Ақтөбе Хром Қосындылар Зауыты

ҚР-да 1951 жылдан  бастап  446  химиялық  заттар  мен  олардың  33  түрлі  қосындыларының  қалдықтарын  ауаға  жіберуге  болатын  шектеулі-рұқсат  етілген  мөлшері  белгіленіп, іс жүзінде  қолданылып  келеді. Рұқсат  етілген  мөлшер  басқа  елдермен  салыстырғанды 2-100 есеге  дейін  кем  тағайындалған.

Осы  шектеулі-рұқсат  етілген  мөлшер  әрдайым  сақталып, бұзылмай  отырса, әрине, ауа  таза  болып, адамдарға  қауіпті  болмас  еді. Ауаға  жіберуге  рұқсат  етілген мөлшерлер (СН-245-71 және СН-245-81) құжаттар бір  жолды  және  орта  тәуіліктік  болып  екіге  бөлінген.

    Бір  жолғы  барынша  көп   мөлшер  технология  ерекшелігіне  байланысты  немесе  апатқа ұшырағанды  зиянды  қалдықтарды  ауаға   бір  дүркін  жіберуді  ескереді. Мұнан  кейін  20 минут бойына  адамдар  қосымша  иіс, сәуле,  күндегіден  өзгеше  ешнәрсе   сезінбеуі  керек.

Орта  тәуліктік  мөлшер – тәулік  бойы  ауаның  ластануы  көп  немесе  аз  болатын  мезгілдерді  ескеріп  белгілі  уақытта, белгілі  нүктеде  сынауға  алынған  ауаның  құрамын   тексеріп,  орта  арифметикалық  шамасын  анықтайды.

Төменде  ауаға  жіберуге  болатын  зиянды  қалдықтардың  шектеулі-рұқсат  етілген  мөлшері  келтірілген. Бұл  мөлшерлер  адамдардың  денсаулығына, көңіл-күйіне, сана-сезіміне  және  жұмыс  істеу  қабілетіне

зиянсыз  болып  есептеледі.

 

Зиянды   заттар	мг/м3
	Бір  жолғы барынша көп	Орта тәуліктік мөлшері
Азот  қостотығы Аммиак Ацетатальдегид Ацетон Бензин Бензол Бутан Бенз(а)перен Капролактан (буы,ұшқын,тозаңы) Карбафос Марганец Метанол Мышьяк Пропилен Нафталин Усыз шаң Пеницилин Сынап Күйе Қорғасын Күкірт қышқылы Күкірттің құрғақ  тотығы Күкірттісутек Тұзды қышқыл Көміртек  тотығы Фенол Фтордың  құрғақ тотығы Фтор қоспалары Хлор Хлорофос	0,085 0,2 0,01 0,35 5 1,5 200 - 0,06 0,015 - 1,0 - 3 0,003 0,5 0,05 - 0,15 - 0,3 0,5 0,008 0,2 3 0,01 0,15 0,02 0,1 0,04	0,085 0,2 0,01 0,35 1,5 0,8   0,1мкг/100м3 0,06 - 0,01 0,5 0,003 3 0,003 0,15 0,0025 0,003 0,05 0,007 0,1 0,05 0,008 0,2 1 0,01 0,05 0,0050,03 0,02

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.4 Хром туралы жалпы сипаттама

 

Хром  ең алғаш рет адамзат баласына 1798 жылы мәлім болған. Хром сөзі гректің  «chroma» – «түс» деген сөзінен  туындағаны тарихтан білеміз. Аталмыш  металл жер қыртысының ең тереңінде  кездеседі. Ғылымға құрамында хромы  бар 20 түрлі минералы мәлім. Өндіріске  қажетті хромшпинелидтің құрамында  негізінен уваровит, волконскоит, кемерит, фуксит сынды минералдар бар. Хромнан  бояу, тері илейтін химиялық өнiмдер, түрлі құймалар, электр мен өндіріске  қажетті заттар алынады.

Дүниежүзіндегі  хромның негізгі минералды-шикізаттық қоры Қазақстан, Зимбабве және Оңтүстік Африка Республикасында (ОАР) орналасқан. Аталған елдердегі хромның қоры әлемдегі шикізат қорының 84 пайызын  құрайды. Ал 4 пайыз шикізат Үндістан, Финляндия, Филиппин, Түркия, Албанияның еншісінде болса, қалған 14 пайызы дүнежүзінің  әр тарабына таралған. Хром өндірісі негізінен  әлемнің бес елінде жақсы дамығанын  айта кетуіміз керек. Олар – ОАР (45,8 пайыз), Қазақстан (18 пайыз), Үндістан (14,3 пайыз), Түркия (6,9 пайыз), Зимбабве (4,4 пайыз) болып жіктеледі. Қазір әлемде феррохром  өндірісімен айналысатын жетекші  компаниялар ретінде «Samancor», «Қазхром», «Sudelektra», «Chrome Resources», «Xstrata S.A. (Pty.) Ltd», «Anglovaal»  компанияларын атауға болады. ОАР-дағы ең ірі «Samancor» қазіргі таңда 10 хромит кенішін жылына 3 млн. тоннаға  дейін феррохром өндіріп келеді. Феррохром өндірісіндегі компаниялар  бүгінде табысты жұмыс істеу  үшін бір-бірімен ынтымақтасуға  бет бұрып отыр. Осы ретте «Samancor»  компаниясы «Xstrata» кәсіпорынының  бақылаушы акциясына иелік етуі біздің сөзімізге дәлел болады.

 

Хромның қоры жөнiнен Қазақстан (430 млн. тонна) дүниежүзiнде ОАР-ға ғана дес беретінін  жоғарыда айттық. Ал елімізде өндірілетін  хром сапасы әлемдік нарықта өте  жоғары бағаланады. Ақтөбе облысындағы  Дөн кен-байыту комбинаты Кемпiрсай кен орнынан хромит өндiрумен  қатар хром концентраты және ұнтақталған  тауарлы көміртекті хром өндірілетінін  бәріміз білеміз. Мамандардың пайымдауынша, Кемпiрсай кенішінде хром қоры 310-320 млн. тоннаға жетеді. Аталған кенiш  «Қазхром» трансұлттық компаниясының  Ақтөбе мен Ақсу қаласындағы ферроқорытпа зауыттарын қажетті шикізатпен толықтай қамтамасыз етіп отыр. Ақсу ферроқорытпа зауыты ферроқорытпа балқымаларын, ферросиликохром, ферросиликомарганец шығарса, Ақтөбе облысындағы «Феррохром» ААҚ-ы  феррохром мен ферросиликохром  шығаруды жолға қойған. Кәсiпорындардың  жылдық феррохром өндіруі 350 млн. тоннаға  жеткен. Қазіргі таңда Қазақстанда феррохромнан жаңа заман талабына сай өнімдер алуда қолға алынған. Осы ретте феррохромнан отқа төзімді болат өндіру және жоғары технологиялы сұйық шыны жасау ісі қарқынды дамуда. Отандық феррохром өндірісі негізінен дүниежүзiлiк нарықты қамтамасыз етуге бағытталған. Қазіргі таңда Қазақстан дүниежүзiнде хром өндiру жағынан Қытай, Бразилия, Австралия, Ресей, АҚШ, Үндiстан, Украинадан қара үзіп кеткен.

 

Осы ретте  «Казхром» трансұлттық компаниясы жоғары көміртек феррохром шығару бойынша  инновациялық технологияларды енгізуге де айрықша мән беріп отырғанын  айтуға тиіспіз. Алып кәсіпорын бұл  бағытта 110,5 млрд. теңгеге бағаланған жобаның бірінші кезеңін 2012 жылы аяқтамақшы. Ал «SBS Steel» компаниясы қуаттылығы жылына 500 мың тонна түйіршіктелген шойын өндіретін инвестициялық  жобаны жүзеге асыруға кірісіп кеткен. Жоба барысында әлемдегі жаңа технологиялардың бірі – ITmk3 технологиясы қолданылады. Аталған технология бойынша бірінші  зауыт осыдан бірнеше жыл бұрын  АҚШ-та іске қосылған болатын. Қазақстандық зауыт озық технологияның бұл  түрін пайдаланған әлемдегі екінші кәсіпорын болайын деп тұр 2013 жылы аяқталатын зауытқа салынған инвестиция көлемі – 457 млн. долларды құрайды. Осыдан-ақ, отандық компаниялардың бәсекеге қабілетті  өнім өндіру жолында ешқандай елден  қалыспай отырғанын байқаймыз.

 

Қазақстанда хром ұзақ жылдар бойы өндіріліп, өндірістік қалдық феррохром қождары жиналғаны  белгілі. Бүгінде «Қазхром» осы  өндірістіқ қалдықты іске жаратуға бел  буып, білек сыбана кіріскен. Осы  ретте Ақсу ферроқорытпа зауыты жылдар бойы жинақталған жоғары көміртекті феррохромның қождарын қайта өңдеу  кешенін жобалау және салу жоспарлап  отыр. Феррохром қожы дегеніміз металлургиялық процесс барысында сұйық металдың бетін жабатын ауыспалы құрамдағы  металлур­гиялық қорытпа. Зауыттың өндірістік қалдықты кәдеге жаратуға шындап кіріскені бізді қатты  қуантады. Феррохром қождарын қайта  өңдеу компанияға пайданың жаңа көзі болайын деп тұр. Мәселен, бір  ғана Ақсу ферроқорытпа зауытының аумағында 5 млн. тонна феррохром қожы жинақталған. Жыл сайын оның қоры бір миллион  тоннадан астам қожбен толығатынын  ескерсек, жер қойнауынан қазып алынған  ен байлықтың қаншасы босқа рәсуа  болатынын байқау қиын емес. Енді бұл  олқылықтың орны толмақшы. Зауыт жартылай өнімді кәдеге жарату арқылы миллиондаған тонна шикізат қорына дайындау мүмкіндігіне ие болады.

 

Қазақстанда жоғары көміртекті феррохром, ферросилиций, ферросилихром, ферросиикомарганец кең  көлемде өндіріліп келе жатқанына  ұзақ жыл болды. Сондықтан бұл  саладағы кәсіпорындардың іс-тәжірибесі орасан зор деп нық сеніммен айта аламыз. Отандық компаниялардың әртүрлі  өнім өндіріп, әлемдік нарықтағы  сұранысты қамтамасыз етуі қазір  еліміздің абыройын асқақтатып тұр. Соңғы жылдары ферросилиции өндірісінің  көлемі төмендеп, көміртекті феррохром  және ферросиликомарганецтің өндірісінің  көлемі өскен. Осылайша Еуразиялық өнеркәсіпшілер тобы отандық металлургияда балқымалы  металдардың ассортиментін кеңейтуге  айрықша мән беруде. Еліміздегі кәсіпорындар үшін хром балқымаларына аса сұраныс  жоқ. Сондықтан «Қазхром» өз өнімінің 95 пайызын сырт елдерге экспорттайтыны белгілі. Компанияның жоғары сапалы өнімдерін болат өнеркәсібімен  айналысатын Еуропа, Қиыр Шығыс, АҚШ, ТМД елдерінің компаниялары сатып  алуда. Осы ретте Қазақ елінде өндірілген феррохромның негізгі тұтынушысы ретінде Австралия, Парсы шығанағы және Қиыр Шығыс елдерін, Үндістан мен  Оңтүстік Американың бірқатар елдерін  атауға болады. Тоқсаныншы жылдары  КСРО-ның ыдырауы әріптестік байланыстардың бұзылуына және еліміздің металлургия  саласына айтарлықтай салқынын тигізгені  белгілі. Дәл осы уақытта елімізге Жапонияның «Japan Chrome Corporation» компаниясы келіп, феррохром өндірісінде үлкен  бетбұрыс жасаған болатын. Аталған  компания өндіріске қажетті капитал  мен өн­дірістік базаны жетілдіруге  инвестицияны аяған жоқ. Бұдан басқа  басқару саласына өндірістік және сауда  стратегияларын енгізіп, ірі өндіріс  ошағын нарық заңды­лықтарына икемдеу  жолында көп тер төкті. Дәл  осы жылдары бәсекеге қабілеттілікті жетілдіру, әлемдік нарықты жаулау үшін сапалы өнім шығару басты орынға қойылды. Өз кезегінде жапондық инвесторлар  кәсіпорындардағы пештерді модернизациялап, жаңа технологиялар енгізген болатын. Ал 1995 жылы «Казхром» трансұлттық  компаниясы құрылып, феррохром саласындағы  жетекші өндірістік нысандар – Ақтөбе және Ақсу ферроқорытпа зауыттары мен  Дөн кен-байыту комбинаты қанатының  астына алғаны мәлім. 1997 жылдың өзінде-ақ «Қазхром» дүниежүзіндегі хром өндіретін  өндіріс ошақтарының арасында үшінші орынға табан тіреді. Осы ретте  алып кәсіпорынның ел қазынасына жыл  сайын 20 млрд. теңгеден астам салық  төлеп отырғанын айтуға тиіспіз. 2005 жылдың өзінде компанияның өндірген өнімі 151,1 млрд. теңгеге жетті. 2007 жылы дағдарыс орын алғанда отандық компанияның  өндірістік қуаты біршама бәсеңдеген еді. Ал қазір алып кәсіпорын жұмысын  қайта жандандырып, өзінің әлеуетін әлемдік экономикаға қайта таныта бастады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.5 «АХҚЗ» өндіріс аумағындағы атмосфералық ауа мониторингі

 

Кәсіпорынның  атмосфералық ауаға әсер етуінің анағұрлым дәл бағалануы қандай да бір ластайтын заттардың концентрацияларын тікелей өлшеу негізіндегі бағасы болып табылады. Атмосфералық ауаның сынамасын таңдау негізгі ластаушы заттарға, бейорганикалық шаңға, азоттың диоксидіне, күкірт диоксидіне, күкірт сутегісіне, көмірегі оксидіне жүргізіледі. АХҚЗ ауданындағы желдің алты валентті хромы бірдей, яғни желдер раушаны шеңберлікке жақын, сондықтан кәсіпорынның қалдықтарынан шығатын, атмосферада қоспалардың таралуын бақылау түрлі бағыттарда бірдей ақиқаттылықпен орындалуы мүмкін.

Сөйтіп, сынамаларды таңдаудың нүктелері келесі:

- Кәсіпорыннан 1000 м санитарлы қорғаныш зона шекарасы

- Негізгі бағыттан 300 м оңға, солға-шырақ астындағы санитарлық    қорғаныс зона шекарасы

- 1000 м фокдық нүкте

- Кәсіпорыннан  500 м, шламдық тоғандар аймағы

- Кәсіпорыннан  3000 м

- Кәсіпорыннан  9000 м

 «АХҚЗ»  АҚ-ның қоршаған ортаны қорғауды басқарудың негізгі функцияларына мыналар кіреді:

- кәсіпорынның  экологиялық саясаты мен қоршаған  ортаны қорғау облысындағы стратегиялық  мақсаттарды жүзеге асыруға қатысу;

- кәсіпорынның  экологиялық аспектілерінің маңыздылығын  төмендетуге бағытталған, табиғатты қорғаушы шараларды өндірумен бірге қоршаған ортаның компоненттерінің мониторингін жүргізуді ұйымдастыру;

- қоршаған  ортаны қорғау облысында заңды  және нормативті талаптарды сақтауға  қатысты өндірістік объекттердің  құрылыс, қайта құрастыру және  пайдалану жобаларының техникалық  регламенттерін қарастыру және мақұлдау;

- экологиялық  талаптарды сақтауға қатысты,  сонымен қатар табиғатты қорғау  заңдылығын сақтауды күнделікті  бақылауға байланысты кәсіпорынның  құрылымдық бөлімшелерін (КҚБ) тексеру  бойынша кешендік комиссияларға  қатысу;

2001 жылы  кәсіпорында аналогтары жоқ. Атмосфераға шығарылатын хром мен басқа да ластаушы заттардың қоспалары, қатты қалдықтардың анағұрлым көлемді көзінің монохрамат натрий (тауарлық өнімге арналған шикізат) өндірісінің жаңа технологиясы іске қосылды.

Жаңа технологияны іске қосу келесі жағдайларға мүмкіндік  берді:

- шламдық  тоғандарда монохраматты шламның  орналастыратын көлемін 4 есе  кемітуге;

- монохроматты  шламда токсинді алты валенттік  хромның құрамын алты есеге  төмендетуге, және сол арқылы  орналастырылатын қалдықтың қауіптілік класын төмендетуге;

- кальций  хроматтарының канцерогенді қоспаларының  атмосфераға шығарылуына тыйым салуға;

- өндірістен  көп тонналық шикізат даламитті (шамамен жылына 200 мың тонна) шығаруға, және соның арқасында оны өңдеу барысы бойынша процестердің тоқталуы салдарынан электр энергиясын қолдануды төмендетуге.

2005 жылы  өндіріске монохраматты шламның жалпы туындау көлемі 310,789 мың тоннадан 234,973 тоннасы қайтарылды, сол арқылы оны жинақтаушы-тоғандарда орналастырылуын 76% - ға қысқартты.

2000 жылдан  жаңа, экологиялық жағынан қауіпсіз  технологияны негізгі өндіріске  енгізу:

- натрий монохраматтың өндірісінде түзілген 1 млн 300 мың тонна монохраматты шламнан өндіріске 921 мың тонна 70% қайтарылды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

6.  Негізгі химиялық қосылыстарға сипаттама

 

 Азот оксиді (N0) көбінесе адамзат қызметінің негізінде пайда болады, электр энергиясы және жылуды жағумен байланысты болады. Азот оксиді, осындай жағдай барысында диоксид азотына (N0₂) дейін қышқылдақтануы мүмкін, яғни ауада. Азот оксиді N0 және N0₂ қатты жерлі. Азот оксиді түссіз, иіссіз газ, жанбайтын және суда әлсіз ериді.

Азот  диоксиді (N0₂) қышқыл иісті қызғыш – сұр газ. Газ тәрізді N0₂ жерлі N0₂ молекуласы спектр облысының көрінетін көп бөлігінде жарықты сөндіреді. Осының нәтижесінде ауада N0₂ сарғыш, не қызғыш түзелту мүмкін.

0,28-ден  0,56 мг/м³ – дейінгі концентратта N0₂ қызанақ жерін игізеді.

Молекулары  азотың атмосферадағы бөлігі микроорганизм  жерімен қауіпті және биологиялық  система қосылады; бұл процесс, азоториксация  деп аталады, жылына орташа 150 млн. т. азот береді. Азот фиксациясының өндірісі дүние жүзіндегі азоттың төрттен бір бөлігін береді. 95-%-ға азот айналымдағы қайталау циклына қатысады.

Азот  оксиді (ІV) белгілі шартарды разряд кезінде найзағай пайда болуы, вулкандардың, топырақта бактерия желуіне соқтыруы мүмкін. Азот оксидінің табиғаттағы қалдығы жылына 1100 млн.т. құрайды.

1. Гигиеналық нормативтер. ПРК_р.з = 2 мг/дм³, пары, класс қауіптілігі 3. атмосфералары ауаға ПДК_м.р = 0,085 мг/м³, ПДК_сс = QОН мг/м³ қауіпті классы
2. Фонды концентрациялары N0₂ зерттелу ауданында 0,07 мг/м³ құрайды.
3. Сера және оның бірігуі. Литосфера құрамында 4,7 • 10^-2%  сера құрайды, жер құрамыңда толығымен 2,74%-ға дейін. Элементарлы сера барлық элемент көлемінің 0,026%-ын және теңіз суының 0,0885%-ын құрайды. 40 элеменке жуығын серамен біріктіріп түзелтеді, жалпы көлемі В.И.Вернадскийдің шамамен санағы бойынша 0,15% құрайды; сернис бірігу құрамына 0,001%-дан келеді.