Мектепке дейінгі сурдопедагогиканың пәні, әдіс –тәсілдері

2-лекция

Тақырыбы:Мектепке дейінгі сурдопедагогиканың  пәні,  әдіс –тәсілдері.

1. Мектепке дейінгі сурдопедагогиканың пәні.
2. Мектепке дейінгі сурдопедагогиканың басқа ғылымдармен байланысы.
3. Мектепке дейінгі сурдопедагогиканың  әдістері.   

   \Сурдопедагогика (латын. –естімейтін ) арнайы педагогиканың бір саласы.

Мектепке дейінгі сурдопедагогиканың пәні болып, ерте жастағы және мектепке дейінгі  естімейтін баланы оқыту мен білім беру болып табылады.

    Есту қабілеті зақымдалған баланың мектепке дейінгі кезеңі маңызды,себебі ерте коррекциялық жұмыстың нәтижесінде  баланың дамуы,әлеуметтік,жеке дамуы қалыптасады. Мектепке дейінгі тәрбиені Л.С.Выготский « естімейтін балаларды әлеуметтік тәрбиелеудің бастапқы жүйесі» деп білді. (1983, с. 104).

Мектепке дейінгі сурдопедагогиканың негізгі міндеттерінің бірі есту қабілеті зақымдалған балаларды  қоғамға енгізу.Ерте және мектеп жасында  есту қабілеті зақымдалған балаларға  педагогикалық көмек көрсету.Мектепке дейінгі сурдопедагогиканың негізгі  міндеттері төмендегідей:

• Есту қабілеті ерте зақымдалған баларға уақытылы педагогикалық көмек көрсету;
• Есту қабілеті ерте және мектепке дейінгі жаста зақымдалған балалардың дамын ; Есту қабілетің зақымдалуы  баланың физикалық,таным, әлеументтік ,сөзік дамына және жеке құрылымдарына  кедергісін оқу.
• Есту қабілеті зақымдалған балалдың ата-аналарына есту қабілеті зақымдалған балалны үәй жағдайында тәрбиелеуге көмектесуді ұйымдастыру.
• Теориялық коррекциялық және дамытушылық жұмысты : міндетті анықтау, принциптер,ерте жастағы және мектеп жасындағы балаларды тәрбиелек мен оқыту әдістері;
• ерте жастағы және мектеп жасындағы  есту қабілеті зақымдалған балаларға педагогикалық көмек көрсетудің жаңа жолдарын іздестіру.
• ерте жастағы және мектеп жасындағы  есту қабілеті зақымдалған балаларды қалыпты еститін балалармен  интегралды біріктіру.

2.  Мектепке  дейінгі сурдопедагогиканың басқа ғылымдармен байланысы.

     Естімейтін және нашар еститін балалармен жұмыс істейтін мамандар  мектепке дейінгі сурдопедагогикамен байланысты түрлі ғылыми салаларды  міндетті түрде білуі қажет.

   Ең бастапқысы  медико-биологиялық сала. Психофизиологиялық  мектепке дейінгі сурдопедагогиканың  негізі  баланың физиологиялық,жүйкелік байланыстарын,әр түрлі анализаторларының  және  олардың психикалық дамуы.(И.М.Сеченов , И.П.Павлов, П.К.Анохин, А.Р.Лурия идр.).

   Отоларингогтар,сурдологтар,  аудиологтар естімейтін балалар туралы ақпаратты меңгереді:себебін,есту анализаторына мінездеме және оның уақыты,есту қабілетінің төмендеуі.Балалар сурдолог және аудиолог мамандарының  зерттеуінің нәтижесінде  естімейтін және нашар еститін балалардың  есту анализаторын зерттеу әдістері және классификация құрылды.(Л.В.Нейман, Ю.Б.Преображенский,Д.И.Тарасов идр.).

   Медициналық анықтамалар   бірінші бұзылысты және терең  зақымдалуының нәтижесінде басқа  да психикалық дамуына ,ең негізгі  сөйлеуге және комуникативтік  процесстерге кері әсерлерін  анықтайды.

   Оторинологоктардың, сурдолгтардың ,аудио-логикалық  зерттеулердің , сурдотехникалық, медициналық және педагогикалық көмек берудің нәтижесінде балаларға ерте кемістіктін алдын алуда. Соңғы он жылда медикоментті емдемдің нәтижесі қарқынды етек жайды (кохлеарлы имплант).

   Сурдотехниканың  кең дамуының арқасында  есту аппараттары, мектеп жасына дейінгі  нашар еститін балалардың  қоғамда қалыптасуына,сөйлеу тілінің дамуына ,жеке дамына мүмкіндік берді.

   Мектепке дейінгі сурдопедагогика сонымен қатар  неврапотологиямен және психопотологиямен тығыз байланысты. Бұл ғылымдар медицинада нашар еститін балалардың  дифференциалдық диагносткалауда маңызды. Кейбір естімейтін және нашар еститін балалар есту қабілетінің төмендеуінен, орталық жүйке жүйесімен байланысты басқада кемістіктері болады. Баланың психикалық дамуында,ақыл-ойдың кемдігі, мінез-құлықтың,тірек-қимыл аппаратының және т.б Бұндай балаларды диагностикалау сурдолог пен психоневролгтың жұмылған жұмыстарында нәтиже береді.

   Мектепке дейінгі  сурдопедагогика  жалпы,мектепке  дейінгі және арнайы психологиямен   байланысты.Сурдопедагогтар   естімейтін  баланы тәрбиелеуде балалың танымдық  құрылымын ескереді.

   Педагогикалық процессті  дұрыс ұйымдастыру үшін,  жалпы  және арнайы баланың дамуын ,мектепке  дейінгі баланың психологиялық  дамуына көңіл бөлінеді.(Р.М. Бос-кис, Т.А.Власова, А.А.Катаева, И.М.Соловьев,  Т.В.Розанова,Ж.И.Шифидр.).Есту қабілеті зақымдалған балалардың  психологиялық ерекшеліктерін білу  дифференциалық оқудағы мәселелерді шешуге,білім сапасын арттыруға маңызды.

    Мектепке дейінгі  сурдопедагогика  аралас педаогикалық  салалармен- жалпы және мектепке  дейінгі педагогика, мектептегі  сурдопедагогика.Әсіресе мектепке дейінгі және мектептегі сурдопедагогика бір-бірімен тығыз байланысты.Бұл анықтама бәріненде  мына ғалымдардың  Р.М.Боксис, Т.С.Зыкова, К.Г.Коровина, Л.П.Носковой және т.б жұмысында  айтылғандай, естімейтін және нашар еститін балаларды  коррекциялық оқытуға тиеселі. Мектепке дейінгі сурдопедагогиканың жұмыстарының бірі естімейтін және нашар еститін балаларды тілдік әдістермен үйрету,естуін дамытуға тәрбиелеу және ауызша сөйлеу тіліне үйрету.

     Мектепке дейінгі  сурдопедагогика лингвистикалық  ғылыммен және психолингвистикамен  тығыз байланысты. Нашар еститін балалардың тілін дамытуға,тілдің құрылымдық ерекшеліктерін үйренуге,тілдік оқыту жүйесін қалыптастыруда  психолингвистика ат салысады.Туылғаннан тілдің дамуы туралы  Л.В.Выготский, А.Р.Лурии, А.А.Леоньтева , Н.И.Жинкина, Т.В.Ахутина және т.б ғалымдардың еңбектерінде жазылған.

    3.Мектепке дейінгі сурдопедагогиканың әдістері

  Мектепке дейінгі сурдопедагогика , анализ және жалпы теориялық, практикалық материялдарды пайдаланып, есту қабілеті зақымдалған мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту мен тәрбиелеу. Психологиялық-педагогикалық қажеттіліктерді меңгере отырып,естімейтін және нашар еститін балаларды оқыту мен тәрбиелеуде,коррекциялық жұмыстарды ұйымдастыруда мына әдістер қолданылады:бақылау,педагогикалық эксперимент,құжаттқа анализ жасау,бала жұмысын тексеру,әдебиет көздерін оқу.

    Бақылау әдісі  мектеп жасына дейінгі есту қабілеті зақымдалған балаларды тәрбиелеу мен коррекциялық жұмыс жүргізуге бағытталған. Бақылау әдісінің негізгі міндеті баланың іс-әрекетін,әр фактын анализдеу мен жүйелеу. Бақылау әдісінің негізгі мақсаты-әдістің мақсатын,объектін,өткізілу жоспары,қорытынды.

  Бақылау әдісін өткізуде мектеп жасына дейінгі есту қабілеті зақымдалған балаларға қиындықпен жүзеге асады.Себебі баланың бағынбауы,дұрыс түсінбеуі көптеп кедергі келтіреді. Бұндай жағдайды болдырмау үшін баланы бөлек бөлмеге әйнектен бақылау немесе айнаның көмегімен бақылауға да болады.Бұл жағдай көбінше субъективті анық болмай шығуы мүмкін ,сондықтан бөлмеге видео,аудио,фотоопараттар пайдалануға болады.

Құжатты анализдеу. Есту қабілеті зақымдалған баланың дамуын оның құжаттарымен танысу маңызды :баланың даму тарихы,ПМПК қорытындысы,аудиограмма және есту қабілеті туралы анықтама, ерте жастағы дамуы және т.б . медициналық құжатпен танысу баланың  кемістігінің себебін, пайда болу уақытын,бұзылыстың құрылысын,басқада қосымша бұзылыстың  болуын және баланы тәрбиелеуге маңызды. Психолгтің берген түйіндеме құжатының маңызы зор,ол баланың психикалық  жан-жақты дамуын қарастырады. Ал педагогикалық тексерудің нәтижесінде құжаттамада: баланың тексеру  пратаколы, мінездеме, жеке жұмыс дәптері және т.б.

   Эксперимент.   Бұл әдіс белсенді зерттеу болып табылады. Себебі ,педагогикалық эксперимент белгілі бір мақсатқа көзделеді.Эксперимент  әртүрлі  мінезделеді:констатиралық немесе құрылымдық, жеке немесе топпен ,лабараторияда немесе  балаға ынғайлы  бөлмелерде жүгізіледі.Констстиялық  экспериментте баланың дамуы ,бақылауда байқалмаған  анықталады. Констиялық эксперимент  мақсаты, әдістің өтуі, күтілген нәтижені нақты орындауға бағытталған.

  Бала жұмысын анықтау. Баланың жұмысы,мысалы  баланың салған суреті,құрастырулары ,баланың даму деңгейін анықтауға,психикалық процесстерінің(назары,есте сақтау қабілеті,қабылдауы,ойлауы), анықтауға көмектеседі. Бала жұмысының нәтижесі диагностикалық материял болады.Онда баланың кейбір жеке қасиеттері де анықталады.

  Әңгіме,сұрақ-жауап,анкеталау,сұхбат алу әдісі көбінесе есту қабілеті зақымдалған баланың ата-анасымен және туыстарымен педагогтың көмегімен жүзеге асады.Онда баланың дамуы,үйде және  бала бақшадағы  тәрбиесі мен білім алуы туралы ақпарат жинау.Бұл әдістің нәтижелі болуы әңгімелесудің( анкеталау,сұқпаттасу) мақсатына,сұрақтың дұрыс қойылуына,жауапты дұрыс бағалауына байланысты.

   Бұл әдісті жүргізу  сөздік қарым-қатынасты талап  етеді. Мектеп жасына дейінгі есту қабілеті зақымдалған балаларда сөйлеу фазасы өте төмен жүргендіктен бұл қиын әдіс болып саналады.Әсіресе бүлдіршіндерде бұл әдіс аз нәтижелі болып табылады.Ал жоғарғы мектепке дейінгі жастағы есту қабілеті зақымдалған балаларда әңгімелесу өткізіледі  .

    Әдебиет  көздерін пайдалану. Мектеп жасына дейінгі сурдопедагогиканың тағы бір әдісі әдебиеттермен( теориялық) жұмыс. Сурдопедагогикалық әдебиеттерді пайдалана отырып ,бақылау,эксперимент,анкеталауәдістерінен басқа әдістерді құрастыру және дамыту. Мектепке дейінгі және мектеп жасындағы сурдопедагогикалық  немесе  судо-психологиялық (монография,ғылыми жұмыстардың жинағы,оқулықтар,методикалық көмектер);мектепке дейінгі сурдопедагогика  және психология әдебиеттері;дефектологиялық( олигофренапедагогика,логопедия және т.б.) туралы  әдебиеттер.Сонымен қатар  журналдар « Дефектология» , « мектепке дейінгі тәрбие» ,анықтамалар мен сөздіктер.

3-дәріс Мектепке  дейінгі есту қабілеті зақымдалған балаларды оқыту мен тәрбиелеудің даму тарихы.

 Сурдопедагогиканың негізгі даму кезеңдері.

  Мектепке дейінгі сурдопедагогика  есту қабілеті зақымдалған баланың дамуына мінездемелейтін және практикалық тұрғыдан тәрбиелейтін  суропедагогиканың бір бөлімі.Мектепке дейінгі судопедагогиканың даму тарихын естімейтін және нашар еститін адамдарды тәрбиелеу мен оқыту контекстерінен  қарауға болады.

   Көптеген ғасырлар  тоғысында қоғамда естімейтін  балаларды оқытудың әдіс-тәсілдері  ,естімейтіндер туралы түрлі ақпараттар  жиналды. Сурдопедагогика тарихында  есту қабілеті зақымдалғандар  туралы әртүрлі философиялық  ойлар –материалдық және рухани,адамзаттың  мүмкіншіліктерінің дамуы,медицина, педагогикалық және дидактикалық  ойлар  қалыптасқан. Сурдопедагогика  ғылымының дамуында есту қабілеті зақымдалған адамдар қоғамның көзқарасы және олардың қоғамдағы орны  ерекше көрінді.

    Тарихи мәліметтерге  және әдебиеттер негізіне сүйенсек ,естілейтін адамдарды, қалыпты  дамыған  адам қатарына санамаған,  дегенімен Сапарта және Аттика  жерлерінде естімейтін оқушыларды  мемлекеттік оқу орындарында  тәрбиелеген.

   Көне Грецияда  және Римде есту қабілеті зақымдалған  баларды оқыту жүйесі болмаған . антикалық мемлекеттерде « естімейтіндер сөйлесейтіндер» қоғамда тең құқықтары болмаған, оларды білім ала алмайтындар қоғамына  жатқызған. Юстиниан кодексі (б.з.д 6 ғ) «кемтарларды» қамқорлыққа алғанн, туылғаннан естімейтіндер ауызша немесе жазбаша  түрде өздерінің  ойын айта алмайды,өзінің мүлігін басқара алмайды,ештеңеге қабілеті жоқ деп есептеген.

   Антикалық  медицинада  кереңдіктің  табиғаттан тыс  және оны емдеу мүмкін емес  деген.Тек Аристотель  өзінің  философиялық  таракктаттарында , баланың  ақыл-ойы қабілеттерін дамуына  кереңдіктің және мылқаулықтың  кері ықпал етуін  ашып көрсетті.Есту  мүшесін  маңызды таным құралы  ретіне,ал мылқаулықты  туғаннан  пайда  болған кереңдіктің   салалары деп санаған.

    Христиан дінінің  пайда болуымен  дамуында  ауытқушылықтары  бар  адамдарға  мейірімді  қарым-қатынастар қалыптасады,бірақ діни теріс ұғым және  жоқ  нәрсеге сенудің  саны  өсіп келеді.

   Естімейтіндерге  білім беру (14-16ғ)  ғылымның дамуымен,мәдениет  пен өнердің қарқынды  дамуымен, педагогтар есту қабілеті зақымдалған   балаларды оқыту мен тәрбиелеуге  гуманитарлы  көзқараста болды. Ал  философтар , врачтар, педагогтар естімеушіліктің себептерін,оны жою жолдарын, есту қабілеті зақымдалған балаларды оқыту жолдарын,олардың ауызша сөйлеу тілін дамытудың жолдарын іздеді. Италия профессоры Джероламо Карнадо (1501-1576) кереңдікке философиялық түсініктеме берді,кереңдік аурудан пайда болады,ал мылқаулық-кереңдіктен пайда болады деген. Ол ең бірінші классификацияны  ойлап  шығарды.ол есту қабілеті зақымдалған балаларды оқыту мен тәрбиелеуде  сақталған анализаторларды ,әсіресе көру анализаторын пайдалану керек екенін дәлелдеп көрсетті.Ол алдымен ауқатты адамдардың балаларын жеке оқытты.

   16-17 ғасырларда Испанияда   есту қабілеті зақымдалған   баларды үйде және  монастырларда   оқыту болды. Бірінші есту қабілеті  зақымдалған балаларды сөздік  оқытуға  П.Понсе , кейінірек  Х.П.Бонетом (Испания) жүйелі оқытты. П.Понсе оқытуда жазбаша, дактильдік және ауызша сөйлеу тілін қолданды. Оның естімейтін оқушылары сол кездегі қалыпты оқушылар оқыған  пәндерді оқыған:тарих, математика, астраномия. Есту қабілеті зақымдалған балалар жеке оқыды.

    Судопедагогикалық  ойлардың кеңінен дамуының арқасында  Батыс Еуропада университтетер  пайда болды. Есту қабілеті зақымдалған баларды  оқытатын  оқытушылар  .бұл балалардың білім алуына,жеке мүмкіндіктерін қадағалап отырды.Сурдопедагогиканың кең дамынан Англия, Нидерланды.Франция,Германия елдерінде есту қабілеті зақымдалған балаларды жеке оқыту кеңінен қолданылды.Жеке оқыту отбасында  3-4 жастан басталды.