Автор работы: Пользователь скрыл имя, 14 Февраля 2013 в 16:00, реферат
Бизди курчап турган чойродогу кайсы бир чындыкты дал ошундай жеткирип беруудо создорду же соз айкаштарын туура тандоо маанилуу болуп саналат. Кунумдук пикир алышууда ар кандай кырдаалдарда кенири колдонулган создор буга уютку болот да, ага комокко корком боекчолуу создор, колдонулушу чектелген (пассивдуу катмардагы) создер да жардамга келет. Адабий нормада жазуу учун, оюбуз тушунуктуу болуш учун ушулардын бардыгына конул бурабыз. Мындай ойдун так, даана жана адабий нормада туура берилишинен, коомдук кызматынан улам стиль келип чыгат.
ФУНКЦИОНАЛДЫК СТИЛДЕРДИН ЧЕКТЕРИ ЖАНА ЛПАРДЫН ОЗ АРА КАРЫМ-КАТЫШЫ
Ар кандай адабий тилдин функционалдык стилдеринин жалпылыгы болуп алардын жазма жана оозеки формага ээ болушу жана алардын пикир алмашуудагы реализациялана алуу мумкунчулуг эсептелет. Натыйжада айрым стилдердин чектери аз да болса езгерууге учурап, экинчи бир стилдин белгилерине ээ боло баштайт} Мисалы, илимий текст монолог формасында даярдалса, ал жазм! форманы алат да, китеп стилдерине коюлуучу талаптар толук аткарылат. Ал эми ошол эле текст аудиторияда окулса, шартка ылайык^ таштырылып, угуучулардын жаш озгочолугу, кызыгуулары, социал- дык абалы ж.б. эске алынуу менен окулат да, зарылдыкка жараша суйлошуу стилинин элементтери - жонокой суйломдордун жыш колдонулушу, суйлом мучолорунун орун тартибинин озгортулушу жана! башкалар - кошо аткарылат. Адатта мындай жагдайда китеп стилдеринин тексттерин угуучулардын кабыл алуусуна ылайыктат мумкун болушунча суйлошуу стилине жакындаштыруу талабы кеч лип чыгат'. Коммуникативдик мындай талап пикир алмашууда созсуз аткарылышы керек.
Адабий тилдин функционалдык стилдеринин тилдик курамы бирдей болбойт. Мындай «ботончолукторду биринчи кезекте ошол стилге таандык болгон функционалдык-стилистикалык сездер жаратат». Мисалы, арызды иш кагаздар стилинин башка жанрларынан (ушул эле учурда башка стилдерден) чектеп турган тилдик бирдиктер арыз, суранам, тиркеме, тиркеймин деген сыяктуу канцеляризмдер болуп саналат. Бул стилге таандык болгон мындай функционалдык-стилистикалык тилдик бирдиктер арыздын текстин башка стилдердин текстинен айырмалайт. Мындай стилдик чектелуу! кыргыз адабий тилинин бардык стилдерине мунездуу. Ошентип, стилди аныктоочу факторду текстте керектелип, анын стилдик белгилерин жаратуучу эмоционалдуу-экспрессивдуу, функционалдык
Караныз гипистикалык боектуу жана суйлошуу лексикалары тузет. Ал турум лексикалык бирдиктердин жогоруда белгиленген уч тобунун негизде
китеп жана суйлошуу стилдери белгиленет.
Функционалдык стилдердин чектерин ажыратууда тилдик факторду эске алуу жетишсиздик кылат. Анткени адабий тилдин ар тилинин жана алардын подстилдеринин стилдик белгилерин ага салып турган тилдик эмес (экстралингвистикалык) каражаттар да бар. Стиль жаратуучу тилдик каражаттардын бир тобу стилден экинчи стилге отуп кетуу, башкача айтканда, эки же андан коп стилдерде колдонулуу мумкунчулугуне ээ болсо, тилдик эмес каражаттар аларга салыштырмалуу туруктуу болот.
Ар кандай адабий тилдин функционалдык стилдеринин чегин биринчи кезекте тилдик эмес каражаттар эске алынат. Бул «алтын эрежени» Прага лингвистикалык кружогунун мучолорунон тартып азыркы филолог-стилистерге чейинки окумуштулар ишенимдуу метод катары пайдаланышат. «Ошентип, стиль
лингвистикалык факторлор менен байланышкан, тагыраак айтканда, бекем шартташкан кубулуш болуп саналат».
Экстралингвистикалык факторлор жалпы экстралингвистикалык, жеке экстралингвистикалык жана подстилдик экстралингистикалык факторлор болуп белунет3.
Пикир алмашуунун максаттуулугу, пикир алмашуунун чейресу, пикир алмашуунун жагдайы, стилдик турду аныктоо факторлорунун негизинде жалпысынан кыргыз адабий тилинин функционалдык стил-: in классификацияланатжана бул факторлор жалпы экстралин-I нистикалык факторлордун тобун тузет.
Жеке экстралингвистикалык факторлорго подстилди анык-гоо фактору, подстилдин жазма же оозеки формасын аныктоо фак-гору, стиль жаратуучу обьективдуу жана субьективдуу факторлор кирет жана алар кыргыз адабий тилинин конкреттуу функционалдык стилдерин тузууде чечуучу мааниге ээ.
Подстилдин экстралингвистикалык факторлор ездерунун мредметтуулугу менен жогорку экеенен айырмаланат. Тактап айтканда, бул факторлор абстракциялык форма абалында адамдын акыл-эсине чагылат же форма, ун, жазуу турунде кабыл алынат.
1 Карацыз: Аширбаев Т. Кыргыз тилинин стилистикасы: фонетикалык. сез жасоо жана лексикалык стилистика, 96-109-бет.
2 Кожина М. Н. Стилистика русского языка, 66-6.
3 Карацыз: Аширбаев Т. Кыргыз тилинин стилистикасы: стилистиканын жалпы маселелери, § 11.
13
Бул факторлор бир стилге бириккен подстилдерди ез ара айырмг лап турат.
Формата ээ болуу фактору, ымдоо-жамдоо, кыймыл-ишарг фонация, таблица, диаграмма, формула, шарттуу белгилер, chiv волдор, стилдик максатта пайдаланылган пунктуациялыкжана гра фикалык белгилер, суреттер, чиймелер жана башкалар подстилди экстралингвистикалык факторлор болуп саналат.
Жогоруда белгиленгендей, экстралингвистикалык факторло стилдердин чектерин ажыратууда негизги керсеткуч боло апат Анткени тилдик каражаттарга Караганда экстралингвистикалык к| ражаттар стилистикалык колдонулуу чеги боюнча бир топ Typyi туу болот.
Ошентип, жалпы экстралингвистикалык факторлор кыргыз > бий тилинин функционалдык стилдерин, жеке экстралингвистикаль, факторлор жеке бир стилди, ал эми подстилдик экстралингвистикг лык факторлор бир стилге бириккен подстилдердин чегин ажырг туучу факторлор болуп саналат.
Тексттин «эмоционалдуу жана экспрессивдуу боектуулук жана «кургак боектуулук» белгилери да стилдик чекти ажыратуу нун керсеткучу боло алат. Бул белгилер тилдин лексикалык бир диктери менен да байланыштуу каралып журет. Бирок, мисал кептеги эмоционалдуулукту жалан эле боектуу сездер эме суйлемдер да, сездердун суйлемдегу орун тартиби да, тропту( турлеру да, стилистикалык фигуралар да жарата алат. Ушул не гизден алып Караганда, кыргыз адабий тилинин функционалды стилдеринин «эмоционалдуулугу» же «кургак боектуулугу» «или мий стиль- иш кагаздар стили- публицистикалык стиль суйлошуу стили- корком стиль» тизмегинде есуу же теменде< децгээлинде даана керунет. Натыйжада, ар бир стиль же аньи подстили езунун табиятына ылайык «эмоционалдык боектуулук ка» же «кургак боектуулукка» ээ экендиги даана керунет. Миса лы, тушунук катта керкемдук жаратуучу тилдик каражаттар кол донбогондуктан, анын текстинин мазмуну маалымат беруу мене! гана чектелет. Ал эми лирикалык чыгарманын табиять керкемдукту талап кылгандыктан, анда орток маанилуу тилди! бирдиктер менен катар эмоционалдык-экспрессивдик тилдик бир диктер да кошо пайдаланылат.
Кыргыз адабий тилинин функционалдык стилдеринин подстил деринин келему да стилдердин (тактап айтканда, подстилдердин) чегин ажыратуучу белги катары кызмат кылат.