Рынок құрылымы және оның түрлерi

Жалпы елiмiзде осындай рыноктық  қатынастың күнен күнге  күрделенiп дамуы ол салаларды зерттеудi көп қажет етпек. Ендi “Қазақтелеком”  ААҚ табиғи монополист  және бәсекелес фирма ретiде экономикада қызмет етуiне тоқталайық.

Ұлттық компаниямыз “Қазақтелеком” ААҚ халықаралық және аймақаралық  бесекелестiкте орны өте төмен. Сондықтан елiмiздiң бұл компаниясын қолдау арқылы бiз әлемдiк рыноктағы шетел компанияларына тойтарыс бере аламыз. Бүгiнгi таңда компания алдында екi негiзгi қызмет туындап отыр: өз қызметiнiң тиiмдiлiгiн арттыру және өзiнiң телекоммуникация қызметiн халықаралық стандарттар саласына енгiзу.

Анализ көрсеткенiндей, телекомуникация  саласында басты табиғи монополия  телекоммуникация жүйелерi мен каналдары  арқылы құрылады. “Қазақтелеком” ААҚ  бәсекелестiк рынокта басты элементi бұл қызмет көрсетуде инновация мен техниканы жоғары дәрежеде, халықаралық стандартарға сәйкес дамыту болып табылады. Бұл шара бүгiнгi таңда iске асуда. Оның көрiнiсiн “Қазақтелеком” ААҚ  елiмiз аумағында жүргiзiп жатқан “Ұлттық ақпараттық супермагистрал” торабынан көруге болады.

Бұл торап бүгiнгi таңда өзiнiң  шығыс және солтүстiк бағыттарын аяқтады. Яғни, бұл торапты енгiзу елiмiз халқының 85% бүгiнгi заманғы  байланыс жүйесiмен қамтамасыз етедi.

Қорытындылай келе, байланыс саласындағы монополия жағдайында келесi iс-шараларды атқаруымыз керек:

1. Телекоммуникация саласында интернет және сымсыз байланыста бәсекенi тиiмдi жолмен жетiлдiру, ал ел аумағындағы қалааралық және жергiлiктi телефон байланысында табиғи монополияны сақтап қалу, яғни монополист фирма“Қазақтелеком” ААҚ  болып отыр; / 9, 10 бет /.
2. Осы салаға белгiлi дәрежеде мемлекеттiк реттеудi iске асыру, оның бiрден-бiр әдiсi тарифтiк саясат болып отыр;
3. “Қазақтелеком” ААҚ  байланыс саласындағы дамуы екi кезеңнен тұрады, яғни  өз қызметiнiң тиiмдiлiгiн арттыру және өзiнiң телекоммуникация қызметiн халықаралық стандарттар саласына енгiзу.

ҚОРЫТЫНДЫ

Қорыта келе, табиғи монополия дегенiмiз рынокта қандай да бiр тауарлар мен қызметтердi өндiруде бiр фирманың аз ғана шығындармен өндiруi және оны халыққа ұсынуы болып табылады.  Яғни, мұнда бiр фирма өзiнiң жекелеген ерекшелiктерiне байланысты өндiрiстiң тиiмдi технологиясы арқылы сол салаға жоғары дәрежеде мамандануын айтамыз.

Экономикада рынок құрылымының  қызмет ету механизмiн теориялық  және практикалық түрде толық  зерттеу, ұлттық экономиканың тиiмдi дамуына өз септiгiн тигiзедi. Рынок құрылымына байланысты және олардың рыноктағы салмағына байланысты экономиканың әр салаларында, әр елде әр түрлi болып келедi.

Осы рынок құрылымдары өз кезегiнде  өзiнiң қызмет етуiне байланысты экономикаға, әлеуметтiк салаға және сыртқы экономикалық байланыстарда қызмет етуi,  оның түрлерiде әр түрлi екенi белгiлi.

Осындай рынок құрылымының бiр  түрi монополия болып табылады. Монополияның пайда болуының және оның басқа рынок  құрылымдарынан ерекшелiгi өндiрушiнiң немесе тұтынушының жалғыз фирма болуы, рынокқа басқа фирмалардың енуiне тосқауылдардың болуы және монополист фирма баға саясатын өзi iске асыратын болуы тиiс.

Сонымен, монополиялық рыноктың қалыптасуының  ежелгi түрi бұл iрi өндiрiстiң басымдылығы болып табылатын, өндiрiстiк шығындары аз болатын жалғыз фирманың қалыптасуы. Табиғи моонополия көбiнесе экономикалық шаруашылықта коммуналдық қызмет салаларында, қоғамдық игiлiктер өндiру саласында, экономика үшiн маңызды болып келетiн өндiрiс салаларында пайда болады. Мен курстық жұмысымның үшiншi бөлiмiнде табиғи монополист компания ретiнде “Қазақтелеком” ААҚ ұлттық компанияның қызметiн қарастырып, оның елiмiз экономикасы үшiн маңыздылығын атап өттiм.

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. Мэнкью Н.Г.  Принципы экономикс. – Спб: Питер Ком, 1999. – 784 с.
2. Хайман Д.Н.  Современная микроэкономика: анализ и применение. В 2-х т. Т. II. – М: Финансы и статистика, 1992. – 384 с.
3. Пиндайк Р., Рубинфельд Д.  Микроэкономика. – М.: Экономика, Дело, 1992.
4. Мамыров Н.Қ., Есенғалиева Қ.С., Тлеужанова М.А.  Микроэкономика / Оқу құралы. – Алматы: Экономика, 2000 ж. – 420 бет.
5. Мұхамедиев Б.М.  Микроэкономика: Оқу құралы. – Алматы: Қазақ университетi, 2003. – 219 б.
6. Есипова В.Е. Цены и ценообразование. Учебник для вузов. – СПб:. “Питер”, 1999. – 464с.
7. Максимова В.Ф.  Микроэкономика. / Учебник, - Москва.: “Соминтек”, 1996г. – 328 с.
8. Кузеков А.С. Управление локальными монополями в сфере информационный услуги (на примере ОАО “Казахтелеком”). Автореферат. – Караганда. – 2004 г. 8-15 бет.
9. Экономика и права Казахстана, 2004 / №13. – 11-12 бет.
10. Жайдары Ж.Б.  “Этапы достижение конкурентспособности компании (на примере рынка телекоммуникации)”. // Аналитик. – 2004, №3. 32-34 бет.