Эмоциялардың нейрофизиологиялық механизмдері

                         «Астана Медицина Университеті» АҚ 

 

 

 

 

       
      СӨЖ 
Тақырыбы:  Эмоциялардың нейрофизиологиялық механизмдері.  
 
 
Орындаған:  _____________________ 
Тексерген: _____________________ 
 
 
 
 

 

 

 

 

 

 

                                            Астана 2013

                                                           Жоспар:

  Кіріспе

1. Негізгі бөлім.

2. Эмоциялардың физиологиялық механизмі.

3. Эмоцияның психоорганикалық  теориясы.

   Қорытынды 
 
   Пайдаланылған әдебиеттер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                   КІРІСПЕ

 

   Адам эмоциясы негізінен тіршілік ортасымен әлеуметтік жағдайларларға байланысты және ол тарихи даму жағдайға тәуелді. Эмоцияның нейрофизиологиялық механизімі жүйке жүйесінің арнайы қызметі, ең алдымен ретикулярлық фармацияға байланысты болып, қызметі жандандырады, ал екіншіден, ми төмпешігінде, әсіресе көру төмпешігінің астындағы гипоталамуста және мидың өте ерте дәуірлерде қалыптасқан қабығы мембикалық жүйесінде орналасқан орталықтар арқылы белсенді түрде қызмет атқарады, сондай-ақ сезім мен эмоцияның дамуына ереулі әсер ететін фактор .  
   Сезімдер мен эмоциялар жануарлар тіршілігі биологиялық қалыптан шығып, адамның санасымен байланысқан. Сөйтіп адам сезімдерінің өрісі кеңейіп оның жануарлар дүниесінен ерекше ақыл ой, адамгершілік эстетикалық сезімдері жетілмеді олар қоғамды әлеуметтік сипатқа ие болды  
Эмоциялар тек қозғалыс реакциялары: мимика, жестерде, ғана көрініс бермейді, сондай-ақ бұлшықеттердің тоникалық жиырылуында байқауға болады. Клиника бұлшықет тонусы аффект мөлшері ретінде қолданылады. Көбінесе жоғарғы бұлшықет тонусы эмоционалды жағдайдың теріс көрсеткіші (дискомфорт) ретінде санайды. Тоникалық реакция диффузды, генерализденген , барлық бұлшықеттерді жаулап алу арқылы қозғалыс жасауды қиындатады .Соңында ол тремар , хаотикалық, басқарылмайтын қозғалыстарға әкеледі .  
   Әртүрлі конфликтерге душар болатын адамдар, әсіресе невротикалық бұзылыстары барлары басқаларға қарағанда қимыл-қозғалыстары көбірек болуымен ерекшеленеді .  
   Р.Мальмо өз әріптестерімен жүргізген зерттеулерінде психикалық аурулары бар адамдардың бұлшықет қозғыштығы контрольді топтағыларға қарғанда жоғарырақ екенін көрсетті. Әсіресе ол патологиялық қауіпті психотерапевтикалық әдістер осы қозғыштықты басуға негізделген ,мысалы релаксация әдісі және аутогенді тренировкалар .Олар адамдарды бос ұстауға, босаңсуына үйретеді , соның нәтижесінде олардың әртүрлі бұзылыстарға байланысты қозғыштығы , қатерлігі төмендейді .  
   Адамның эмоционалдық жағдайының өзгеруінің сезімтал индикатордың біріне оның дауысы жатады.Соған байланысты дауыс көмегімен эмоционалды қайғыруды және оларды белгі бойынша дифференцилеуге (жағымды, жағымсыз) арнайы әдістер енгізілген. Ол үшін магнитті лентаға жазылған адамның дауысы анализдейді. ЭЕМ көмегімен сөз сигналдары жиіліктегі спектрге ажырайды .  
   Эмоционалды қозғыштықтың өсуіне байланысты айтылатын сөздер мен дыбыстардың жиіліктегі спектр мөлшері ұзарып , жоғары жиілікті құраушы жаққа жылжиды. Жағымсыз эмоциялар спектрлі энергиясы төмен жиілік бөлікте концентрленсе , ал жағымды эмоциялар – олардың жоғары жиілікті аймағында орналасады .Сөз сигналының спектріндегі бұл жылжулар үлкен физикалық жүктемеден кейін де пайда болуы мүмкін. Бұл әдіс эмоционалды қозғыштықтың жоғарлауын 90% жағдайында анықтауға мүмкіндік береді , сондықтан ол адам жағдайын анықтауда перспективті болып табылады.  
   Эмоциялардың маңызды компоненттеріне вегетативті нерв жүйесінің активті өзгеруі жатады.Эмоцияладың вегетативті көріністері әртүрлі: терінің барерьлік қызметінің өзгеруі (КГР), жүрек жиырылу жиіліктер, қан қысымы, тамырлардың кеңеюі мен тарылуында, дене температурасының , қанның гормональді және химиялық құрамының өзгерістері және т.б.Ашушаңдылық жағдайында қанда норадреналин мен адреналин мөлшері жоғарылайды, жүрек соғуы жиілейді, көз қарашығы кеңейеді .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                  Эмоция туралы түсінік.

 

  Эмоция деп айналадағы заттар мен құбылыстарға жағымды жағымсыз қатынастын сәулеленуін айтамыз. Эмоциялар шындықтын жүйкеде сәулеленуін айрықша бір түрі .

  Сыртқы дүниенің әсері адамның миында тек қана сәулеленіп қоймай, оған толғанып тебіреніп, өзінің қатысын білдіреді.

   Бұдан адамға жағымды не жағымсыз сезімдер туып отырады. Эмоция адамның сыртқы келбеті, бет әжімі қимылдары, дауысы арқылы айқын көрінеді. Эмоция үшін адам организімің ішкі мүшелері әрекетінің әсері зор . Мысалы қанның жүруі тамырлардың жүрекке ерекше соғуы, бездер әрекетіне Физиологиялық әрекеттерге эмоция үлкен әсер етеді. Эмоция хайуанаттарда да бар олардың эмоциясы, инстикт  деп аталады. Олар мұқтаждықтарын биологиялық қанағаттандырумен байланысты, мысалы мысық пен иттің еркеленуі, олардың үйреленіп бір нәрседен қорқуы, олардың сыртқы келбетінен жақсы көрініп тұрады. Адам эмоциялары хайуанат эмоцияларына қарағанда өте бай болып келеді, әрине  адамдардың эмоциялары біркелкі болмайды, өйткені олардың айналадағы нәрселерге қатынасы бірдей емес. Әрбір адамның темпераментіне, мінезіне олардың басынан кешкен тәрбиесіне қарай сыртқы дүние әсеріне жауап қайтару түрліше болады. Адам эмоцияларынын бір бірінен айырмашылығы сезімдердің күш жағынан, әрекет ету мерзімінің уақыт мөлшері жағынан, олардың сыртқы қимылдары, бет әжімі арқылы білініп көрініп тұрады. Эмоция адамның тұрмысында үлкен орын алады, олар адамға адамдық сипат беріп, оның әрекетін жылытып көрік беріп отырады.

   Эмоция бұл  – организмнің сыртқы ортадағы  болып жатқан жағдайға көрсеткен  бейнесі. Яғни, қанағаттанарлық тұрғыда  не қанағаттанарлықсыз. 
Ішкі ортаны күйзеліске әкелетін эмоциялар медициналық тұрғыда патологиялық процессті туғызады. (ішкі мүшелердің ауруларын.)  
Эмоцияны сыртқы орта факторлары тудырады.

    Эмоциялық реакциялардың шығуына лимбикалық жүйенің элементтері жауапты болып табылады. Сонан кейін эмоциялық разряд лимбикалық жүйеден генерализациялық тұрғыда қозып, барлық миға тарайды. 
 
Эмоция өзінің интенсивтілігі мен созылмалығы бойынша классификацияланады: көңіл күй – эмоция – аффект. Қалыпты және қалыпсыз эмоциялар. Стеникалық (организмнің активтілігінің жоғарылауы) 
және астеникалық (организмнің төмендеуі). Негізгі эмоциялар: 1) қуаныш;  
2) қызығушылық; 3) таңғалу; 4) қайғы; 5) жиіркенушілік; 6) ашу; 7) жек көру; 8) қорқыныш; 9) кінә; 10) ұялу;

Жалпы, организмнің  көрінісі, эмоция кезінде ішкі мүшелер  мен организм жүйесінің функцияларының өзгерістерімен көрініс табады.  

 

 

 

 

 

 

 

                 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

              Эмоциялардың физиологиялық механизмі.

   Адам эмоциясы негізінен тіршілік ортасымен әлеуметтік жағдайларларға байланысты және ол тарихи даму жағдайға тәуелді. Эмоцияның нейрофизиологиялық механизімі жүйке жүйесінің арнайы қызметі, ең алдымен ретикулярлық фармацияға байланысты болып, қызметі жандандырады, ал екіншіден, ми төмпешігінде, әсіресе көру төмпешігінің астындағы гипоталамуста және мидың өте ерте дәуірлерде қалыптасқан қабығы мембикалық жүйесінде орналасқан  орталықтар арқылы белсенді түрде қызмет атқарады, сондай-ақ сезім мен эмоцияның дамуына ереулі әсер ететін фактор .

   Сезімдер мен эмоциялар жануарлар тіршілігі биологиялық қалыптан шығып, адамның санасымен байланысқан. Сөйтіп адам сезімдерінің өрісі кеңейіп оның жануарлар дүниесінен ерекше ақыл ой, адамгершілік эстетикалық сезімдері жетілмеді олар қоғамды әлеуметтік сипатқа ие болды

   Эмоциялар тек қозғалыс реакциялары: мимика, жестерде, ғана көрініс бермейді, сондай-ақ бұлшықеттердің тоникалық жиырылуында  байқауға болады. Клиника бұлшықет тонусы аффект мөлшері ретінде қолданылады. Көбінесе жоғарғы  бұлшықет тонусы эмоционалды жағдайдың теріс көрсеткіші (дискомфорт) ретінде санайды. Тоникалық реакция диффузды, генерализденген , барлық бұлшықеттерді жаулап алу арқылы қозғалыс жасауды  қиындатады .Соңында ол  тремар , хаотикалық, басқарылмайтын  қозғалыстарға әкеледі .

   Әртүрлі  конфликтерге  душар  болатын  адамдар, әсіресе  невротикалық  бұзылыстары  барлары  басқаларға  қарағанда  қимыл-қозғалыстары  көбірек  болуымен  ерекшеленеді .

   Р.Мальмо  өз  әріптестерімен жүргізген  зерттеулерінде  психикалық  аурулары бар  адамдардың  бұлшықет қозғыштығы   контрольді  топтағыларға  қарғанда  жоғарырақ екенін  көрсетті. Әсіресе ол патологиялық  қауіпті  психотерапевтикалық  әдістер  осы  қозғыштықты  басуға  негізделген ,мысалы  релаксация  әдісі   және  аутогенді  тренировкалар .Олар адамдарды  бос  ұстауға, босаңсуына  үйретеді , соның  нәтижесінде  олардың  әртүрлі  бұзылыстарға байланысты  қозғыштығы , қатерлігі төмендейді .

   Адамның  эмоционалдық жағдайының  өзгеруінің   сезімтал  индикатордың   біріне   оның  дауысы жатады.Соған  байланысты  дауыс көмегімен  эмоционалды   қайғыруды және  оларды белгі  бойынша дифференцилеуге (жағымды, жағымсыз) арнайы әдістер енгізілген. Ол үшін магнитті   лентаға жазылған  адамның  дауысы  анализдейді. ЭЕМ  көмегімен  сөз сигналдары  жиіліктегі  спектрге  ажырайды .

   Эмоционалды  қозғыштықтың  өсуіне  байланысты  айтылатын  сөздер мен  дыбыстардың  жиіліктегі  спектр  мөлшері  ұзарып , жоғары  жиілікті  құраушы  жаққа жылжиды. Жағымсыз  эмоциялар  спектрлі  энергиясы  төмен жиілік бөлікте концентрленсе , ал жағымды эмоциялар – олардың  жоғары  жиілікті аймағында  орналасады .Сөз  сигналының   спектріндегі   бұл жылжулар  үлкен  физикалық   жүктемеден  кейін де  пайда  болуы мүмкін. Бұл  әдіс  эмоционалды  қозғыштықтың  жоғарлауын 90%  жағдайында  анықтауға   мүмкіндік  береді , сондықтан  ол адам жағдайын  анықтауда  перспективті  болып  табылады.

  Эмоциялардың  маңызды  компоненттеріне  вегетативті нерв  жүйесінің  активті  өзгеруі  жатады.Эмоцияладың  вегетативті  көріністері  әртүрлі: терінің  барерьлік  қызметінің  өзгеруі  (КГР), жүрек  жиырылу  жиіліктер, қан  қысымы, тамырлардың кеңеюі мен  тарылуында, дене  температурасының , қанның  гормональді  және  химиялық  құрамының өзгерістері және т.б.Ашушаңдылық  жағдайында  қанда  норадреналин  мен  адреналин  мөлшері  жоғарылайды, жүрек соғуы  жиілейді, көз қарашығы  кеңейеді .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                    Эмоция психорорганикалық теориясы

 

    Джемс-Ланге түжырымы бірнеше қарсы көзқарастар пайда етті. Негізгі сын айтқан У.Кеннон әртүрлі сезімдерге байланысты жауап әрекеттер бір-біріне өте үқсас, сондықтан олар адамның сан-алуан эмоциялық қасиеттеріне сай келе бермейді. Мысалы, қазақ келісу сезіміне орай басын изейді, ал болгар — шайқайды; аф-риканың бір тайпа өкілдері сүйген адамының бетіне түкі-ретін көрінеді, ал қазаққа бүйтіп көр… Сонымен бірге, адамның әдейі істеген жасанды әрекеттері қажетті көңіл-күйді бере алмайды. Кейде, мысалы, жағдайға орай «молдамыз» шығып, сіресе бағып, соңына шыдай алмай, күліп жіберетініміз осыдан.

Электрофизикалық әсерінен миды ары қарай дамыды. Осы базада Линсен Хеббаның мотивациялық теориясы пайда болды. Бұл теория бойынша эмоциялық жағдай, бас миының өзек бөлімің ретукулярлы фармация анықтайды. Орталық жүйке жүйесінің бұзылуымен қалыптасуы сәйкес келетін құрылым салдарынан эмоция пайда болады.

Активациялық теория келесі жағдайларда негізделеді.

1. Эмоция пайда болатын  мидың электрофолографиялық жұмыс бейнесі ретикулярлық фармация қызметімен байланысты бейнесі болып табылады.
2. Ретикулярлық фармация жұмысы оның күшімен, ұзақтылығымен динамикалық өлшемін эмоциялық қалыптылығын анықтайды. Бұл теория ортаның эмоцияның органикалық процестерді анықтайтын теория пайда болады ,бұл теория адам психикасына, қылығына әсер етеді.

Хеббудың қисық эмоцияны қоздыру эксперименті сәтті өтті. Қисық эмоцияның қозуымен адам іс әрекеті бұл суретте көрсетілген. Жоғарғы дәрежеге жету үшін, эмоцияны не әлсіз, не күшті қоздыруға болмайды. Әр адамның эмоцияны қоздыру жұмыста күшті әсер қамтамасыз етеді Эмоция қозудың оптимальді сатылары мына факторға тәуелді ерекше істеу кызметіне және жағдайына байланысты.

Эмоцияның қазіргі заман тарихы О.Джемстің 1884 ж. жарияланған «Эмоция деген не» атты мақаласынан басталды. О.Джемс және бұған байланыссыз Г.Ланге пайымдаған теория бойынша: сезімнің туындау себебі — сыртқы ырықты қозғалыстар, сонымен бірге. ішкі ырықсыз жүрек толғаныстарынан болатын адамның кейіп өзгерістерінен. Осы өзгерістерден туындайтын адам әсерлерінің бәрі эмоциялық күйді танытады. «Біздің қайғыруымыз, жылағанымыздан, қорқуымыз,  қалтырауымыздан, қуанганы-мыз, күлгенімізден» (О.Джемс). Сонымен, эмоция салдары болған дене шетіндегі (перифериялық) органикалық өзгерістер,    ғалымдар ойынша, сезімдер себебіне ауысады. Осыдан эмоциялардың ырықты реттелуінің қара-дүрсін түсініктемесі беріледі: мысалы, үнамды эмоцияга тән әрекеттерді әдейі жасаумен қажет болмаған қасірет сезімін басуға болады-мыс.                                

       

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                            Қорытынды.

 

  Жалпы осы тақырыпты қорытындылай келе, эмоция деп айналадағы заттар мен құбылыстарға жағымды жағымсыз қатынастын сәулеленуін айтамыз. Эмоциялар шындықтын жүйкеде сәулеленуін айрықша бір түрі .

Ал, эмоцияның нейрофизиологиялық механизімі жүйке жүйесінің арнайы қызметі және  ең алдымен ретикулярлық фармацияға байланысты болып, қызметі жандандырады, ал екіншіден, ми төмпешігінде, әсіресе көру төмпешігінің астындағы гипоталамуста және мидың өте ерте дәуірлерде қалыптасқан қабығы мембикалық жүйесінде орналасқан  орталықтар арқылы белсенді түрде қызмет атқарады, сондай-ақ сезім мен эмоцияның дамуына ереулі әсер ететін фактор .

Сонымен, эмоция адамның  органикалық мұқтаждықтарын қанағаттандыруға байланысты туатын психикалық процесс.

Ес дегеніміз мидың  тіршілік әрекеті үстінде жинақталған  тәжірибені сақтап, жаңғыртуды, пайдалануды  қамтамасыз ететін қасиеті. Ес арқылы организмнің өмір тәжірибесі байыйды  және ол пайдаға асырылады. Ес сыртқы дүние құбылыстары мен заттары  бейнесінің мида сақталып, қайтадан жаңғыртылып, ұмытылып, ошіп отыруымен сипатгалатын психикалық процесс. 
 
Естің үш түрі болады қысқа мерзімдік, аралық және ұзақ  мерзімдік. Жүйке жүйесі қабылдаған ақпарат аддымен қысқа мерзімдік ес түрінде бекітіледі. Одан әрі ол тез жойылады (ұмытылады) немесе аралық ес турінде калдырылады. Аралық ес ақпаратты бірнеше минут немесе сағат сақтауға мүмкіндік береді. Егер оқиға маңызды болса және  белгілі эмоция тудырса, онда ол көп уақытқа қалу үшін ұзақ  мерзімдік еске айналып, кейде өмір бойы сақталады.