Топ және ұжым жөніндегі түсініктер

  Тәрбие жұмысындағы  ең кең таралған формасы сынып  сағаты болып табылады. Бұл тәрбие формасы оқушыны  адамгершілік , эстетикалық, құқықтық, әлде басқа тәрбие түрлерін үйрету қажеттілігінен туындаған. Сынып сағатының  басты компоненті болып  оқушының  алдын – ала жоспарланған тақырыбының оқушылырмен бөлісуі болып табылады. Сабақтан тыс қызығушылықтары, оқу процесіндегі  жүргізілген жұмыстар болып табылады.

  Жиі қарастыратын  тәрбие жұмысының бір формасы  – жиналыс. Жиналыс оқушының  өзін-өзі басқарудың  жоғарғы формасы түрінде қарастырады. Жиналыс мәселесі  алдын-ала анықталады және талқыланатын сұрақтар саны 1-3 тен аспауы керек. Әрбір сұраққа қатысты доклад оқылып, ол талқыланып, шешім қабылданады. Жиналысты таңдаулы мүше немесе  оқушының өзін - өзі  басқару ортасының  басшысы өткізеді. Талқыланған мәселелер тізбегі мен қабылданған шешім  жиналыс протоколына тіркеледі.

3. Тәрбие технологиясы.

  Тәрбие технологиясы -  бұл педагогтардың тәрбиелік  іскерлігі. Тәрбие технологиясы  жобаланған қорытынды мен жетістіктер тәсілінің  жоспарымен, сол тәсілдерді  моделдеумен,  жасалған жоспар мен моделдің жүзеге асырылуымен,  басқару іскерлігімен және осы жоспарды орындаушы адамдар тәртібімен байланысты.

  Тәрбие технологиясымен   жұмыс жасау барысында келесі ерекшеліктерді ескеру қажет.

  Тәрбие процесі біртұтас  және оны бөліктерге  ажыратуға  болмайды. Тәрбие әсері  бірізді-паралельдік  түрде емес,  комплексті түрде  жүзеге асырылады.

  Тәрбиелі технологиялық процесті  басынан аяғына дейін  жеткізу  қажеттілігінен қойылған. Аталмыш жағдайда  жалпы тәрбие технологиясында  сүйенетін индивидуалды шеберлік ескерілуі қажет. Тәрбиелеу технологиясының төңірегінде дамып келе жатқан  тұлға жолында кездесетін барлығына ортақ жалпы этаптар кездеседі. Технологиялық шешім қабылдау барысында әрбір тәрбиеші алдын-ала анықталған белгілеріндегі шығармашылық мүмкіндіктері арқылы қорытындысын коррекциялап,  бақылау арқылы  мақсақа қол жеткізу жолынан өтуге міндетті.

  Тәрбие процесінің тұтастық  идеясы практикалық технологияда комплекстік тұрғыдан жүзеге асырылады.  Комплекстік әдіс формасының ықпалы мен өзара әрекеттің және  әдістердің  мазмұн, тапсырма,  мақсаттың бірлігін білдіреді.

  Қазіргі тәрбиелеу технологиясы комплекстік әдістемеге міндетті түрде тіркелген талаптар тұрғысынан  келуді көздейді:

1. Тәрбиеленушілерге үш бағыттағы: сана, сезім, тәртіп арқылы ықпал ету.
2. Тұлғаның өзін-өзін тәрбиелеуі мен  сыртқы педагогикалық ықпалдың шектеулі түрде бірігуі арқылы қол жеткізілген  оң қорытындылар.
3. Ұжымдық топ, провалық тәртіп-органдары, жанұялар, әдебиет пен өнер, бұқаралық  ақпарат құралдары, әлеуметтік институттар мен бірлестіктер тәртібіне қатысты бар барлық күштер кординациясы мен бірлігі.
4. Тұлғалық  қасиеттер нақты тәрбиелік жұмыстарының жүйесі арқылы құрылады.
5. Комплекстік әдіс тәрбие процесін  және оның басқарылу  жүйелілігін  көздейді. Өзара байланыс пен  сыртқы және ішкі факторлардың тәрбиеге әсері ескерілгенде  ғана, басқару нәтижелі болмақ. Басты факторлар қатарына мыналар жатады:

• Берілген қабілеттерінің  дамуына оң әсерін  немесе кері әсерін тигізетін  оқушының қалыптасқан  өмір сүру әдісі.

• өмір шарттары
• бұқаралық ақпарат құралдары және  пропаганда
• оқушының  тұлғалық қасиетіне  әсер ететін  ұжымның өмір сүру шарттары мен даму деңгейі (тәрбиелік жүиелер, бағалау құндылығы, өнегелік нормалары, психологиялық климат)
• қарым-қатынас  нормалары.
• Тәрбиеленушілердің  тұлғалық және индивидуалдық  ерекшеліктері.

Тұлғаны қалыптастырудағы  комплекстік әдісте көрсетілген  шарттардың жиынтығы ескерілуі керек. Тұлғаға ықпал еткен  жағымды әсер сыртқы шарттардың өзгеруіне себебін тигізуі мүмкін.  Тәрбиенің жүйелілігі, бірізділілігі,  комплекстілілігі мен үздіксіздігі практиканттар қолдануды жөн көретін «тәрбиелік іс» деген ұғымға жақын келеді. Тәрбиелік іс – бұл тәрбиеленушілердің нақты дамуының жүзеге асуы мен ұйымдастыру формасы.  Тәрбиелік істің ең  басты ерекшеліктері – бұл қажеттілік, пайдалылық және іске асырушылық. Тәрбиелік прцесс тоқтамайтын тәрбиелік істер тізбегінен тұрады.

  Тәрбиелік істер ұжымдық , шығармашылық, қасиетке ие бола келіп, « ұжымдық тәрбиелік  істер» деп аталады. Егер тәрбиелік істі оқудың жекеленген жүйесі ретінде қарастырар болсақ, онда олар этаппен құрылатындығын байқауға болады:1). Мақсатты болжау (ситуация анализі, тәрбиелік мақсаттардың құрылысы); 2). Жоспарлау ; 3). Ұйымдастыру және дайындық; 4). Әрекеттің орындалуы; 5). Қол жеткізілетін  қорытындыларға анализ жасау.

  Тәрбиелік мақсат  нақты әрекет тапсырмасын анықтайды.  Көрнекілік әрекет барысында  тәрбиенің жалпы  бағыттарының бірімен сай келетін өзекті мәселе  дараланады. Мақсаты мен бағытына қарай тәрбиелік істердің көптеген түрлері ажыратылады: әлеуметтік –хабарлаушылық, эстетикалық, танымдық, спорттық, еңбектік т.б. Әлеуметтік- хабарлаушылық деп – қоғамдық белгіленген сапалы тәрбиелеудің басты мақсаты ретінде жұмсалатын тәрбиелік істі  атаймыз. Аталмыш бағыттың тәрбиелік ісінің  басты мақсаты – қоғамға және тәртіп сақшыларына деген оқушылардың қалыптасуындағы әлеуметтік қатынастағы жүйесі. Тұлғаның өзекті сапаларының мазмұнына, орын алған жағдайға  жеке қатынасын таныту арқылы құрылған азаматтық позиция жатады. Тәртіптілік тәрізді тұлғалық қасиет те паралельді түрде құрылады.

  Мақсатқа бағытталған  және жүйелілік  әсер барысында  тәрбиелеушінің санасы, сезімі, тәртібінде өнегелік қабілет құрылымы жүзеге асады.

  Адамгершілік тәрбиесінің  негізгі тапсырмасы болып:

• адамгершілік сана құрылымы
• адамгершілік сезімдердің дамуы мен тәрбиесі
• адамгершілік жүріс-тұрысындағы әдеттер мен қабілетті сараптау

  Адамгершілік тәрбие адам санасының қоғам мен байланыстың құрылымын, соған сай өз мінез-құлұын қоғам қызығыушылығымен  келістіру қажеттілігін, үлгі идеалдарымен танысуды,  қоғамдағы талапты, өнегелік білімнің  өнегелік сенімге айналуын, адамгершілік, сезім мен сапа тұрақтылығын, жүріс-тұрыстың  жоғары мәдениеттілігімен қамтиды.

ІІ. Жаңа технологиянынң ұжыммен байланысы

2.1. Ұжым туралы түсінік

     Ұжым (collectives –лат. «жинақтық») қоғамдық маңызды мақсаттар, ортақ құндылықты бағалау және бірігіп дасайтын қызметтер мен қарым-қатынас негізінде адамдардың әлеуметтік біріккен қоғамы деп қарастырылады.

  Ұжымға псхологиялық-педагогикалық  құбылыс ретінде ғылыми және  әдістемелік әдебиеттерде әртүрлі  трактовкалар беріледі: солардың  бірінде ұжым кез келген адамдардың  ұйымдастырылған тобы, екінші жағдайда  ұжым – ол топтардың  ең жоғары  дамыған сатысы.

  Ұжым жеке индивидтің  де жалпы қоғамның  да немесе  индивидтің  және әлеуметтік  қауымның  қызығушылықтарын қамтиды.  Жеке индивидтердің ұжымға  қосылуы  оның  мақсаттық бірлігіне,  қажеттіліктерінің құндылықты  бағалаулары, қызметтерінің мотивтері тәртіптеріне  негізделеді.

  Ұжымның негізгі  белгілері  - қоғамның маңызды  мақсаттардың болуы,  олардың  кезекпен дамуы, оқушылардың жүйелі  түрде  әртүрлі әлеуметтік  істерге араластыру және бірлескен қызметтерді ұйымдастыру.

  Ұжымның дамуына  ең үлкен маңызы бар нәрселер  қалыпты дәстүр мен бір-біріне  көмек  көрсету атмосферасының  болуы, сенімділік пен талап,  сын және өзін - өзі сынаудың  дамуы, саналы дисцеплинаның болуы.

  Профессионалды білім алу саласында  ұжымдық бірлестік үшін маңызды ролді  оқушыларға деген нақты талап жүйесі  мен олардың жүріс – тұрысын иеленеді. Қоғамға пайдасы тиер  азаматты тәрбиелеп шығаруды мақсат етіп қойған  педагог бірінші күннен бастап-ақ  барлығына ортақ талап қоюуы тиіс. Бұл талаптардың қойылуы уақытына емес, әрбір  педагогтың жалпы  ұжымның үздіксіз әреккеті болуға тиіс. Егер оқушыларға  мақсатқа бағытталған  талапты  ұжым емес бір ғана педагог ұсынса бұл нәтижесіз болмақ.

  Оқушылар ұжымына  деген жоғарғы талап – бұл тек қана олардың әрқайсысы үшін норма болып қалыптасуға тиісті  ережелерді  орындау ғана емес, осыған қажет шарттар да болып табылады. Осындай шарттардың бірі – педагогикалық  ұжымның өзіндегі жоғарғы талап:  педагогикалық жұмыскерлерге  - админстрация, әр педагогты – жолдастарына, ал ең басты - өз -өзіне. Тек осылай ғана тәрбие жұмысында біріккен, ортақ, ұжымдық методиканы жасап шығаруға болады.

  Біріккен талаптардың  жүзеге асу маңыздылығы білім  орындарының  педагогикалық кеңесіне  қарайды. Оқу және тәрбиелеу процесіндегі біріккен педагогикалық талаптардың  мағынасын түсіндіру, олардың мазмұнын нықтау мен әдістеменің және оның жүзеге асуын қадағалау  олардың, яғни кеңестің басты міндеттерінің бірі болып табылады.

  Әрбір педагог  оқушылар ұжымына немесе оның  бір мүшесіне қойылатын талаптардың  нақтыланған, сарапталған болуы керектігін жақсы біледі. Ал оқушылар болса мұндай жағдайда өздерін қалай  ұстау керектігін өте жақсы білуі тиіс. Педагог оқушыдан не талап ету керектігін, ал оқушы өзіне қойылған талаптың қандай екенін түсінгенде ғана ұжымдағы талаптылық бекілген.

  Ең мақсаты деп  табылатын талаптар қатарына  мыналар жатады:

• жалпы талаптар
• теориялық оқу сабағындағы оқушылардың өзін - өзі ұстауына қойылатын талаптар.
• шығармашылық  оқудағы оқушыларға қойылатын талаптар.
• Жатаханадағы жүріс- тұрысына қойылатын  талаптар.

  Аталмыш талаптарды  орындау оқушыларға оның мән-мағынасын,  мазмұнын, жүйелік дайындығы мен  бақылауын түсінуге көмектеседі.  Түсіндіру немесе анықтау талаппен  жүргізіліп отыру тиіс, оны алмастырудың  қажеттігі жоқ . Талаптың міндеті орындалуын талап ете алатын және сол талаптарды категориялық  формада ұсынып білетін оқытушылар мен  шеберлер ғана  мұндай біріккен, ортақ талаптардың   орындалуына  қол жеткізе алады.

  Оқушының бұл талаптарды орындау маңыздылығы мен пеагогтың қатаң талабын  түсіну өте қажет. Жүріс – тұрыс ережелерін орындау талабы оқушының бұйрығы түрінде де жүзеге асуы тиіс.

  Қойылар талаптардың  орындалуына оқушылардың еркін  араласуы, яғни оқу орнындағы  кезекшілік арқылы тәртіп  сақтаулары да үлкен орынды иеленеді. Бұзылған тәртіп ережелері өз уақытында көңіл бөлінуі тиіс. Бірақ, бұл дифференциалды түрде, жүріс – тұрыс мотивтарын  ескере отырып жүзеге асырылуы тиіс. Бұл жағдайда индивидуалды әдіс ең маңызды педагогикалық  жағдайлардың бірі болмақ .

  Барлық  талаптарды  орындау  жұмыстары тек оларды  жүйелі бақылауға алғанда ғана  жүзеге асады. Бақылау әсері  оның үнемі  жүргізіліп отыруына  байланысты әрі оқушылар шығарылған  қорытындыларды біліп  отыруы  тиіс.

 

2.2 Ұжымның түрлері.

Кәсіптік мектептегі жұмыстар үшін ұжым және ұжым мүшелерінің  құрылымы туралы хабардар болуы маңызды  болмақ .

  Алғаш ұжым –  мұнда тәрбиеленушілер үнемі  іскерлік және  тұлғааралық   өзара әсерде болады. Алғашқы  ұжымның  тұрақты және уақытша  түрлері бар. Дамыту немесе жетілдіруге қатысты алғашқы ұжымды ұйымдасқан  әр түрлі жетілдіру қызметтері  (сыныптар, отрядтар, топтар); жетілдірудің  бір ғана түріне негізделуі  (кружоктар, клубтар, секциялар. т.б.); тұрғылықты жері бойынша оның немесе басқа түрлері негізінде ұйымдасқан жетілдіру іскерліктеріне ажыратуға болады. Жас ерекшеліктеріне қарай алғашқы ұжым құрамы бір жастағы адамдардан құралғандай, әр жастағы да болуы мүмкін.

 

2.3 Ұжымды басқару мүшелері.

Сәтті функцияланған  оқушылар ұжымы оларды ортақ мақсаттарына қарай бағыттап отыратын ұжымның бас мүшелерін керек етеді. Ұжымның басты ұйымы жиналыс болып табылады. Оперативті тапсырмалардың орындалуы үшін староста  және профорг сайланады. Топтың бас мүшелері осылар болады.

  Старостаны жиналыста  жақсы оқитын оқушылар қатарынан сайлап, оны оқу орнының директорының  рұқсатымен  бекітеді. Егер староста   өзіне жүктелген қызметті дұрыс орындай алмаса, топ басқа старостаны  талап ете алады. Староста оқу ісі меңгерушісінің басшылығында қызмет жасап, оған есеп беріп отырады.

  Топ старостасы (топ  жетекшісі):  мұғалімдерге  сабақ  өткізуді дайындауға көмектесуге,  оқушыларды ішкі тәртіпті  сақтаумен  қамтуға, тәртіп бұзылған жағдайды  топ жиналысында мәлімдеуге, кезекшіні  тағайындап, оның өз міндетін  атқаруын қадағалауға,  топы әр түрлі  кружоктар мен спорттық секцияларға қызықтыруға міндетті болып табылады. Профоргпен бірге староста сынып оқушыларының тәрбиесі туралы жиналыс өткізеді.

  Белсенді топтардың  қарастыратын  мәселелері төмендегілер: үлгерімді жоғарылату,  нашар  оқушыларға көмектесу, экзаменге дайындық, тәртіптің мықтылығы, мәдени шаралар жүргізу т.б.

  Белсенді топтардың  жұмыстары әр түрлі формада  келеді. Олар: индивидуалды  және  топтық инструтаж, кеңесулер және  тәжірибе  алмасу семинарлары,  т.б. Актив  топтармен жүйелі түрде жұмыс жасау керек: индивидуалды кеңестерді  активист жұмыстарын анализдеу; оның топтағы нақты тіркелген жағдайының  тапсырмасын анықтау, кеңес рекомендацияларын  белсенді қабылданғандығын тексеру , өзі үшін қандай қортыдылар жасады осыны барлығын тексеру. Топ кеңестерінде оқудағы қорытындылар, конференцияға дайындық,, шығармашылық  қабілет мәселелері т.б. қаралады.

  Белсенді ұйымдастыру  – бұл тұтасқан, мықты оқушылар  ұжымының ұйымдасуына  алғашқы  қадам болмақ .Мұндай ұжымдардың  әрекеті тәрбиесіне  де зор үлесін қосады. Сапалы білім  мен  тәрбие алудағы  басты ролді  оқушылардың өздері иеленуі тиіс. Ұжымның  жұмысын оның мүшелері жауапкершілікті тек өздері үшін ғана емес жалпы ұжым үшін де сезінетіндей  етіп ұйымдастыру қажет.

  Ұжымды қалыптастыруда, ұжым мүшелеріне тапсырмалардың дұрыс бөлінуі де маңызды орын иеленеді. Әрбір оқушы  өз тапсырмасын орындау барысында  топ ісіне өз үлесін қосып отырады. Сондықтан,еңбек тәртібіне, жүріс-тұрыс мәдениетіне, еңбек қауіпсіздігіне дайын өнімді тапсыру мен ОТК –ға  жауаптыларды  тағайындау керек.

  Ұжым  уақытша,  оқушылық, тәрбиелік бщлып бөлінед.