Ішкі айырмашылықтар мен сыртқы экономикалық байланыс

 

 

                                            Мазмұны

   Кіріспе..................................................................................................................3

1.   Оңтүстік Африка Республикасының табиғи жағдайы мен ресурстары…...4

1.1 Табиғи жағдайы ................................................................................................5

1.2 Табиғи ресурстары ...........................................................................................8

1.3 Халқы .................................................................................................................9

2.   Оңтүстік Африка Республикасының жалпы шаруашылығына сипаттама .13

2.1 Өнеркәсібі .........................................................................................................14

2.2 Ауыл шаруашылығы ........................................................................................16

2.3 Транспорты ........................................................................................................20

3.    Ішкі айырмашылықтар мен сыртқы экономикалық байланыс ...................21

       Қорытынды ......................................................................................................23

       Пайдаланған әдебиеттер тізімі .......................................................................25

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3

                                                           Кіріспе

Оңтүстік Африка  Республикасының территориясы -1221мың км²  халкы-43,4 млн адам   Астанасы-Претория. Мемлекеттік тілдері африканс және ағылшын.

Оңтүстік Африка –  дүние жүзіндегі көптеген халықтар  тағдырының,  тілдерінің,  дінінің мәдениетінің  тоғысқан жері. Мұнда әлі күнге дейін жинағыш тайпаларын  және  бушмен  аңшыларын кездестіруге  болады.  Оңтүстік  Африка  Республикасы  жаңа  заманғы  жоғары  өндірістік  шаруашылықты  және  ғылымды  құрған,  апартейд  тығырығынан  шығып келе  жатқан  және  демократиялық  көп  ұлтты  қоғам  құруға  кіріскен  мемлекет.  Оңтүстік  Африка  Республикасы    солтүстік  шығысында Мозанбик  және  Свазилендпен,  солтүстігінде Ботсва  және  Зимбабвемен,  Солтүстік Батысында Намибиямен  шекаралас жатыр.  Лесото  Корольдігін толықтай  Оңтүстік  Африка  Республикасының территориясы  қоршап  жатыр. Шамамен 3 000 ( үш мың ) километрге  созылып жатқан  Оңтүстік  шекарасы Атлант  және  Үнді  мұхиттарымен  шекаралас  жатыр.  Оңтүстік  Африка  Республикасы    көшпелі  капитализм  типіне  жататын  Африкадағы  жалғыз  жоғары  дамыған  мемлекет.  Континенттің  Оңтүстігінде  ежелгіде  койсан  семьясына  жататын  бушнендер  мен  готтентоттар  қоныстанған.  Ал  17 ( он жетінші) ғасырда  бұл территорияға  негроидты  нәсілдер – зулу,  косо,  суто,  тована  тайпалары  қоныстанды.  1652  жылы  Кап  калонниясын    құрған  голландықтар  бұл  өлкеде  европалық  калонизацияны  бастады.  18-19 ғасырда бұл жерді Англия  басып алды,  бірақ біраз уақыт өткен соң,  Наталь  өз  қол астына  алды.  19  ғасырдың  30  жылдарының  соңында бұлардың  түгелдей  бұрынғы Оңтүстік  Африка  Республикасының  территориясын  Солтүстік  Шығыс  жағына  көшіп,  коса,  зулу  және  банту  халықтарының  жеріне  қоныстанды.  1899-1902  жылдардағы  соғыстың  нәтижесінде  Ұлыбританияны  басып алған  Бур  Республикалары – Оренжевая  тәуелсіз  мемлекеті  және  Трансвиаль  құрылды.  1910  жылы  ағылшындардың  көп калонниясын  Наталь  және  бұрынғы  бур  республикалары  Ұлыбританияның  доминионы  статусын 

                               4

алған  Оңтүстік  Африкалық  союзға  қосылды.  1961  жылы  Оңтүстік  Африка  союзға  британдық  ұлттар  достығынан  шығып,  Оңтүстік  Африка  Республикасы    болып  құрылды.  Бұрынғы  бантустандардың орнына  70-80  жылдары қара  халықтың  13 %  -ін  құрады  және  осы жолдары жаңа  9 – провинция құрылды.  Батыс,  Шығыс және  Солтүск  Кейпенд,  Оренжевая  тәуелсіз  мемлекеті,  наталь  Батыс  Солтүстік  және  Шығыс  трансваль  және  Орталық  провинция  ( Претория  Витватерсранд)

 

Оңтүстік Африка Республикасының табиғи жағдайы  мен ресурстары Территорияның үлкен  бөлігін   биіктігі 1500-2000м жазықты үстірт алып жатыр .әсіресе шығысы мен оңтүстігінде  жоғары жатқан  өлкелер дракон таулары 3.5мың м жоғары және кап таулары 2.5 м/ге дейін .Елдің жер қойнауы алмазға ,алтынға, уранға, платинаға, темірге, марганец, хромит рудаларына, көмірге ,асбестке өте бай. Минералды  шикізат базасына жеткіліксіздігіне  мұнай және газ орындарының  жоқтығын жатқызуға болады . өзендердің  энергетиканың  потенцалы көп емес. Мемлекет  тропитік және субтропитік  белдеудің  көлемінде орналасқан . Сәл жоғары орналасқандығынан байланысты осы кеңдікте  орналасқан басқа  жерлерге  қарағанда орташа температурасы аздап  төмен жауын-шашынның  жылдық мөлшері ьатыс  жағалауында 100м/н  дракон тауларында 2000м арасында  ауытқып  отырады.территорияның  көп бөлігінде  сумен қамтамасыз етіп мөлшері жеткіліксіз оңтүстік және шығыс жағалары ғана сумен жақсы қамтамасыз етілген. Ішкі сулары өте аз және мемлекетте су  ресурстарының проблемасы өте жоғары. Барлық   өзендердің ағу мөлшері 52млр м3 құрайды. Яғни Роттердам, Рейн өзендерінің және бір Замбезидің суынан 2есе аз. Елдің маңызды бар жер асты бұлақтары  өте кең көлемде қолданады. Сонымен қатар теңіз суы тұшсыз саналады. Көп алқаптарда саванналар және көк шөпті далалар-кәдімгі жайылымдар  алып жатыр. Елдің территориясының 1% бөлігін ормандар алып жатыр. Кәдімгі ормандар ағаш егілген аудандардың 1/10 бөлігін

5

құрайды және олар Кеиптаунның  шығысында, Кап тауларында  және солтүстік Трвнсваальда сақталған.  Ал қалғандары өндірістік отырғызған ағаштар, негізінен эвкалипт және мимоза. Қоныстануға жердің 1/5 бөлігі ғана жарамды. Елдің рельефінің көп бөлігі таулы қыраттан тұрады,орта бөлігі төменірек,ал шет жақтары жоғары. Шығысында-едің ең жоғарғы нүктесі Монт-о-Суре (3299м)тауы  Дракон тауларында жатыр, оңтүстігінде- Кап таулары. Кару таулы қыраты террасса түрінде мұхитқа бағытталып жатыр. Солтүстіктегі климаттың өзгешелігі Калахари шөлейт үстіртінде және  Намиб  шөліне  көрші жатқандықтың әсерінен –тропиктік пасатты көп бөлігі өте құрғақ , тек ең шеткі оңтүстікке 2 өте үлкен мұхиттық ағыстардың  жақын жатуы территорияның кеуіп кетуінен сақтайды. батыста суық бенгал , шығысында жылы Мозамбик.Бұл жерде климат субтропикалық және жерта теңіздік типі.бұнда негізгі ылғал жаңбыр кезінде түседі. Жазда жылына  орта  есеппен 464 мм жауын –шашын түседі. Орташа температура түнде +15⁰ +35⁰ дейін.Қыс құрғақ, құрғақ мезгіл. Орташа  температура түнде 0⁰, күндіз +20⁰ .

 

1.1. Табиғи жағдайы

  Елдің рельефінің  көп бөлігі таулы қыраттан  тұрады,орта бөлігі төменірек,ал  шет жақтары жоғары. Шығысында-едің ең жоғарғы нүктесі Монт-о-Суре (3299м)тауы  Дракон тауларында жатыр, оңтүстігінде- Кап таулары. Кару таулы қыраты террасса түрінде мұхитқа бағытталып жатыр. Солтүстіктегі климаттың өзгешелігі Калахари шөлейт үстіртінде және  Намиб  шөліне  көрші жатқандықтың әсерінен –тропиктік пасатты көп бөлігі өте құрғақ , тек ең шеткі оңтүстікке 2 өте үлкен мұхиттық ағыстардың  жақын жатуы территорияның кеуіп кетуінен сақтайды. батыста суық бенгал , шығысында жылы Мозамбик.Бұл жерде климат субтропикалық және жерта теңіздік типі.бұнда негізгі ылғал  жаңбыр кезінде түседі. Жазда жылына  орта  есеппен  464 мм жауын –шашын түседі. Орташа температура түнде +15⁰ +35⁰ дейін.Қыс құрғақ, құрғақ мезгіл. Орташа  температура түнде 0⁰, күндіз +20⁰ .жаңбыр ірі

7

тамшылармен жауады және тез арада қатты нөсерге айналады.жаңбыр бүнда шелектеп құяды. Нөсердің арты найзағайға айналып кетеді. Найзағай өте қатты болады. Оңтүстегі желдер суық алып келеді.,ал солтүстегі желдер ыстық алыпкеледі. Қыста күндер ыстық болады, түнде суық болады. Оңтүстік африкада ағып жатқан суларды көп жерлерден көре бермейсін. Ш ындығында оранжевая, вааль, лимпопо өзендері 100км/ге созылып жатқанымен, бірақ онда су өте аз. Оңтүстік африканың өте үлкен өзені –замбези. Замбези Африкадағы ауданы және ұзындығы бойынша 4-ші орынды алады. Жер суландыру үшін вааль және оранжевая өзендері маңызды рөль атқарады. Солтүстік және шығысында далалар және шөлді саванналар. Елдің маңызды экономикалық аймақтарын кесіп өтетін оренжевая өзенінің үлкен шаруашылық маңызы бар. Жерасты бұлақтары өте кең көлемде қолданады,және сонымен қатар теңіз суы тұшызданады. Көп алқаптарда  саванналар және көк шөпті далалар- кәдімгі жайылымдар алып жатыр. Елдің территориясының 1-ін ормандар алып жатыр. Кәдімгі ормандар ағаш егілген аудандардың 10/1бөлігін ғана құрайды. Олар кейптауынның шығысқа қарай тауларда және солтүстік Трансваальда сақталған. Ал қалғандары өндірістік отырғызылған ағаштар негізінен эфкалит, мимоза. Сәл жоғары орналасқандығына  байланысты осы кеңдікте орналасқан басқа жерлерге қарағанда орташа температурасы аздап төмен , жауын шашынның жылдық мөлшері батыс жағалауында 100м/н дракон тауларында 2000м арасында ауытқып отырады.Территорияның көп бөлігінде сумен қамтамасыз ету мөлшері жеткіліксіз. Оңтүстік және шығыс жағалары ғана сумен жақсы қамтамасыз етілген. Ішкі сулары өте аз және мемлекетте су ресурстарының ы өте жоғары. Роттердам,рейн өзендерінің суы ,бір Замбезидің суынан 2 есе аз.

 

 

 

 

8

1.2. Табиғи ресурстары

Оңтүстік Африка республикасы-түрлі  ландшафтар  мен табиғи ресурстарға  бай елдердің бірі. Үстіңгі құрлысы үлкен амфитеатрға ұқсас. Ең биік қатарлары шығыс пен оңтүстікте дракон және кап тауларында пайда болған. Солтүстік жаққа қарай биіктігі төмендейді. Оңтүстік африка республикасының жағалауында ішкі биік үстірттер мен жазықтар жиектелген. Оңтүстік африка республикасының жартыдан  көп территориясы 1000м/н жоғары, бірақ ¼ бөлігі 500м теңіз деңгейінен төмен орналасқан. Кар үстіртінің батыс бөлігінде, шығыс үстірттегі жер вельда деп аталады. Биік , орташа, төмен. Кустарниковый вельд деген  үстірті , жазықтар басым болады. Мұхиттық жағалауда оңтүстік африка республикасы шығыс және оңтустігінде ылғалды жазық созылып жатыр, батыс жағалауы қүрғақтау. Жартылай шөл және шөлдік өсімдік әлемі  солтүстік батысындағы Намиб құмды шөлінде орналасқан. Ішкі үстірттермен және жағалық жазықтықтардың климатында, суында , топырағында және өсімдіктер өсуінде айырмашылықтар бар. Бүл  аудандар үлкен және ұлы уступта айырылады.-ішкі үстірті қыры, жаға жақтан құлама ,әсіресе оңтүстік шығыста және шығыста. Бүл жерде ол дракон деген атпен белгілі, оның биііктігі 3500м/н жоғары, биік нүктесі-кат –пик тауы 3660м. Үлкен уступке оң жағынан жас Кап таулары жалғасады. Орташа биіктігі 1500-2000м ,ол жотадан құралған ендіктер бойынша созылған.кап таулары үлкен уступ таулары сияқтыдай жағалық жазықтық жағынан биік , қиын өтулі , жіңішке өзеннің  аңғары сияқты. Таудың солтүстік жағында құрлықты жоғары кару 1000мбиіктікте орналасқан. Солтүстік батыста жоғары кару құрғақты кіші макваленд және бушменленд қыраттарға ауысады. Оренжевая  өзенінің  орта ағыстарының сол жаққа қарай биіктігі ,800-900м  калахари деген жазық орналасқан. өзеннің арнасынан кесіп өтетін, жылдың көп бөлігі құрғақшылықта болады. Негізгі түрі құмды және құм тасты қалыңдықпен қапталған. Шығысқа қарай рельф қайтадан көтеріді. Вааль өзенінің оң жағалауында Кап үстірті бар. Даламий және избескімен құралған. Үстірте меридиан бойынша ислуман және

9

лагеберге таулары созылған-табиғи шекарасы кап үстірті және калахари жазығының арасында. Вааль өзенінің шығысында Вельде сеиясы басталады.,климатының биіктігімен құрғақшылығымен ажыратылады. Осы үстірттегі түрлі ылғалдықтар топырақта және өсімдіктерде ажыратылады. Оңтүстік африка республикасы жерден қазып алынған байлықтарының үлкен бөлігін ескі кристалдар алып жатыр. Оңтүстік африка республикасы пайдалы қазбаларға өте бай. Алтын мен уранды өндіретін жерлер Трансвааль және Солтүстік Оранжевая. Оңтүстік Африка Республикасы капиталистік елдердің ішінде  алмаз, алтын, уран, темір хромит өндіруден бірінші орында келеді.

 

                                               1.3. Халқы

        Оңтүстік  Африка  Республикасының  халық  саны  тез  өсіп  келе  жатыр  2,4%  жылына,  жергілікті  тұрғындар 3,5 %; халқының  орташа  жасы  -  63  жас,  ақ  нәсілдердің орташа  жасы  70  жас, африканерлердің  орташа  жасы  57  жас.  Халық  санының  көбеюі  өткен  ғасырдың  Европадан  және  Азиядан  көшіп   келушілердің  көбейіп  отырды.  60 жылдардың  басында  көшіп  келушілер  саны  күрт  азайды,  90 жылдардың басында көшіп келушілер  саны 5-6 мың   жылына  болды,    Халқының  85% қара  түсті  африкалықтар  әр  түрлі  этностарға  жататын  олардың  ішінде  зулу  38%-ін,  суто- 77%-ін, коса-11%-ін,  тсонга-6% -ін,  тсван-6%-ін құрады   олар  соңғы кезде дейін өзін  басқаратын  территорияда  тұрған. Ол  территориядан жүріп тұруы белгілі бір регламентпен  жүргізіліп  отырған.  Өздері  тұрған  территориядан басқа жерлерде  шетелдік  болып есептелінді.  Негізінен африкалықтар  қопалардан  тау кен өндірісінде,  ауыл  шаруашылық   аудандарында  өздері  ақ  нәсілдерден  бөлек  тұруға  мәжбүр  болған.  Европалықтардың  саны  халықтың  15 %-ін  құрайды.  Олардың 6%-ін  ана тілі  африканс  тілі  саналады.  2-ші  халқының  саны  жағынан ақ  нәсілділер  негізінен ағылшындар. Олар Германиядан, Бельгиядан,  Швейцариядан, Италиядан,  Франциядан,  Грециядан,  Скандинавия елдерінен  келген  халықтар  болып

10

  табылады.   Олар  негізінен  ресми  тілде   және  өз  тілдерінде  сөйлейді.  Ақ  нәсілділердің  4/5  бөлігі  Трансвальда  және  Кейпленд  қаласының  оңтүстігінде  тұрады.  Табиғи  өсімнің  кемдігіне  ақ  нәсілдердің  саны  біртіндеп  кеміп  келе  жатыр.  Англо-бур  соғысынан  бері  екі  үлкен  ақ  нәсілді  халықтар  арасында  осы  күнге  шейін  қарама-қайшылықтар  сақталған .   Оңтүстік  Африка  Республикасындағы ең  бай және ықпалы  күшті өндіріс иелері  негізінен африканерлер.  Оңтүстік  Африка  Республикасындағы үшінші  халқы саны жағынан мулаттар  мен метистер     ( үш  миллион адамға  жуық )    олар  Европалықтардан,  готтентоттардың  біріккен  семьясынан  және  Индиядан,  Индонезиядан,  Малайзиядан  шыққан,  оларды  Оңтүстік  Африка  Республикалардың  плантацияларында  жұмыс  істеу  үшін  әкелінген.  Бұлардың  80%-ті  көп провинциясында  тұрады.  Олардың көпшілігі  қалаларда  тұрады  және  олардың  арасында  кіші  буржуазияларда  бар.  Бұрынғы  уақытта  қара  нәсілділер  сияқты  дискриминацияға ұшыраған.  Азиядан шыққан  халықтар  негізінен Үнділер (1млн адам)  құрады,  олардың ішінде  13 мыңға жуығы қытайлар  болды.  Азия  халықтары  1960 жылы  пайда  бола  бастады,  оларды  натал  плантацияларындағы  қант  құрағында  жұмыс  істеу  үшін  әкелген.