бюджеттік қаржыландырудағы дефицит  мәселелерінің шешімін табу мақсатында несиелерді тарту үшін пайдаланады. Төртіншілері, ең жаманы, оларсыз өз бетінше өмір сүре алмайды да, солардың алдында қарыздар болып тұрады. Осы  ұйымдардың барлығын бір мақсат ортақтастырады  бірлестіктердің дамуы және біртұтастықты қамтамасыз ету және әлемдік шаруашылықтың  қиын жағдайын тұрақтандыру. Олардың арасында ең негізгі орындарын БҰҰ-ның ұйымдары алады:  Халықаралық валюталық қор (ХВҚ) және Әлемдік банк тобы — Халықаралық қайта құру және даму банкі (ХҚДБ) және оның үш филиалы  — Халықаралық даму ассоциациясы (ХДА), Халықаралық қаржы корпорациясы (ХҚК) және Көпжақты кепілді инвестициялық агенттігі (ККИА), сонымен қатар үкіметтік емес ұйымдар — Париж және Лондон клубтары. Халықаралық қаржылық ұйымдар халықаралық экономикалық байланыстар жүйесінде маңызды орын ала отырып, Қазақстанның экономикасының дамуына елеулі әсерін тигізуде. Соңғы онжылдықта Қазақстанның халықаралық қаржылық ұйымдармен тікелей мүшелік ету статусы немесе келісімшарт негізінде қатынастары белсене түскедігін аңғаруға болады. Осындай ұйымдарға мүшелік экономикамыздың дамуы мен қайта жаңғыртуын жүзеге асыруға  үлкен мүмкіндік береді. Сонымен қатар, осындай халықаралық қаржылық және несиелік ұйымдарға мүшелік ету арқылы Қазақстан әлемдік бірлестіктермен жинақталған  валюталық, несиелік, қаржы сфераларын реттеудегі  тәжірибені меңгеруі өте маңызды екенін атап өткен жөн.

 

 

Қазақстан және халықаралық  экономикалық ұйымдар

 

Саясаттың ғаламдануы ұлттық мемлекеттердің халықаралық қатынастардағы орны мен рөлін өзгертуге әкелді. Аймақтандыру және ғаламдастыру процестері жекелеген мемлекеттердің де, сондай-ақ тұтас алғанда халықаралық саяси  жүйенің де рөлі мен функциясына  үлкен ықпал етуде.